ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА БІЛІМ

Презентация қосу

ӘЛЕУМЕТТІК
ПЕДАГОГИКА БІЛІМ
САЛАСЫ РЕТІНДЕ
1.Әлеуметтік педагогиканың идеялары мен тәжірибесінің тегі.
2.Әлеуметтік педагогиканың мәні мен мазмұны - өзіндік ерекшелігі бар
білім, теория және тәжірибе.
3.Әлеуметтік педагогиканың негізгі категориялары, атқаратын
қызметтері, міндеттері.
4.Адам жайлы ғылымдардың ортасындағы әлеуметтік педагогиканың
құрылымы мен алатын орны.
5.Әлеуметтік педагогиканың зерттеу әдістері.
«Әлеуметтiк педагогика» ұғымын алғаш
рет XIX ғасырда немiс педагогы А.Дистервег
енгізген. Бірақ араға көп уақыт салып қана
әлеуметтік педагогиканың екі ғылыми-
практикалық бағыты айқындалды. Оның бірі
П.Наторп есімімен байланысты айқындалып,
халықтың мәдени деңгейін көтеру
мақсатында қоғамның тәрбиелік күштерін
интеграциялау мәселесіне арналды. Екінші
бағыт қараусыз қалған балаларға әлеуметтік
көмек көрсету, оларды қорғау, құқық
бұзушылықтың алдын алуға бағытталды.
Бұл бағыт Г.Нол, Г.Боймер есімдерімен
байланысты болды.
Әлеуметтiк педагогика, бұл қоршаған ортаның тәрбиеге әсерi жөнiндегi ғылым.
Әлеуметтiк педагогика мәселелерiн зерттеуде танымал Ресей ғалымы А. В. Мудрик
әлеуметтiк педагогиканы адамның бүкiл өмiрi барысында жүзеге асырылатын әлеуметтiк
тәрбиесiн қарастыратын ғылым ретiнде қабылдауға болады деп айтады.
Әлеуметтік педагогиканың идеялары мен бұл саладағы қызметкерлердің жұмыстары
С. Т. Шацкий, В. Н. Шульгин, М. В. Крупенин, А. Г. Калашникова, А. П. Пинкевич т.б.
тарапынан қарастырылған. С. Т. Шацкий мектептің әлеуметтік рөлін негіздеп, кіші
ортада біртұтас тәрбие процесін ұйымдастыруды теориялық тұрғыдан айқындаған. 30-
жылдардың аяғындағы мектептердің тек оқу-тәрбие процесін жақсартуға ғана басты
назар аударуы әлеуметтік педагогика саласындағы ғылыми зерттеулерді кейінге ысырып
жіберді.
Әлеуметтік педагогиканың бастаулары халықтық педагогикада жатыр. Тұлғаны
әлеуметтендіру идеялары ұлы ғұламалардың педагогикалық көзқарастарында
қарастырылған. Атап айтқанда, әл-Фараби, Ж. Баласағұн, М. Қашқари, Қ. А. Ясауи және
т.б. ғұламалар еңбектерінде адам тәрбиесін жүзеге асыру оның әлеуметтік ортасын
қалыптастырумен байланысты екендігі баса айтылған.
Әлеуметтік педагогика мәселелерін көптеген классик педагогтар Я. А. Коменский, Ж.
Ж. Руссо, И. Г. Песталоцци, И. Гербарт, А. Дистервег, К. Д. Ушинский және т.б.
қарастырған. Олардың педагогикалық көзқарастарының ықпалымен адам тәрбиесінің
қоғамдық-әлеуметтік ортадағы рөлі, тәрбие нәтижесінің қайырымдылықпен,
мейірімділікпен айқындалатындығы туралы ой-пікірлер тұжырымдалады.
Әлеуметтiк педагогика пәнiнiң зерттеу объектiсi - адамның әлеуметтiк ортамен
өзара қарым-қатынасының жиынтығы негiзiнде оның қоғамдағы даму процесi болып
табылады. Сонымен қатар, әлеуметтік педагогиканың ғылым ретіндегі негізгі мақсаты
педагогикалық мақсатпен сабақтастықта тұлғаның әлеуметтік болмысына қатысты
білімдерді интеграциялау болып табылады. Практикалық пән ретіндегі негізгі мақсаты -
өзінің табиғи болмысынан алыстаған тұлғаны қалпына келтіруге көмектесетін
технологияларды жасау.
Ал, әлеуметтiк педагогиканың пәнi - адамның әлеуметтенуiнiң және оның қоғамға
бейiмделуiнiң педагогикалық аспектiсi болып табылады. Әлеуметтiк педагогика адам мен
қоғамның өзара әсерлесуi негiзiнде қалыптасу, қоғамға толық ену ретiндегi тұлғаның
әлеуметтiк қалыптасуын ынталандырудың мақсатын, мiндетiн, мәнiн, мазмұны мен
принциптерiн, әдiстерi мен формаларын зерттейдi.
Әлеуметтiк педагогика өзiнiң пәндiк өрiсiне ие және ғылым ретіндегі өзiндiк
мiндеттерi айқындалған. Олар:
тұлғаның даралық дамуын әлеуметтiк ортаның
тұлғаның дамуы мен өзін-өзі
гармониялы бiрлiкте педагогикалық потенциалын
дамытуының өзара
қарастыра отырып, ғылыми арттыру мен оны
байланыстылығына талдау
әлеуметтендiрудi қамтамасыз пайдаланудың шарттарын
жүргізу;
ету; және тәсiлдерiн зерттеу;

