Ғылыми танымның эмпирикалық және теориялық әдістері

Орындаған:

«Кәсіптік оқыту» мамандығының

1 курс магистранты

Қабылашимова А. М

Таным

Эмпирикалық (тәжірибелік)

Теориялық (рационалды)

Ғылыми факт

Бақылау

Өлшеу

Эксперимент

Сипаттау

Салыстыру

Өлшеу

Анализ

Индукция

Проблема

Гипотеза

Теория

Білімділік таным

б/ша

Эмпирикалық зерттеулер

нақтылы

объектіге

бағытталған

бақылау мен тәжірибе мәліметтеріне сүйенеді.

сезімдік таным басым болады.

рационалды ойлау

бағынышты күйде болады.

факт эмпирикалық зерттеудің

басты элементі

сипаттау, салыстыру,

өлшеу, анализ, индукция тәсілдер білімділік танымда қолданылады.

Ғылыми факт

Факт - эмпирикалық білімді тіркейтін ерекше ұсыныс, яғни бақылау мен эксперимент барысында алынған білім.

Фактуализм- фактінің әр түрлі теорияларға қатыссыз және тәуелсіз екенін көрсететін көзқарас.

Теоретизм-фактілер толықтай теорияларға тәуелді және теория өзгергенде ғылымның факт қоры түгелдей ауысады дегенді алға қоятын көзқарас.

Фактілер теорияны тексеруде, дәлелдеуде және терістеуде маңызды рөл атқарады.

Теориялық зерттеулер

құрылымдық компоненттері:

проблема, гипотеза, теория.

шындық болмыстың байланысын, заңдылықтарын тануға бағытталады.

сезімдік таным қосалқы, яғни бағынышты болады.

рационалды ойлау

бағынышты

күйде болады.

Теориялық зерттеу ғылыми білімнің жоғары әрі ең дамыған формасы.

білімнің рационалды формаларын пайдаланады.

Проблема

Проблема - теориялық зерттеудің формасы, оның мазмұнын әлі адам танып, білмеген нәрсе қамтиды.

Проблема таным процесі кезінде пайда болатындықтан ғылыми танымның формасы емес, екі негізгі нәрсені қаулы және шешімді қамтитын процесс болып табылады.

Адам танымының даму жолының барлығы алдымен бір проблеманың шешу жолын табу, одан соң жаңа проблемаларды анықтау ретінде көрінеді

Гипотеза

Гипотеза - теориялық білімнің формасы, ғылыми теорияның фактілер негізінде жасалған болжамдардан тұратын, шынайы мәні әлі анықталмаған және дәлелдеуді қажет ететін құрылымдық элементі.

Атақты британ философы, логик және математик А. Уайтхед : «Жеткілікті дамыған ғылым екі жағдайда алға басады. Бір жағынан, білімнің дамуы жұмыста пайдаланатын басты гипотезаны анықтау әдісінде байқалса, екінші жағынан, осы гипотезаларды түзету жұмыстары жүргізіледі».

Теория

Теория - ғылыми білімнің ең дамыған және күрделі формасы.

Ғылыми теорияға жатады:

Ньютонның классикалық механикасы;

Дарвиннің эволюциялық теориясы;

Эйнштейннің сәйкестік теориясы;

Өзінің құрылысына қарай теория іштей бөлінген (дифференцияланған), бірақ бір элементтің екіншіге логикалық жағынан тәуелді болатын және теория мазмұнының кейбір пікірлер мен ұғымдар жиынтығы, арнайы логика-әдіснамалық ережелер арқылы шығарылатындығын сипаттайтын біртұтас білімдер жүйесін құрайды.