Көру жүйесі

Презентация қосу

CE3IM МҮШЕЛЕРI ТУРАЛЫ IЛIМ - ЭСТЕ3ИОЛОГИЯ
(AISTHESILOGOS)
Сезiм мүшелерi (organa sеnsuum) туралы түсінiк. Aғза әcepдi әр түрлi
жүйкелердiң ұштары - рецепторлары арқылы қабылдайды. Ол
рецепторлар арнаулы сезiм мүшелерiнде: көз, құлaқ , тiл, мұрын, тepi,
бұлшықеттерi, iшкi мүшелер т.б. орналасады. Рецепторлардың
жануарлар мен адамдарда белгiлi мүшелерге жинақталуы ағзаның
сыртқы ортамен байланысының күрделiлiгiнен, эволюциялық даму
нәтижесiнде пaйда болғаны белгiлi. Жануартанудағы бiржасушалы
қaрапайым жәндiктердiң және төмeнгi дәрежелi көпжасушалы iшек
қуысты жәндiктердің сыртқы әcepдi барлық дeнeciмeн жиырылып
қабылдайтыны мәлiм. Ал aдaмдapдың дeнeciнe тітipкендiргiш нәрсе тисе,
оның бүкiл денесi емес, сол тiтiркендiргiштің орны жиырылады, барлық
денені қозғалтпай-ақ тiтiркендiргiш тиген жердiң өзiмен ғана жиырылып
жауап бередi. Мысалы, бетке шыбынның қонуын еске алыңыз. Бұл
жaғдай эволюциялық даму нәтижесiнде рецепторлы жасушалар ағзаның
белгiлi бiр жерiне жинақтала бастағанын көpceтeдi.
Сенсорлық жүйе (лат. organum sensuum, лат. organon — мүше,
ағза; лат. sensuum — қабылдау, сезу) — ішкі және сыртқы ортаның түрлі
әсерлерін қабылдайтын сезім жүйесі талдағыштардың (анализаторлардың)
шеткі бөлігі, яғни рецепторлар.
Рецепторлар денеге әсер етуші тітіркендергіштердің белгілі бір нақты
түрін ғана қабылдауға бейімделген. Олар денедегі орналасу орындарына
байланысты: экстерорецепторлар және интерорецепторлар болып екіге
бөлінеді. Экстерорецепторлар - организмге қоршаған сыртқы ортадан
келетін тітіркендіргіш әсерлерін қабылдайды.
Оған дәм сезімі, иіс сезімі, сипап сезу, көру, есту және тепе-теңдік сақтау
рецепторлары жатады. Интерорецепторлар — ішкі мүшелерде, ұлпаларда
қан және лимфа тамырлары қабырғаларында орналасып, осы мүшелерден
келетін тітіркеністерді қабылдайтын сезімтал құрылымдар. Олар
организмдегі зат алмасуды қамтамасыз ететін мүшелердің үйлесімді
қызмет атқаруын реттейді. Интерорецепторлардың жеке арнайы түрі —
проприорецепторлар. Олар тірек-қимыл аппараты мүелеріне (қаңқа
сүйектері, бұлшықеттер, буындар) әсер ететін тітіркендіргіштерді
қабылдайды.
Анализаторлар немесе талдағыштар (анализаторы); (көне грекше: ἀνάλυσις -
жіктелу, талдау) — шеткі қабылдағыш бөлімдерден басталып, ми орталықтарында
аяқталатын күрделі жүйке механизмі, яғни ол дененің сыртқы және ішкі ортасын
жүйке жүйесінің орталық бөлігімен байланыстырып түрған рефлекторлық доганың
сезімтал бөлігі. Талдағыштар үш бөлімнен түрады:

1) тітіркеністі қабылдайтын шеткі бөлім (рецепторлар);
2) жүйкелік қозуды өткізетін аралық бөлім;
3) қабылданған сезімге талдау жасалынатын ми жабынындағы және қыртыс
астындағы сезімтал орталық бөлім.

Анализаторлардың көмегімен адам мен жануарлар организмдері мен қоршаған орта
арасында байланыс қалыптасады. Сонымен қатар, олар организмдегі зат алмасу
процесінің қалыпты өтуі, үлпалар мен мүшелердің қанмен жабдықталуы, әртүрлі
жүйелер қызметінің үйлесімді реттелуі туралы ақпараттармен орталық жүйке
жүйесін хабардар етіп отырады.
1. сыртқы - терінің сыртқы қабатында орналасып, сырттан келген
тітіркенулерді қабылдайды. Мысалы, ыстық затқа қолы тиген адам
қолын бірден тартып алады.
2. ішкі -ағзаның ішінде орналасып, тітіркенулерді ішкі мүшешелерден
Көру жүйесі

