Биологиялық прогрестің жолдары

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті

Макроэвалюция

Қабылдаған: Айтбаева Айгүл Ергенқызы

Тобы: 113 - 37

Орындаған: Алтынбек Әсел

Даулет Қаламқас

Макроэволюция - ірі жүйелік топтардың(тип, класс, отряд ) қалыптасу процесі, "Макроэволюция " терминін биологияға 1927 жылы селекционер ғалым Юрий Александрович Филипченко енгізген.

А. Н. Северцов органикалық дүниенің даму тарихында биологиялық прогрес пен биологиялық регресс болатынын ерекше атап көрсетті.

Академиктер А. Н. Северцов пен И. И. Шмальгаузен эволюцияның прогреске әкелетін 3 бағытын анықтады:

1. Ароморфоз(морфологиялық прогресс немесе арогенез. ) 2. Идиоадаптация (аллогенез) . 3. Дивергенция(катагенез) .

Северцов

Алексей Николаевич

(1866 - 1936)

Шмальгаузен

Иван Иванович

(1884 - 1963)

Эволюцияның басты бағыттары

Биологиялық прогресс.

- Қоршаған ортаға организмдердің бейімделушілігінің артуы.

- Түрлер санының артуы.

- Ареалдың (аймақтың) кеңейуі.

Биологиялық регресс.

Қоршаған ортаға организмдердің бейімделушілігінің кемуі.

- Түрлер санының азаюы.

- Ареалдың (аймақтың) тарылуы.

Биологиялық прогресс

Ароморфоз

Морфологиялық- физиологиялық алға басу

Идиоадаптация

Өзгеше көндігу

Дегенерция

Морфологиялық- физиологиялық кері кету

Биологиялық прогрестің жолдары

Эволюция екі бағытта жүреді олар: биологиялық регресс (түрдің жойылуына апарады) және биологиялық прогресс. Биологиялық прогрес үш түрлі жолмен жүреді:

Ароморфоз - даралардың құрылым деңгейі күрделеніп тіршілік етуге бейімділігі арта түседі

Мысал: Организмдердің судан құрлыққа шығуы, тірі туу, сүрқоректілердің дене температурасының тұрақтылығы.

Идиоадаптация - биологиялық құрылым деңгейінт күрделендірмей өзгертпей тіршілік үшін күресте организмдердің өзіне пайдалы белгілі бір орта жағдайына бейімделушілігі.

Мысал: Жануарлардағы қорғаныш рең.

Дегенерация -немесе морфофизиологиялық регресс эволюциялық дамуында қарапайымдала түсу деген ұғымды білдіреді .

Мысал: жерасты жануарлары(көртышқан), үңгір(протей), терең су асты организмдері.

Жануарлардағы ароморфоздар

Омыртқалылар

класының

өкілдері

Сыртқы

жабындары

Тыныс алу

мүшелері

Жүрегінің

құрылысы

Ірі ароморфоздар

Латиметрия

(Саусаққанатты балық)

Ихтиостега

(құрлыққа шықты)

Идиоадаптация - организмдердің жеке бейімделу шешімін арттырады, бірақ организмнің құрылым деңгейінде ешқандай өзгеріс болмай сол қалпында сақталады.

Дивергенция - («divergo”-кері шегінемін) бұл туыс формалардағы белгілердің ажырауы

Дегенерация - даралардың құрылым деңгейін төмендетіп, биологиялық регреске ұшырауы.

Көртышқан

Аскаридалар

Дивергенция мысалдары

Алоэ

Кактус

Монстера

Тұңғиық

Дивергенция гомологиялық мүшелердің түзілуіне әкеліп соғады

Гомологиялық мүшелер - құрылысы мен шығу тегі бір, бірақ атқаратын і қызметтері әр түрлі мүшелер.

Бақ-бақ (қанатша) үйеңкі

Жауқазынның пиязшығы

Шиенің сүйегі

1. Жүгіру (таракан),

2. Жүзетін (жук-плавунец),

3. Қазатын (медведка) .

4. Секіретін (шегіртке),

5. Қармайтын (дәуіт) .

Бунақденелердің аяғы:

Гомологиялық мүшелерге мысал (жәндіктер)

Жүгіретін (қасқыр),

Жүзетін (ескекаяқтылар),

Қазатын (көртышқан) .

Секіретін (кенгуру),

Ұшатын (жарғанат),

Өрмелейтін (енжар) .

Гомологиялық мүшелерге мысал (жануарлар)

Сүтқоректілердің аяқтары:

Конвергенция -(conergo-ұқсас болу) деп туыстық жағынан алыс болғанымен тіршілік ортасы бірдей, сыртқы пішінінің бір-біріне ұқсас болуын айтады. Конвергенция аналогиялық мүшелердің түзілуіне әкеліп соғады.

Бақа

Қолтырауын

Аналогиялық мүшелер - құрылысы мен шығу тегі әр түрлі, бірақ ұқсас қызмет атқаратын мүшелер

Құс қанаты

Көбелектің қанаты

Жарғанаттың қанаты

Параллелизм - «қатар жүру») - деп туыстық жағынан өте жақын организм -дердің ұқсас белгілерінің бір-біріне тәуелсіз дамуын айтады.

киттәріздестер

ескекаяқтылар

Тіршілік ортасы су - ескекаяқтарының бейімделуі

Әр түрлі жануарлардың ұрықтарының даму ұқсастығын орыс ғалымы Карл Максимович бэр дәлелдеді.

Биогенетикалық заң - табиғаттағы әрбір тірі организмнің жеке дамуы (онтогенез) кезінде сол түр эволюциясының (филогенезінің) аса маңызды кезеңдерін қысқаша және жылдам қайталап өту заңдылығы. Геккелдің заңдылығы бойынша ұрықтың дамуы