СИЫРДЫ ҚОЛДАН ҰРЫҚТАНДЫРУ ӘДІСТЕРІ

Презентация қосу

Қазақ Ұлттық Аграрлық Зерттеу университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Шәуеттің сапасын кешендік бағалау,
пайдалануға жарамды шәуеттің көрсеткіштері.

Орындаған: Шәкен Д.
Тексерген: Тургумбеков А.
Тобы: ВМ – 406.

Алматы, 2020 ж.
ЖОСПАРЫ:
Кіріспе
Негізгі бөлім
Ұрық және оның құрылысы.
Ұрық алу әдістері
Сапасын бағалау, сұйылту және сақтау
Қолдан ұрықтандыру.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
КІРІСПЕ
Шәует – аталық малдың жыныстық мүшелері бөліп
шығаратын ұрығы. Оның құрамында аталық ұрық
торшалары бар, еннің ирек түтікшелерінде пайда
болады, ал сұйық бөлігі ен қосалқысы мен ұрық
түтікшесінің және қосымша жыныстық бездерден
секретінен құралады. Химиялық құрамы өте күрделі.
Шәуеттің бір жыныстық қатынаста бөлініп шығатын
көлемін эякулят деп атайды. Шәуеттің 90-98 пайызы су,
тек 10-12 пайызы ғана құрғақ зат, оның 60 пайызы
белоктан тұрады. Басқа органикалық заттардан:
липидтер, көмірсулар, лимон қышқылы, дәрумндер,
минералды заттардан:натрий, кальций, калий, фосфор,
күкірт, темір т.б., макро-микроэлементтер бар.
Құрамында гиалуронидаза, пероксидаза, трипсин,
каталаза, амилаза, липеаза сияқты ферментттер бар.
ШӘУЕТТІҢ СИПАТТАМАСЫ
1 мл
шәуеттег Қозғал
і у
Мал түлігі Орташа спермийл белсен Патологиялық
көлемі ер саны ділігі спермийлер
(мл) (млрд) (балл) (пайыз)

Қошқар 1 - 1,5 2-3 8-9 14
Бұка 4-5 16 - 18
0,8 - 1,2 7-8
Айғыр 60 - 100 0,1- 0,15 5-6 18-20
Қабан 200 - 5-6
300 0,1 - 0,2 18-20
ҰРЫҚТАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ.

Ұрық өзгеше құрылған клетка, түпкілікті өзгертілген ерекшелігімен
барлық басқа организмнің клеткаларынан ажыратылады.
ҰРЫҚТЫҢ ТӨРТ НЕГІЗГІ
БӨЛІМДЕРІ БАР:

Басы Денесі Ұзын
Мойны қозғалмалы
құйрығы
ШӘУЕТ АЛУ ӘДІСТЕРІ
Малды қолдан ұрықтандыру жұымысының нәтижесі оның
барлық звеноларының дұрыс орындалуына байланысты. Соның ең
алғашқы звеносы аталық малдан шәует алу. Бүгінгі таңда оның
бірнеше әдістері белгілі: қандай әдіс болмасын ол мынадай
талаптарға сай болғаны жөн:
А) эякулятты төкпей-шашпай, тулық мөлшерде жинап алу;
Ә) шәетті ластамай алу;
Б) шәуеттің сапасын төмендетпеу;
В) аталық малдың денсаулығына және жыныстық рефлекстеріне
зиян келтірмей, зақымдамай, оны жұқпалы аурулардан сақтау.
Жалпы шәует алу әдістерін: қынаптық, уретралық және
хирургиялық әдістер деп 3 топқа бөледі.
Қынаптық әдіс: шәуетті күйлеген малдың қынабынан тікелей, жыныстық
қатынас біткен соң қасықпен, қынап айнасымен, қолмен жинап алады.
Уретралық әдіс: мастурбация әдісін иттен, түлкіден шәует алғанда қолданады,
күпектің сыртынан шүкісінің басын уқалайды, содан эрекция толық болмаса да
эякуляция рефлексі болып, шәует бөлініп шығады.
Фистулла қою әдісі:айғыр күйлеген биеге шапқан кезде сол фистуллаға ыдысты
тосып шәуетті жинап алады.
Шәует жинағышпен алу: бұл әдіс жасанды қынап болмай тұрған кезде ертеректе
қолданылды. Шәует жинағыш сопақ келген резина қапшық тәрізді. Бұл қапшықты
шағылысу алдында күйлеген малдың қынабына салады немесе мал асыла бастаған
кезде резина қапшықты оның жыныстық мүшесіне кигізе қояды. Эякуляциядан
кейін қапшықты ажыратып алады. Бұл әдіспен шәует алу қиын, кәзіргі кезде
қолданылмайды.
Шәуетті жасанды қынапқа алу: барлық белгілі әдістердің ішіндегі ең қарапайым,
барлық мал түлігінен алуға болатын, оңай әдіс арнайы манеж болмаса да даладада
қолдана беретін әдіс. Жасанды қынап жұқа темірден пластмассадан, эбониттен,
қалың резинадан жасалған цилиндр, оның ішінде жұқа жұмсақ резина түтік және
ұрық қабылдағыш шыны ыдыстан тұратын құрал.
Хирургиялық әдіс: спермийлердің тікелей ен қосалқысынан аламыз. Ол үшін
аталық малды пішеді, ал жабайы аңды атып өлтіреді де ен қосалқысын ұсақтап
турап, физиологиялық ерітіндіге салады. Арқарлардан бағалы терілі аңдардан
ұрықты осылай алу қолданылған.
ШӘУЕТТІҢ САПАСЫН БАҒАЛАУ
Шәуеттің сапасын бағалау қолдан ұрықтандыру пунктері мен станцияларындағы
технологиялық үрдістердің ең маңызды тізбегі. Себебі қолдан ұрықтандыру
жұмыстарының нәтижесі ең алдымен шәуеттің сапасына байланысты.
ШӘУЕТТІҢ СЫРТҚЫ БЕЛГІЛЕРІ: түсі: қошқардікі сарғыш тартқан ақ, бұқанікі
ақ, айғыр мен қабандыкі ақ сұрғылт. Шәуеттің бөтен иісі болмайды. Тек
қошқардікінен шуаш немесе шайырдың иісі шығады, бұқанікінен жаңа сауылған
сүттің иісі сезіледі.
ШӘУЕТТІҢ ҚОЮЛЫҒЫН АНЫҚТАУ: оны әркім микроскоп арқылы көзбен
шамалап анықтайды. Қоюлығы жөнінен шәуетті қою шәует, орташа қоюлық және
сұйық шәует деп бөледі. Қою шәуетті микроскоппен қарағанда спермийлердің
арасында бос орын көрінбейді. Орташа қоюлық микроскоппен қарағанда
спермийлердің арасында қашықтығы бір спермия сиятындай орын бар шәуетті
айтады. Ал айғыр, шошқа, иттің шәуеттері сұйық шәуетке жатады, себебі
микроскоппен қарағанда, мұндай шәуеттің спермияларының арасында ара кеңістігі
өте үлкен.
ШӘУЕТТІҢ САПАСЫН БАҒАЛАУ

