Бүйрекүсті безі гормондары

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Биология және биотехнология факультеті Биофизика және биомедицина кафедрасы

СӨЖ

Тақырыбы:Организмнің түрлі физиологиялық күйеріндегі эндокриндік бездердің функционалды белсенділігі

Орындағандар:Усербаева Маржан.

Қабылдаған:Сраилова Г.

Алматы - 2020

Жоспар

І бөлім. Кіріспе

ІІ бөлім. Негізгі бөлім.

Бүйрекүсті безі. Бүйрекүсті безі гормондары

Бүйрек үсті безі және стресс

Бүйрек үсті безінің гипоксияға әсері

Адреналиннің физиологиялық күйлерге әсері

ІІІ бөлім. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Эндокринді бездер немесе ішкі секреция бездері организмнің сұйық ішкі ортасына (қан, лимфа, ұлпа сұйығы) бөлетін бездер. Бұл бездер тек секрет бөлетін соңғы бөлімдерден тұрады, шығару өзектері болмайды және қан тамырларына өте бай келеді. Эндокринді бездер (ішкі секреция бездері) : орталық және шеткі эндокринді бездер болып екіге бөлінеді. Орталық эндокринді бездерге: гипоталамус, гипофиз және элифиз, ал шеткі эндокринді бездерге: қалқанша, қалқанша маңы, бүйрекүсті бездері жатады. Бұлардан басқа организмде қосарлана қызмет атқаратын аралас бездер де болады. Оларға: жынысбездері, ұйқы безі, плацента және тимус (айырша без) жатады. Эндокринді бездер гормондары организмнің сұйық ішкі ортасы арқылы дене мүшелерінің дамуы мен қызметін, олардағы зат алмасу деңгейін гуморальды реттеуге қатысады.

Бүйрекүсті безі

Бүйрекүсті бездері бүйректердің жоғары жағында орналасқан. Олардың салмақтары 6-12гр. Әрқайсысы қыртысты және милы қабаттан тұрады

Милы және қыртысты қабаттарының шығу тегі, құрылысы, қызметі жағынан әртүрлі. Олардың қанмен қамтамасыз етуі ерекше.

Бүйрекүсті бездерінің салмағы аз болғанымен тіршілік маңызы өте зор.

Егер жануардың екі безін де алып тастаса, 7-10 күннің ішінде өліп қалады, жануар еттері әлсіреп, тамақтан қалады, кейіннен сіңірі тартылып, ішкен тамағын құса береді.

Бүйрек үсті безінің көріністері: МРТ, КТ.

Бүйрекүсті безі гормондары

Қыртысты қабаты

Милы қабаты

Адреналин

Норадреналин

Катехоламиндердің организмге әсері

Адреналин жүрек-қантамырлар жүйесіне өте күшті әсер етеді(жүректің соғу ырғағын тездетеді, қантамырларын тарылтады)

Ішектің бірыңғай салалы еттеріне әсер етеді. Оның тонусын төмендетіп қозғалысын тежейді.

Бронхының бірыңғай салалы еттерін босаңсытады

Көздің қарашығын үлкейтеді

Майдың алмасуына әсер етеді. Ол липолизді күшейтіп липогенезді басады, майдың тотығуын күшейтеді.

Бауыр еттеріндегі гликогенолизді күшейтіп, гиперкликемия мен глюкозурияны тудырады.

Көмірсулардың алмасуына әсер етеді.

Тері түктерінің қапшықтарының етін жиырады, сондықтан адамның эмоция кезінде төбе «шашы тік тұрады».

Жүкті әйелдің жатырының бірыңғай салалы еттерінің жиырылуына әсер етеді.

Бүйрекүсті безінің анатомиялық көрінісі

Адреналин әсері

Бүйрек үсті безі және Стресс

Қауіпке тап болған кезде ми қыртысында гипоталамусқа енетін дабыл пайда болады. Гипоталамус гипофизге әсер ететін гормонды синтездейді. Реакциялардың нәтижесі-бүйрек үсті бездерін ынталандыру және оларды кортизол мен адреналиннің қанына шығару.

Қауіпке тап болған кездегі гипоталамус-гипофизарлы жүйедегі әсер ету механизмі

Адреналин мен кортизол гормонының стрестік жағдайдағы әрекеті

Адреналин

жүрек соғу жиілігін жоғарылатады,

қан қысымын жоғарылатады

энергия шығынын арттырады.

Кортизол

негізгі стресс гормоны, қандағы қантты жоғарылатады,

мидың глюкозаны қолдануын жақсартады

тіндерді қалпына келтіретін заттардың қол жетімділігін арттырады

Әр түрлі стрестік жағдайдағы миға сигналдың келуінің сызба нұсқасы

Бүйрек үсті безі және Стресс

Дененің стресс-реакция жүйесі өзін-өзі шектеуге қабілетті. Қабылданған қауіп жойылғаннан кейін гормондардың деңгейі бірдей мәндерге оралады. Адреналин мен кортизол төмендеген сайын жүрек соғу жиілігі мен қан қысымы бастапқы мәндерге жетеді, қалған жүйелер өз қызметін қалпына келтіреді.

Стресс факторы үнемі болған кезде, дене тұрақты кернеу жағдайында болады. Стресске қарсы әрекет ету жүйесі ұзақ уақыт бойы күйінде қалады.

Бүйрек үсті безі және Стресс

Кейде ұзақ уақыт бойы созылған стресстік фактор, бүйрек безін шаршатып, дезадаптацияға ұшыратады. Медицинада бұл жағдай "бүйрек үсті стресс синдромы" немесе "бүйрек үсті безінің шаршау синдромы"деп аталады. Кортизол өндірісінің төмендеуі байқалады, оның мөлшері қалыпты денсаулықты сақтау үшін жеткіліксіз болады

Мұндай факторлар:

қиын өмірлік жағдай (жақын адамның қайтыс болуы, ажырасу, көшу) ;

созылмалы аурулар;

созылмалы стресс (қаржылық стресс, зиянды еңбек жағдайлары, отбасылық қатынастардың нашарлығы, алкогольді теріс пайдалану) ;

дұрыс емес тамақтану және жаттығулардың болмауы;

нашар ұйқы және т. б.

Бүйрек үсті безіне гипоксияға әсері

Жоғарғы биіктікте ауа сирейді, ауадағы оттегі мөлшері азаяды. Осымен байланысты тау жағдайына бейімделу екі бағытта жүреді. Бір жағынан ауадағы оттегін тиімді сіңіріп, тканьдерге жылдам жеткізуді қамтамасыз ететін механизмдер дамиды. Екінші жағынан, тканьдердің оттегі тапшылығы жағдайында тіршілік ету қалыптасады немесе организмнің не оның жеке бөліктерінің тіршілік әрекеті төмендеп, олардың оттегін шығындатуы Гипоксия кезде тканьдердегі энергия шығынын қадағалайтын тетіктер іске қосылып, тиімді қызмет атқара бастайды. Қандағы эритроциттердің саны одан әрі өседі, өйткені оны гипоксияның әсерінен бүйректе түзілетін эритропоэтиндер демеп отырады. Тканьдердегі тотығу процесі жеңілдейді. Оттегі клеткаларға оңай беріледі және ұтымды пайдаланылады. Бейімделудің үшінші сатысында анаэробты гликолиз күшейіп, оттегін пайдалану көрсеткіші төмендейді. Және гипоксия кезінде бүйрек үсті безінің қанмен қамтамасыз етілу процессінде патология орын алады.