Арманның әрекетке қатысы

Қиялдың физиологиялық негіздері

Кіріспе Талай ғасырлар бойы адам көптеген ғалымдар әулетінің зерттеу объектісі болып келеді. Әрбір ғылымның өзіне тән зерттеу объекісі болады.

Психология Тұңғыш дүниеге келген жері Греция. Бұл термин гректің екі сөзінен тұрады 1. Псюхе -жан, 2. Логос-сөз, ілім «Жан туралы ғылым» дегенді білдіреді.

Психикалық құбылыстар-бізді қоршап тұрған сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы әр түрлі бейнелер болып табылады.

Ой

Түйсік

Елес

Сезім

Тілек

Қабілет

Қызығу

Мінез

Негізгі бөлім 1. Жан қуаттары . . .

Түйсік

Ес

Қабылдау

Ойлау

Қиял

Қабылдау-заттар мен құбылыстардың түсі, дыбысы, дәмі, иісі, формасы т. б тұтас күйінде бейнеленеді. Ес-сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының адам миында сақталып, қайтадан жаңғыртылып, танылып, ұмтылуын бейнелейтін процесс.

Ойлау -сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Ойлау сезім мүшелері арқылы алынған мәліметтерді өңдейді.

Қиял-біз бұрын қабылдаған заттар мен құбылыстардың обрызына сүйене отырып, еш уақытта көрмеген нәрселерді де санамызда бейнелей аламыз.

Жанның өзінде бұрыннан бар суреттеулерден жаңа суреттеулер жасай алуы қиял деп саналады” М. Жұмабаев

Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға болады:

Қиялдың мазмұны мен формасы адамның жас және дара ерекшеліктеріне де, білім тәжірибесіне де байланысты

Баланың қиялы

Ересек адамның

қиялы

Қиял адамның өскен ортасына, этностық ерекшелігіне, табиғат, жер-су қоршауына байланысты да көрініп отырады.

Қиял адамның барлық психикалық құбылыстарымен ұштасып жататын процесс.

«Ақылдан ажыратылған фантазия құбыжық тудырады, ақылды арқау еткен фантазия-өнер атасы, ғажайыптар бұлағы» (Ф. Гойя)

Адам қиялы еңбек процесінде, іс-әрекет үстінде жарыққа шығып, дамып отырады.

2. 1. Қиялдың физиологиялық негізі

Жүйке байланыстарының іске қосылуы, бұзылуы, қайта түзілуі мен жаңа жүйелерге бірігуі.

Қапелінде қиялына бірдеңе түсе кетіп адамның өзінен өзі шошып, терге малынып, қызарып-бозарып, дірілдей қалатынын байқаған боларсыздар. Осындай қиялдың әсерінен кей кездері адам өзін сырқатқа да ұрындырады.

Қиял күшін арқау еткен француз аптекарі Эмиль Куэ “Саналы сендіру арқылы өзін өзі басқару мектебі”

Сырқат адам өзіне қолайлы уақытта жайғасып

(жатып не отырған күйі) өзін ешқандай

сырқаты жоқтай сезініп

“Мен тәуір боламын, мен тәуірмін. Сырқат бәсеңдеді. Сырқат кетті . . . ” . Бірнеше минутқа созылған осындай сеанстар күнініе

ұйқыға кетер алдындағы сабырға түсіп, босаңсыған күйде орындайды.

Осы күнгі аутогендік емдеу әдісі осы Эмиль Куэ жаңалығына негізделген.

20-30 мәрте

3-4

рет

Қиял қызметі әрқилы деңгейде көрінуі мүмкін. Оның көп түрлі болуының басты себебі ең алдымен өз қиялын басқаруға деген саналы бағытынан.

Актив-қиялдың шарықтап дамуының жоғарғы сатысы, адамның творчествалық әрекетімен тығыз байланысып жатқан түрі

Пассивтік түрінің шегі түс көру. Бұл адамның ояу кезінде де туып отырады. Адам алдында ешбір мақсат қоймаса да, оның көз алдынан елестер тізбектеліп өтіп жатады.

2/2 Қиял түрлері

Леонарда да Винчи: қабырғадағы даққа, үйілген күлге, бұлтқа қарап, осылардан адамның пішінін, табиғат көріністерін табуға болады дейді.

Ырықсыз қиялдың мысалы

2/3. Қиял бейнелерінің жасалу жолдары

Қиялдағы елестерді топтастырудың қарапайым түрі агглютинация деп аталады. Осы әдіс арқылы мифологиялык, бейнелер (кентавр, сфинкс, жезтырнақ) мен түрлі механизмдердің, машиналардың конструкциялары (амфибия - танк, судан өте алатын жеңіл танк, аэрошана - суға қонып, ұша алатын самолет) құрастырылады. Агглютинация әдісі ежелгі Мысыр елінде, сондай-ақ, Солтүстік Америка индеецтерінің өнер ескерткіштерінен үлкен орын алған.

“Абай” романындағы Құнанбай образы сол кездегі үстем тап өкілдерінің жай ғана жиынтығы емес, сонымен қатар, ол өзіндік психикалық қасиеттері бар жеке адамның да образы.

Қиял обрыздарының күрделі түрі- типтік образдар жасау. Типтік образдар жасауда бірінші орында нақты адамның ортақ бейнелері көзге түседі:

“Бір жұмысшының, поптың, дүкенші саудагердің портретін дұрыс суреттеп жазу үшін жүз, екі жүз шамалы поп, жұмысшы саудагерлерді қадағалап қарауымыз керек” дейді М. Горький

2/4. Шығармашыл қиял әдістері

Ағылшын ғалымы Г. Уоллес шығармашыл еңбектің 4 кезеңін бөліп, ұсынады.

1. Дайындық-идеяның пайда болуы;

2. Ой жетілуі-қойылған проблемаға орай білімдердің жинақталуы, жетіспеген деректерді іздеу, топтау;

3. Аян болу- діттелген нәтижені сезіммен қауіп түсу;

4. Тексеру.

2/5. Қиял және жеке адам

Қиял өзінің дараланған күйінде әр жеке адамның өте мәнді, ерекше қасиеттерін айқындайды.

Адам қиялының ерекше түрі -арман. Арман келешектегі әрекеттерге арналған қиял. Ол-шығармашылық қиял емес, бірақ, соған дайындықтың бастапқы сатысы. Арманды бағалауда ескеретін жайттар:

Ұқсас жұмыстар

Қиял туралы жалпы ұғым

Қиялдың жалпы сипаттамасы және олардың психикалық ісәрекеттегі рөлі

Нұрғиса Тілендиев

Ұлағатты ұстаздар мерекесі құтты болсын!!!

SMART мақсат қою

Мемлекеттік елтаңбасының авторы, Еуразия ұлттық университетініңпрофессоры

Спортшының психологиялық дайындығы

Білімді, іскерлікті, дағдыны меңгеру процесі

Қабілет туралы түсінік

Тәрбие жұмысының моделін кұрайтын бөліктер

Пәндер