ӨЛІ СПЕРМИЙЛЕРДІҢ ПАЙЫЗЫН АНЫҚТАУ. В.А.Морозов әдісі
бойныша спермийлердің боялуы немесе боялмау қасиетіне негізделген. Тірі
спермийлер эозин бояуын қабылдамайды, ал өлі спермийлердің сыртқы
қабығынан бояу оп-оңай өтіп кете береді.
СПЕРМИЙЛЕРДІҢ ТӨЗІМДІЛІГІН АНЫҚТАУ. Спермийдің сыртқы
липопротеинді қабығы оның сыртқы ортаның әсеріне төзімділігін
сипаттайды. Оны анықтау үшін 1мл шәуетке хлорлы натрийдің 1пайызды
ерітіндісін спермийлердің қозғалысы тоқтағанға дейін біртіндеп құя береді.
Төзімділікті мына Т=V/A формуласымен шығарылады.
Мұнда: Т- спермийлердің төзімділігі
V-хлорлы натрий ерітіндісінің жалпы көлемі
А-шәуеттің көлемі
Шәуетті сұйылту
Қазіргі кезде қолдан ұрықтандыру жұмысына тек қана сұйытылған
шәуетті пайдаланылады. Шәуетті сұйылту себебі: шәуеттің көлемін
көбейтеді, эякулятпен көп малды ұрықтандыру үшін шәуетті белгілі бір
мезгілге дейін сақтау үшін.
Алғашқы кезде сұйылтуға қарапайып сұйықтықтар, атап айтқанда
физиологиялық ерітінді, Рингер-Логтың сұйығы қолданылды.
Сұйытқыштар ең алдымен, спермийлер үшін изотоникалық орта болуы
керек. Сол үшін сұйылтқыштарды тек қана бидистильденген суға
дайындайды. Сұйылтқыштардың негізгі құрамы.
• Дистильденген су
• Тұздар
• Көмірсулар
• Тауық жұмыртқасының сарыуызы
• Антибиотиктер
Бұдан басқа сұйыльқыш құрамында егер шәуетті мұздатып қатыратын
болса, глицерин қосады.
Шәуетті қысқа және ұзақ мерзімге сақтау әдістері.

Шәуетті мұз еритін температурада сақтау
Шәуетті +16 +20 градус бөлме температурасында сақтау
Шәуетті сүйық азотта сақтау.
Шәуетті кептіріп сақтау
СИЫРДЫ ҚОЛДАН
ҰРЫҚТАНДЫРУ ӘДІСТЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолдан ұрықтандыру жұмыстарының нәтижесі ұрықтың
өмірсүргіштігіне, сыртқы ортаға төзімділігіне, аналық
малдың жыныс аппараттарында тіршілік ету қасиеттеріне
ие болуына байланысты. Ұрықтың жағдайы сыртқы
жағдайға байланысты мысалы, бір минут ішінде қошқар
ұрығы 1,9-дан 15,4 мм дейін жылжиды. Бұқа ұрығы осы
уақыт ішінде орта есеппен 4,02 мм, қошқардікі 4,6 мм,
айғырдікі 5,22 мм қозғала алады. Яғни ұрықтың сапасы
жоғары және малдың қоңдылығы, күйі жақсы болса,
ұрықтандыру нәтижесі жоғары болады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Аятханұлы М., Мал акушерлігі және көбею
биотехнологиясы. –Павлодар, 2006 ж. 27-53 беттер.
2. Қалтаев Ш.Қ., Жукин Б.Д., Жоланов М.Н., Қойбағаров
Қ.У. Ветеринарлық аушерлік, гинекология ж/е көбею
биотехнологиясы. – Алматы, 2011 ж. 27-52 беттер.
3. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы- Алматы, 2012
ж.
4. Ш. Қ. Қалтаев, Б. Д. Жукин «Ветеринарлық акушерлік,
гинекология және көбею битехникасы» - Алматы,
2011ж.

Ұқсас жұмыстар

Биені қолдан ұрықтандыру

Биені қолдан ұрықтандыр

Малды ұрықтандыру

Қолдан ұрықтандыру

Эксплуатациялық бедеулікті болдырмау

ҚОЛДАН ҰРЫҚТАНДЫРУ КЕЗІНДЕ

Эмбрионды реципиентке қондыру

ДНҚ фрагментациясын анықтауда қолданылатын компонеттер

Акушерлік аурулар

Донор мен реципиентті анықтау және оны дайындау

Пәндер