Шартты белгілер

Презентация қосу

ТОПОГРАФИЯЛЫҚ
КАРТАНЫҢ ШАРТТЫ
БЕЛГІЛЕРІ
Студенттің өзіндік жұмысы
Орындаған: Бектай Ғабит
Қабылдаған: Алимсеитова Жанар
Шартты белгілер
◦ Топографиялық картаның географиялық
мазмұны шартты белгілердің көмегімен
көрсетіледі. Шартты белгілер картада
бейнеленетін объекттер туралы сипаттама
береді, оның сапалы және мөлшерлі
көрсеткіштерін көрсетеді, көлемі мен
жоспарлы пішінін сәулелендіреді.
Бейнелеудің графиктік тәсілдерінің
жиынтығы, яғни шартты белгілердің пішіні
мен көлемі, олардың түсі және ішкі суреті
осы белгілердің өзара орналасу суретімен,
өзара байланыстарымен, бір-біріне
қатысты бағытталуымен бірге
нақтылықтың кеңістікті бейнесін немесе
картографиялық бейне жасауға
көмектеседі.

Жергілікті жердегі
объектілер картада
масштабты немесе контурлы,
масштабтан тыс және
сызықтық белгілермен
бейнеленеді. Масштабты
шартты белгілерімен
картаның масштабына
сәйкес горизонтальдық
көлемін көрсетуге болатын
объектілер бейнеленеді.
Масштабты шарты белгілері
объекттің таралу шекарасын
және оның сипаттын әр түрлі
тәсілдерімен көрсетеді (бояу,
әріпті-сандық, учаскенің
шегінде түрлі белгілерді
тепе-тең орналастыру т.с.с.).
Картадағы контурдың
фигурасы жерглікті жердегі
фигурасына сәйкес келеді,
кейбір жағдайда маңызды
емес детальдары болмайды.

◦ Масштабтан тыс шартты белгілерімен жергілікті жерде
көп орын алмайтын, сондықтан картада көрінбейтін
объектілер бейнеленеді, мысалы, құдық, жеке тұрған
ағаш, жол бағыттаушы (указатель дорог) т.с.с. Белгінің
суреті дүрыс геометриялық формадағы фигура,
ұшбұрыш, төртбұрыш, шеңбер т.с.с немесе объекттің
сыртқы көрінісін схема түрінде көрсететін пішін болады.
Объекттің нағыз орны геометриялық фигураның
ортасында (центр), дүрыс емес пішіннің табанының
ортасында (в середине основания) болады.
◦ Сызықтық шартты белгілері ені картаның масштабында
байқалмайтын, ұзына бойы созылған бейнеленеді,
мысалы, өзен, шекара, байланыс желісі т.с.с. Сызықтық
шартты белгісі объекттің енін масштабтан тыс, бірақ
оның ұзындығы дүрыс көрсетіледі. Мысалы, 1:50 000
масштабтағы топографиялық картада жолдың ені 0,9 мм
тең, ол жергілікті жерде 45 метрге сәйкес болады, ал
жолдың ені не бары 10 – 14 м болады.

Картографиялық генерализация
туралы түсінік
◦ Ірі бейнеден ұсақ бейнеге өтуде бейнеленетін территорияның көлемі қысқартылады, мысалы,
жергілікті жердегі 1 км2 жердің көлемі 1:10 000 масштабта 1 дм2 құрайды, ал 1:1 млн масштабта –
1 мм2 болады, яғни масштаб мұнда басты фактор болып келеді. Демек, ұсақ масштабта
объекттерді дәл көрсету мүмкін емес, сондықтан бейнеленетін объекттерді таңдап жалпыластыру
қажет. Ірі масштабты карта үшін маңызды объектілер ұсақ масштабты карталарда өзінің
маңыздылығын жойтады, демек, оларды алып тастауға болады. Мысалы, ірі масштабты картада
өзендердің жеке ерекшеліктерін зерттеуге болатын болса, ұсақ масштабты картада өзен
жүйелерінің ерекшеліктерін зерттеуге мүмкіндік болады. Картада бейнеленген объекттердің
мөлшерлі және сапалы көрсеткіштерін жалпыластыру дәрежесі карта масштабына тәуелді.
◦ Топографиялық карталардың мақсаты жалпыластыруға ықпалы маңызды емес, себебі
топографиялық карталар көп мақсатты болып келеді, сонымен қатар топографиялық карталар әр
түрлі масштаб үшін жалпыластыру дәрежесі мен таңдау нормасы көрсетілген бірыңғай нұсқаулар
(инструкциялар) негізінде жасалынады. Бірақ, түсіріс белгілі бір арнайы мақсатта жасалынған
жағдайда өзгерістер енгізіледі. Мысалы, құрғақтату мелиорация үшін топографиялық пландарда
барлық биіктік белгілері көрсетіледі, оқу карталарында объектілер саны салыстырмалы аз болады.

