Қозғыш ұлпалар физиологиясы

Презентация қосу

Қозғыш ұлпалар физиологиясы
Қозғыш тінге тітіркенгіштік, қозғыштық, функционалды
жылжымалық (лабильділік) қасиеттері тән. Тітіркенгіштік
деп қозғыш ұлпалардың тітіркендіруге өзіндік сипаты жоқ
жалпылама реакциялармен — зат және энергия алмасу
үрдісінің өзгеруімен — беретін жауабын айтады. Бұл
реакцияларға шектелген сипат тән болады, олар қозғыш
ұлпалардың белгілі бір жерінде шоғырланады, оның басқа
учаскелеріне таралмайды. Қозғыштық, деп қозғыш
ұлпаларының тітіркендіруге таралатын әрекет
потенциалымен — тітіркеніспен (импульспен), арнаулы
өзіндік реакциялармен жауап беруін айтады. Қозғыштық
тек жануарлар ұлпасына ғана тән қасиет. Бұл қасиет
ерекше белсенді күй — қозу үрдісінің
Функционалды жылжымалық, немесе лабильділік, деп
ұлпада дара қозу тітіркенісінің пайда болып және
басылып (аяқталып) үлгеру шапшандығын айтады. Қозу
толқынының ұзақтығы толық (абсолютті) рефрактерліктің
созылу мерзіміне тәуелді болады және ол ұлпадағы
физиологиялық және биохимиялық үрдістердің
шапшандығын, қарқындылығын бейнелейді. Сондықтан,
жеке қозу толқынын тудыратын үрдістер неғұрлым
шапшаң жүрсе, соғұрлым лабильділік жоғары болады,
демек ұлпада белгілі мерзім ішінде туындап және өшіп
үлгеретін қозу толқынының саны көп болады. Лабильділік
1 с ішінде тітіркендіруге жауап ретіне пайда болып
үлгеретін қозу толқынының санымен өлшенеді.
Лабильдік тірі құрылымның физиологиялық күйіне
байланысты құбылып отырады. Әрекет үстінде
лабильділіктің бастапқы деңгейімен салыстырғанда
жоғарылай немесе төмендей өзгеруін А.А.Ухтомский
ырғақ игеру деп атаған. Ырғақ игеру организмнің жеке
мүшелері қызметінің арасындағы үйлесімдіктің негізі
болып табылады. Ұлпа әрекеті үшін тиімді тітіркендіру
ырғағын оптимальды ырғақ деп атайды. Ұлпаны мұндай
ырғақпен тітіркендіргенде әрбір жаңа тітіркеніс
рефрактерліктің экзальтация кезеңіңде туындайды да,
мықты жауап реакциясын тудырады.
Қозғыш тіндер үш түрлі физиологиялық күйде —
физиологиялық тыныштық, қозу және тежелу болуы
мүмкін. Физиологиялық тыныштық деп жеке ұлпалар мен
мүшелердің өздеріне тән әрекетін байқатпаған күйін
айтады. Мысалы, бұлшық ет жиырылмаса, без сөл
бөлмесе т.с.с, оларды тыныштық күйде деп есептейді.
Қозу деп тітіркендірудің нәтижесінде жеке ұлпалар мен
мүшелердің өзіне тән әрекетті атқаратындай белсенді
жағдайға келуін айтады. Қозу түрлі физика-химиялық,
функционалдық өзгерістер жиынтығынан тұратын күрделі
биохимиялық реакция.
Тежелу - тірі құрылымдар әрекетінің бәсеңдеуімен
сипатталатын ерекше биологиялық күй. Тежелу үрдісі де
тірі ұлпаның тітіркендіргіштерге белсенді реакциясы
нәтижесінде туындайды. Тежелу сыртқы белгілері
жағынан физиологиялық тыныштыққа ұқсас. Бұл екі күй
де ұлпалар мен мүшелер әрекетінің тиылуымен
сипатталады. Бірақ тыныштық күй мен тежелудің
арасында зор ішкі айырмашылық бар: тежелу кезінде
ұлпалар мен мүшелердің қозғыштығы, лабильділігі күрт
төмендейді, теріс шыңды потенциал тіркеледі. Тежелу
қозу үрдісімен бірлесе отырып тірі құрылымдардың
сыртқы орта жағдайларына бейімделуін қамтамасыз етеді
Синапс
Синапс – жүйкелік импульстарды жүйке талшығынан
эффекторлы клеткаларға (ет талшықтары, нейрон немесе
секреторлық клеткалар) өткізетін арнаулы құрылым. (12
сурет). «Синапс» ұғымын ғылымға 1897 жылы ағылшын
физиологы Ч. Шеррингтон енгізді. Синапс құрылымы негізгі
үш бөлімінен тұрады: пресинапстық жүйке ұшынан, жүйке
ұшы мен эффекторлы клетка аралығындағы синапстық
саңылау мен постсинапстық мембранадан тұрады.
Пресинапстық және постсинапстық мембраналардың
арасында синапс саңылау клетка аралық сұйыққа толы
кеңістік (12 сурет). Постсинапстық мембранасында
биологиялық активті заттарды (медиаторлар, гормондар),
емдік және улы заттарды сезе алатын хеморецепторлар бар.
Постсинапстық мембрананың маңызды ерекшелігі – осы
жерде орналасқан рецепторлар сәйкес медиатордың
түрлерімен ғана биохимиялық әрекеттесуге қабілеттілігі.
Синапстар арқылы қозу өтудің екі механизмі болады:
электрлік және химиялық. Ең көп тарағаны химиялық
синапстар, содан соң –электрлік синапстар, ең азы – аралас
синапстар.
Электрлік синапстардағы саңылау диаметрі 2- 4 нм-ден
артпайды. Онымен қоса бұл саңылауларда диаметрі 1-2 нм-
дей болатын белокты молекуладан тұратын, пресинапстық
мембрана мен субсинапстық мембранаға бойлай еніп, оларды
өзара байланыстыратын көпіршелер – каналдар болады.
Каналдар біраз бейорганикалық иондардың, кейбір майда
молекулалардың бір клеткадан екіншілеріне өтуіне
көмектеседі. Осындай синапстарда электрлік кедергі өте аз
болады да, пресинапстық ток күші әлсіреместен
постсинапстық клеткаға өтеді. Электрлік механизмді
синапстар қарапайым жүйке жүйесі бар жануарларда басым
болады
Химиялық синапстарға тән болатын бірнеше функциональдық
ерекшеліктер бар: 1. Олар арқылы қозу кешігіп өтеді
(сиапстық кешігу), мысалы, жылықандыларда 0,2-0,5 мс. Ал
электрлік синапстарда мұндай кешігу болмайды. 2. Химиялық
синапс арқылы қозу тек бір бағытта өтеді, өйткені тиісті
сигналды жеткізуге тиісті медиатор пресинапстық звенода
ғана орналасады. Электрлік синапстарда қозу көбінесе екі
бағытта да өте алады. 3. Химиялық синапстардағы
медиаторлар өздерінің табиғатына, қызметіне қарай,
постсинапстық мембранада қозу да, тежелу де тудыра алады.
Электрлік синапстар арқылы тек қозу ғана өте алады, өйткені
пресинапстардан жүйке импульстары постсинапстық звеноға
ылғи да деполяризация толқыны түрінде жетеді.
Әрбір жүйке клеткаларында көптеген тежеуші және
қоздырушы синапстар болады. Бұл жүйке әрекеттерінің
бір-бірімен байланысты қызмет атқаруын қамтамасыз
етеді. Орталық жүйке жүйесіндегі тежеуші нейрондардың
аксондарының ұштарында тежеуші медиатор болады да,
ол қабылдаушы нейронға тежеп әсер етеді. Ми
сыңарларының қыртысындағы нейрондарда гамма-амин
май қышқылы (ГАМҚ) тежеуші медиатор ролін атқарады.
Жүйке талшығы арқылы келген қозу синапстық көбіктегі
медиатордың пресинапстық мембранасынан өтіп, синапс
қуысына құйылуына түрткі болады. Ол медиатор синапс
қуысындағы клеткаралық сұйықта диффузды түрде тарап,
постсинапстық мембрананы тітіркендіреді.
Постсинапстық мембранада медиатордың әсері қайтадан
қозуға айналады.
Бұлшықеттің жиырылу түрлері