тұлғаның дамуы мен
әлеуметтену процесiне әсер тұлға ұғымының мәнін, оның әлеуметтік детерминант,
етушi қарым-қатынастарды даму, қалыптасу кезеңдерін әлеуметтік қалыптасу, тұлға
педагогикалық тұрғыдан түсіну; қызметі мен дамуы
реттеу; ұғымдарының мәнін ашу.

тұлғаның қоғамға және
әлеуметтену процесiндегi адамның әлеуметтік
болмысының түрлі
педагогика-лық ғылымдардың
формаларының (адам,
көпжақты әсерiнiң жекелік, тұлға, субъект)
мүмкiндiктерiн зерттеу; шекараларын ажырата алу;
Адамның дамуын оның қоршаған орта ықпалынан және өзара қарым-
қатынас негiзiнде дамуын оның әлеуметтенуiнiң нәтижесi деп қарастыруға
болады. Әлеуметтену:

- адамның қоғаммен өзара қарым-қатынасы арқылы және өмiрдiң
әртүрлi жағдайларынан;

- адамдарға мемлекет тарапынан болатын әсерлер арқылы;

- тәрбиенiң немесе адамның дамуының белгiлi бiр жағдайда
мақсатты бағытталған процесi арқылы;

- адамның өзiн-өзi тәрбиелеуi немесе өзiн-өзi дамытуы арқылы
жүзеге асырылады.
Әлеуметтiк педагогика - әлеуметтендiру процесiн бiлiмдiк-тәрбиелiк құралдармен реттеудiң және
жүзеге асырудың, танымның теориясы мен практикасын қамтитын ғылым саласы болғандықтан,
әлеуметтiк болмыстың адам өмiрi барысындағы мақсаты мен мiндеттеріне ықпалын қарастырады.
Әлеуметтiк педагогика жеке адамдарға, тұрғындардың топтарына көмек көрсетудi өз мiндетiне
жатқызады.
Әлеуметтiк-педагогикалық тәрбие және тәжiрибесiнiң нысаны - жеке дара және қоғамдық
сипаттама бiрлiгiн қамтитын әлеуметтік ортаның мүшесi болып табылатын адам, ал оның пәнi -
адамның әлеуметтiк тұрғыда қалыптасуының және дамуының педагогикалық аспектiлерi.
Әлеуметтiк-педагогикалық теория мен практикасының екiншi міндетiнің нысаны - қоғамның
әлеуметтiк шеңберi, микро (шағын) орта, адамдар ұжымы және т.б.болып табылады. Аталмыш
деңгейге тән іс-әрекетті жүзеге асырудың белгiлi құралдарына мәдени-ағарту, дене шынықтыру -
сауықтыру, әлеуметтiк-тәрбие жұмыстарын және т.б. ендiруге болады.
Әлеуметтiк педагогиканың үшiншi деңгейдегi нысаны - әлеуметтендiрудiң алуан түрлi сатылары
мен деңгейiндегi жеке адам болып табылады.
Бұның өзі қоғамда әлеуметтік педагогикалық қызметтің қажеттілікке айналып отырғандығы мен
осы салада мамандар даярланудың сұранысы артып отырғандығын дәлелдейді. Әйтсе де, халықтық
болмысызда тастанды балалар мен қараусыз қалған ата-аналардың болмағандығы қоғамның
өркениеттілігінің шарықтаған заманында өз жалғасының үзіліп отырғандығын көрсетеді.
Әлеуметтік педагогика ғылым ретінде адамның бүкіл өмірі
барысында жүзеге асырылатын әлеуметтік тәрбиесін қарастырады.
Барлық ғылымдар саласы секiлдi әлеуметтiк педагогика да өзiндiк
ұғымдар мен түсiнiктерге және ғылыми категорияларға ие. Олар
әлеуметтену, әлеуметтiк оқу, әлеуметтiк тәрбие, әлеуметтiк iс-
әрекет, әлеуметтiк-педагогикалық iс-әрекет, әлеуметтену процесi
және т.б.