Геометриялық контурларды жалпыластыру деген суреттің детальдарын қысқарту, кейбір жағдайда
детальдар қысқартылады, кейбір жағдайда детальдар керісінше үлкейтіледі (преувеличены и сдвинуты)
және орындары өзгеру мүмкін. Мысалы, орта және ұсақ масштабты топографиялық карталарда
микрорельеф пішіндерін сақтау мақсатында горизонтальдарды тальвег бойынша жоғары қарай созады.

Мөлшерлі көрсеткіштердің жалпыластыруы интервалдарды ірілей түрінде
көрсетуден байқалады. Мысалы, жер бедері пішіндерін жалпыластыру
горизонтальдар арасындағы қима биіктігін көбейту: масштабы 1:10 000 карталарда
– 2,5 метрден, 1:25 000 – 5 метрден, 1:50 000 – 10 метрден.

Сапалы көрсеткіштерді шектеу шартты белгілердің санын қысқартудан және
олардың классфикацияларының төменгі сатыларын алып тастау. Мысалы, масштабы
1:10 000 картада заборлар (албар, дуал, қаша), қала жерлерінің шекаралары т.с.с.
көрсетіледі, ал одан ұсақ масштабты карталарды оларды көрсетпейді.

Картаға түсірілетін объектілерді таңдаудың мақсаты маңызды емес және ұсақ детальдарды
есепке алмай отырып картаның негізгі мазмұнын көрсету, яғни картаны басты типтік
объектілермен шектеу. Мысалы, масштабы 1:10 000 – 1:100 000 карталарда карта бетінде 1мм2
ауданға жетпейтін суаттар, ормандағы карта бетінде 4 мм2 көлемді алмайтын ашық жерлер
көрсетілмейді.

Топографиялық картада су
объектілерін бейнелеу
◦ Топографиялық карталарда барлық су объектілері бейнеленеді, мұхиттардың, теңіздердің,
көлдердің тағы басқа суаттардың жаға бойы, өзендер, жылғалар, каналдар, табиғи және жасанды
су көздері (бұлақ, құдық), гидротехникалық құрылыстар. Теңіздердің жаға сызықтары су жоғары
деңгейде болған жағдайға сәйкес көрсетеді. Көлдердің, тоғандардың, өзендердің жаға
сызықтары керісінше су төмен болған жағдайға бейнелейді. Картаның масштабына және
аңғардың еніне тәуелді өзендерді екі немесе бір сызықпен көрсетеді

Картада өзендерді бейнелеуъ Картаның масштабы және өзеннің ені, м
1:10 000 1:25000 1:50 000 1:100 000
Бір сызықпен 3 м дейін <5м <5м < 10 м

Арасы 0,3 мм екі сызықпен (масштабта ені 3–6м 5 – 15 м 5 – 30 10 – 60
сақталмайды)
Масштабтағы енін сақтай отырып екі >6м > 15 м > 30 м > 60 м
сызықпен

◦ Сонымен қатар өзендерде шарлауықтарды, сарқырамаларды, навигациялық және гидротехникалық
құрылыстарды (плотина-бөгет, шлюз т.с.с) т.с.с. көрсетеді. Өзен атының шрифті ондағы кеме жүретіндігін
анықтайды. Ені 3 м дейін каналдарды бір жұқа сызықпен, ені 3 м көп бір қалың немесе екі сызықпен
көрсетіледі.
◦ Көлдер мен жасанды суаттардың карта бетінде 1 мм2 жоғары болғанда бейнелейді. Одан кіші суаттарды
тек шөлді жерде орналасқан болса, емдік (шипалы) мәні бар болғанда немесе өзеннің басталатын жері
болған жағдайда бейнелейді. Елді мекеннен тыс орналасқан басты құдықтар, картада оның орналасқан
жерінің абсолюттік биіктігімен, құдықтың тереңдігімен және оның толу уақытымен көрсетіледі. Картада
өзеннің жанында жазумен оның тұздылығы көрсетіледі.