Бұлшықеттің жиырылу түрлері І. Еттің жиырылуы белгілі
бір жағдайға (тәуелділігіне) байланысты: - изометриялық
режим; - изотониялық режим. II. Тұрас организмде, олар: -
изометриялық жиырылу (ұзындығы өзгермейді); -
концентрлік жиырылу (ет қысқарады); - эксцентрлік
(немесе ауксотониялық режим) жиырылу (ұзындығы және
кернеуі өзгереді). III. Сандық жағынан, олар: -
бұлшықеттің дара жиырылуы; - жинақы бұлшықет
жиырылуы: а) шала жинақталу; б) толық жинақталу. -
тетанус (немесе сіреспе): а) тісті тетанус; б) тегіс (жайпақ)
тетанус.
Еттің дара жиырылуы
(ЕДЖ) ЕДЖ – жеке
импульс әсері
нәтижесінде пайда
болады. 1. Латенттік
(жасырын) кезеңі – 0,01
сек; 2.Жиырылу кезеңі –
0,05 сек; 3.Босаңсу кезеңі
–0,00,06 сек.
Тетанус – бұл жиі 2
тітіркендіргішке
бұлшықеттің ұзақ және
күштірек жиырылып
жауап беруі. I. Тісті
тетанус төменгі жиілікті
тітіркендіргіш әсер
еткенде пайда болады (10
– 20 Гц). II. Тегіс тетанус
жоғары жиілікті
тітіркендіргіш әсер
еткенде пайда болады (↑
20 Гц).
Бұлшықеттің жиырылу механизмі
Назарларыңызға рахмет !!!

Ұқсас жұмыстар

Бұлшық ет және жүйке физиологиясы

Жүйке талшықтарының физиологиясы

Қозғыштық кезеңдері

Жүйке талшықтарының құрылымы

Қоздырғыш тіндердің физиологиялық қасиеттері

Бейімделудің физиологиялық негіздері

Қозу физиологиясы

Қозғыш тіндер

Биологиялық мембраналардың қызметтері

Жүйке талшықтары

Пәндер