«Әлеуметтiк» деген сөз латын тiлiнен аударғанда «қоғамдық» деген
мағынаны бiлдiредi, яғни қоғамдағы адамдардың өмiрiмен және
қарым-қатынасымен байланысты қоғамдық дегендi дәйектейдi. Бұл
мағынада адамның әлеуметтiк дамуы мен тәрбиесi туралы ғана
емес, қоғамдағы әлеуметтiк құндылықтарға, нормалар мен
ережелерге бағдар алу туралы сөз етуге болады.
Әлеуметтiк педагогикада екi бағыт байқалады: әлеуметтiк және тұлғалық.
Бiрiншi бағыт мемлекет пен қоғамның өскелең ұрпақты тәрбиелеуге жалпы ықпал етуi
арқылы анықталады. Бұл - социопедагогика деп аталады, ал тар мағынада - адамның тұлғасын
қалыптастыру процесiне өмiр сүру ортасының ықпалы - орта педагогикасы болып саналады.
Әлеуметтік педагогиканың мәселелерi П.Наторп, И.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский, Н.И.
Пирогов, Дж. Дьюи, Г.Кершенштейнер, Р.Зейдель, С. Т. Шацкий, А.С.Макаренко, Б.Р.Лихачев,
В.Д.Семенов және т.б. еңбектерiнде теориялық тұрғыдан зерттелдi.
Әлеуметтiк педагогиканың тұлғалық бағыттары Дж.Локк, Ж.Ж.Руссо, Ф.Ницше және т.б.
философиялық көзқарастары арнасында қарастырылған. Аталмыш бағыттың бастауы –
«даралық» педагогикасы болып саналады. XIX ғасырдың екiншi жартысында адамнан жоғарыны
қалыптастыру концепциясы пайда болды. (Ф. Ницше) Бұл бағыт педагогтар алдына адамның өзi
үшiн тәрбиелеу мәселесiн шешудi мiндет еттi.
Тұлғаның әлеуметтiк қалыптасуы оның табиғат заңдары бойынша дамитын әлеуметтiк жан
ретiнде, әрi әлеуметтiк орта, қоғам, индивидтiң белгiлi бiр ықпал ету қабiлеттiлiктерiн ескеру
негiзiнде тәрбиеленедi деген тұжырым бередi.
Адамның әлеуметтiк өзiндiк дамуы өте күрделi процесс, дегенмен әлеуметтiк даму
жағдайлары, бағыттары және қарқындылығы өзгерiс үстiнде болады.
Сонымен, әлеуметтік педагогика ғылымының негізгі
категориялары:
әлеуметтену, әлеуметтену процесi, әлеуметтік оқу, әлеуметтік тәрбие,
педагогикалық іс-әрекет, әлеуметтік-педагогикалық iс-әрекет,
әлеуметтендіру, әлеуметтендіру факторлары, әлеумет (социум),
микроәлеумет, әлеуметтік институт, теріс әлеуметтендіру
(деәлеуметтендіру) институттары, әлеуметтік рөл, әлеуметтік
бейімделу, әлеуметтік құлдырау, педагогикалық құлдырау, балалықты
қорғау, бала құқығы, қамқорлыққа алу, қорғаншылық жасау, жетімдік,
балаларға деген қатігездік қатынас, әлеуметтік жұмыс,
қайырымдылық, әлеуметтік қорғау, әлеуметтік қолдау, әлеуметтік
реабилитация, әлеуметтік кеңес беру, отбасылық кеңес беру, отбасы
терапиясы және т.б.
«Әдіс» ұғымын грек тілінен аударғанда «жол», «тәсіл» деген мағынаны білдіреді. Әдіс
проблемасы - әлеуметтік педагогикада ең өзекті мәселелердің бірі, өйткені тұлғамен тәрбиелік жұмыс
жүргізудің құралы көп жағдайда әлеуметтік-педагогикалық ықпал етудің тиімділігіне байланысты.
Әлеуметтік педагогикадағы әдістерді үлкен үш топқа біріктіріп, классификациялауға болады деп
көрсетеді ғалым Ф.А.Мустаева өзінің «Әлеуметтік педагогика» деп аталатын кітабында. Олар
мынадай:
1.Зерттеу әдістері;
2.Тәрбие әдістері;
3. Әлеуметтік-педагогикалық тұрғыда көмек беру әдістері.