12/17/2020
Орман және өсімдік жамылғысы
◦ Өсімдік пен грунттың картадағы бейнесі
жергілікті жердің жағдайы туралы ақпарат
береді. Өсімдік жамылғысының және
грунттардың айқын байқалатын шекаралары
қара нүктелік пунктирмен көрсетеді. Мәдени
дақылдарды картада ерекше бейнелейді:
егістік, бау-бақша, саябақтар, орман
питомниктері, егілген орман.
◦ Табиғи өсімдік жамылғысы өсімдіктердің өмір
сүру формасы бойынша көрсетіледі: ағаштар,
бұталар, шөптесін өсімдіктері. Ағаш өсімдіктері
біртұтас алып жатқан ауданды жасыл бояумен
көрсетеді. Бұл бояудың үстінен жазумен,
суретпен және санмен ағаштардың түрлерін,
ағаштардың биіктігін, ағаштардың орташа
диаметрін және ормандағы ағаштар
арасындағы орташа ара қашықтықты
көрсетеді.
◦ Ормандағы жолдарды (просеки) ені 1,5 м көп
болған жағдайда үзік (прерывистый)
сызықпен бейнелейді: бір сызыпен егер
жолдың ені 20 м дейін болса, одан көп
болғанда екі сызықпен. Сирек, кесілген және
өртенген ормандарды ерекше шартты
белгілерімен көрсетеді.
◦ Тұтас бұталар алып жатқан учаскелерін
картада ашық жасыл бояумен бейнелейді,
оның үстінде бұтаның түрін және бұтаның
орташа биіктігін көрсетеді. Кейбір жағдайда
сирек бұталықты және жеке тұраған бұтаны
ерекше шарты белгісімен бейнелейді.
◦ Картада көрсетілген шалғындар құрғақ және
ылғалды түрінде көрсетіледі.
◦ Картада батпақтардың екі шарты белгісі
болады, өтуге қиын және өтуге болмайтын
батпақтар мен өтуге болатын батпақтар.
Елді мекен шартты белгілері
◦ Топографиялық картада көрсетілетін
елді мекендер қоныстану типі,
тұрғындар саны бойынша және
әкімшілік-саяси маңыздылығымен
ажыратылады. Елді мекендердің
мұндай қасиеттері картада атаудың
жазылуы және шрифтімен көрсетіледі,
сонымен бірге қысқартылған жазулар
да пайдаланады. Бұрыңғы шыққан
топографиялық карталарда ауылды
елді мекендердің аталуының астында
үйлердің саны көрсетілген. Қоныстану
типіне қарай қала, қала типтес поселкі.
Қалалардың аталуы бас әрібі
көрсетілмей тік шрифтпен жазылады,
қала типтес поселкенің - еңкейген
шрифтпен, ал ауылдың аталуы бас
әрібін көрсетіп тік шрифтпен түсіреді.
Топографиялық картада елді
мекендердің конфигурациясы,
планировкасы және үйлердің
жасалынған материалы көрсетіледі.
Бірақ көшелердің, жеке
құрылыстардың көлемі дәль тек ғана
масштабы 1:10 000 және одан да ірі
масштабты карталарда көрсетіледі.
Өнеркәсіптік объектілер:
фабрикалар, зауыттар, шахталар,
карьерлер, электрстанциялар, линии
элетропередач т.б. масштабтан тыс
шартты белгілерімен және
қысқартылған жазулармен
көрсетіледі.
Жолдарды топографиялық
карталарда сызықтық және әріптік-
сандық шартты белгілерімен
көрсетеді, сонымен қатар
қысқартылған жазуларды
пайдаланады

Ұқсас жұмыстар

ТОПОГРАФИЯЛЫҚ КАРТА ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР

Өнеркәсіп және ауыл шаруашылығының объектілерді белгілеу үшін шартты белгілер

Топографиялық карта шартты белгілер түсінігі және түрлері Жер бедері және бедер түрлері Шартты белгілер

Геодезия және топография ғылымдарының даму тарихы

Мәдениеттің белгілер жүйесінің типологиясы

ИНЖЕНЕРЛІК ГЕОДЕЗИЯ пәні

Функционалдық талаптар

Гаус крюгер проекциясы

Топоматик Robur бағдарламасында

Құрылыс карталары

Пәндер