Вспомогательные органы
Көз алмасы
глаза

Көз алмасының Ішкі ядро Көз жас аппараты
Көз алмасының б/е
қабықшылары

Фиброзды Торлы Көз алмасының
қабықша қабықша сұйықтығы Қабақ

Колбашалар
Қасаң
Көз бұршағы
қабық Таяқшалар Көз жас безі

Склера Тамырлы
қабықша Шыны тәріздес Жас ағатын өзек
Нұрлы дене
қабықшы
Көз жасының көлі
Кірпікті
дене

Меншікті
Тамырлы
қабықша
Көру талдағышының негізгі мүшесі
– көз алмасы. Ол бас сүйектің
алдыңғы жағындағы екі ойықта – көз
шарасында, орналасқан. Көру мүшесі
оптикалық,фоторецепциялық
жүйелерден және қосымша қорғағыш
аппараттан құралады.
Көз алмасы шар пішінді құрылым.
Онын алдына қарай шығыңқы келген
бөлігін көздің алдынғы полюсі, ал
артқы жағын – артқы полюсі деп
атайды. Сырт жағынан көз алмасы
үш қабықпен қапталған. Ең сыртқы
фибриозды қабық – ақ қабық,
ортаңғы -тамырлы қабық, және
ішкі – торлы қабық.
Көз
1 — қасаң қабық;
2 — көз алмасының алдыңғы
камерасы;
3 — нұрлы қабықша;
4 — көз алмасының артқы камерасы;
5 — көз бұршағы;
6 — кірпікті дене;
7 — конъюнктива;
8 — кірпікті дене;
9 — көздің шеткі тік б/е;
10 — көздің ішкі тік б/е;
11 — меншікті тамырлы қабықша;
12 — шыны тәрізді дене;
13 — склера;
14 —торлы қабықша;
15 — көру жүйкесігнің дискісі;
16 — кру жүйкесі
Сыртқы қабықтың алдыңғы бөлігін қасаң қабық(роговица);cornea, деп атайды. Ол
түссіз, мөлдір, дөңгелек, дөңес, сағат әйнегіне ұқсас келеді. Қасаң қабық арқылы
көздің ішіне жарық сәулесі созылып өткізіледі. Осы фиброзды қабықтың артқы
бөлігін ақ қабық , sclera деп атайды. Ақ қабық көз алмасының артқы жағынан
шыққан көру жүйкесінің сыртын қаптап, нерв қабын түзеді.
Ақ қабықты астарлай тамырлы қабық tunica vasculosa орналасады. Бұл қабатта
көзді қоректендіретін кан тамырлары орын тебеді. Тамырлы қабықтың қасаң қабықты
астарлай орналасқан алдыңғы бөлігін нұрлы қабық ,iris деп атайды. Көздің түсі осы
нұрлы қабықтағы бояғыштарға (пигменттерге) байланысты болады. Нұрлы қабықтың
ортасында қарашық деп аталатын тесік болады. Ол арқылы жарық сәулесі көздің
ішіне өтіп, торлы қабыққа жетеді. Нұрлы кабықта сақиналы және сәулелі бағытта
орналасқан ет талшыктары болады. Сақиналы еттер жиырылғанда көз қарашығы
тарылады, сәулелі еттер жиырылғанда – ол кеңейеді. Осының нәтижесінде көз
алмасының ішіне өтетін жарық сәулесінің шоғыры көбейіп, не азайып отырады да,
көз жарық күшіне бейімделеді – көз адаптациясы жүреді.
Көз бұлшықеттері

1 — жоғарғы тік б/е;
2 — жоғарғы қиғаш б/е;
3 — шеткі тік б/е;
4 — қасаң қабық;
5 — конъюнктива;
6 — қарашық;
7 — медиалды тік б/е;
8 — төменгі тік б/е
Көз жас аппараты

1 — қас;
2 — үстіңгі қабақ;
3 --- кірпіктер;
4 — көз-жас безі;
5 — жас емізікшесі;
6 — жас нүктесі;
7 — көз жас көлі;
8 — көз жас қоймасы;
9 — төменгі қабақ;
10 көз жас өзегі;
11 — мұрынның жас ағатын өзегі

Ұқсас жұмыстар

Көру қабілеті нашар

Көру қабілеті зақымдалған балаларға көмек көрсетудің психологиялық - педагогикалық негізі

КӨРУІНДЕ АУЫТҚУЫ БАР БАЛАЛАРДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ - ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Дәм қабылдағыштары

Көз жас мүшелері

Көздің бұршақ денесі

Мүмкіндігі шектеулі түрлі категориядағы балаларға инклюзивті білім беру жағдайлары

НЕРВ ҚҰРЫЛЫМДАРЫ

Нерв жүйесінің онто - және филогенезі

Алыстан көру

Пәндер