Ғылыми зерттеу әдістері – бұл ғылыми теориялардың байланыстылық, қатынас, тәуелділік
заңдылықтарын орнату мен орналастыру мақсатында ғылыми ақпараттарды алудың тәсілдері.
Зерттеу әдістерін қолдану әлеуметтік педагогиканы ғылым ретінде дамыту мен жетілдіру үшін
маңызды.
Ғылыми зерттеу жұмысының екі түрі бар. Олар: эмпирикалық және теориялық.
Эмпиризм- бұл философиялық ілім, ол ғылымның бір ғана көзінен алынған білім. Эмпирикалық
таным практикалық тәжірибені, шындық болмысты зерттеуге негізделеді.
Теориялық зерттеуде жоғарыдағы әдістермен қоса абстрактілеу, идеяландыру, модельдеу және
т.б. әдістер қолданылады. Сонымен бiрге логикалық, анализ-синтез, индукция-дедукция әдістері де
қолданылады. Эмпирикалық зерттеуде бақылау, баяндау, экспериментсияқты зерттеу әдістері
қолданылады.
Енді әлеуметтік-педагогикалық ғылыми-зерттеу әдістеріне жеке-
жеке тоқталып өтелік:
Бақылау әдісі педагогикалық құбылыстарды тікелей қабылдау
негізінде танып білу тәсілі. Бақылау әдісінің негізгі функциясы
бақылау объектісі мен әлеуметтік педагог арасындағы тікелей және
қайтымды байланыстар жағдайындағы зерттеліп отырған процес
туралы мәліметтерді іріктеп, таңдап алудан тұрады.
Педагогикалық экспенимент зерттеу басында қойылған ғылыми
болжамның негізділігі мен дұрыстығын айқындауда дәлелді тексеру
мен ғылыми-объективтілікті қамтамасыз ететін зерттеудің кешенді
әдістерінің бірі.
Педагогика ғылымында экспериментті жүргізу
табиғи және лабораториялық жолмен іске асырылады.
Әлеуметтік педагогикадағы зерттеу әдістері жүйесінде сұрау
әдістерінің орны ерекше. Оларға сұхбат, интервью, анкета
әдістері жатады.
Әлеуметтік педагогика бойынша ғылыми
зерттеулерде моделдеу әдістері де жиі қолданылады.
Жалпылама түрде алғанда модель зерттеу пәнінің
функциясының, нақтылы қырларының, элементтерінің
жүйесі ретінде айқындалады.
Әлеуметтік педагогикада озат педагогикалық
тәжірибелерді зерделеумен қорыту әдісі үлкен қолданысқа
ие.
Әлеуметтік-педагогикалық ғылымдағы мәліметтерді
өңдеу үшін зерттеудің математикалық
әдістері қолданылады. Оларға ранжирлеу (жинақталған
мәліметтерді нақтылы заңдылықпен орналастыру, өсу
немесе кему ретімен орналастыру, әрбір зерттелген
нәтиженің орнын анықтау), шкалалау (педагогикалық
құбылыстың жекелеген қырына баға беруде сандық
көрсеткіштерді ендіруге мүмкіндік беретін әдіс) және т.б.
әдістер жатады.
Әлеуметтік педагогиканың екінші тобын тәрбие
әдістері құрайды.
Сипатына қарай топтастырылған тәрбие әдістері -
сендіру, жаттықтыру, мадақтау және жазалау, іс-
әрекетті ұйымдастыру, оқушының тәртібіне ықпал
ету әдістері болып бөлінеді.
Нәтижесіне қарай топтастырылған тәрбие
әдістері:
• адамгершілікті қалыптастыруға бағытталған
түрткілер, қатынастар, түсініктер, идеялар тудыратын
әдістер;
• әдептілікті және тәртіптілікті қалыптастыратын
әдістер.
Қазіргі кезде тәрбие әдістерін жіктеудің 11-ден астам түрі бар. Солардың ішінде Т. Е.
Конникова, Г. И. Щукина және В. С. Сластенин жасаған тәрбие әдістерін жіктеуде бірізділік
байқалады.
Осыған орай тәрбие әдістері төрт топқа жіктеледі:

• қоғамдық сананы қалыптастыру мақсатында қолданылатын әдістер;

• баланың мінез-құлқы мен іс-әрекетін қалыптастыру мақсатында
қолданылатын әдістер;

• баланың мінез-құлқы мен іс-әрекетін ынталандыру мақсатында
қолданылатын әдістер;

• мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасауды, өзін-өзі бақылауды
ұйымдастыруды жүзеге асыру әдістері.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістеріне мыналар жатады: этикалық әңгіме; әңгімелесу;
пікірталас; лекциялар; өнеге; көз жеткізу (ситуация).
Мадақтау әдісі дегеніміз - тәрбиешінің баланың жағымды іс-әрекетін, мінез-құлқын көріп
бағалай білуі және оны көпшілік, ұжым алдында қолдайтынын жария етуі.
Тәрбие әдістерінің бұрынан келе жатқан түрі - жазалау әдісі кеңінен танымал, әрі өте күрделі
әдіс. Жазалау тәрбиеленушілердің теріс қылықтарының алдын алу мен қайта тәрбиелеуге бағытталған
жеке тұлғаның немесе ұжымның нақтылы бір талаптарын қоюдың формасы ретінде қолданылады.
«Жарылыс» әдісі. А. М. Макаренко ең алғаш бұл әдістің мәні мен қолданылу мақсатын аша
отырып, осылайша ат қойған.
Әлеуметтік педагогиканың тәрбие әдістерінің үшінші тобына әлеуметтік-психологиялық көмек
көрсету әдістері жатады.Оған психологиялық кеңес беру, аутотренинг, қызметтік ойындар және т.б.
жатады.
Психологиялық кеңес беру психологиялық-педагогикалық қызмет пен әлеуметтік жұмыс
қызметіндегі ең кеңінен тараған әдістердің бірі болып табылады.
Аутотренинг – клиенттерді бұлшықеттерін релаксация жасауға, өзін-өзі сендіруге ерік жігерін
бағыттай алуға, зейінін бір орталыққа шоғырландыруды дамытуға және ерікті ақыл-ой белсенділігін
басқара білуге бейімдейтін психотерапиялық әдіс.
Әлеуметтік-психологиялық тренинг топтағы адамдармен өзара қарым-қатынасқа түсуде өзін-өзі
танып білу білігі мен дағдыларын қалыптастырудың топтық әдістерінің жиынтығын құрайды.
Қызметтік ойындар - нақтылы бір қызмет түрінің әлеуметтік мазмұнын, қайта жасаудың,
тәжірибе типіне тән сипаттағы қарым-қатынас жүйесін моделдеудің формасы.
Бекіту сұрақтары:
1.Әлеуметтiк педагогика пәнiнiң зерттеу объектiсi мен пәнiн сипаттаңыз.
2.Әлеуметтiк педагогика мен педагогика ғылымының арасында қандай
байланыс және ерекшелiктер бар?
3.Әлеуметтiк-педагогикалық тәрбие мен тәжiрибе нысандарын атаңыз.
4.Әлеуметтiк педагогика теориялары қай кезден бастап қолданылып келедi?
5.Әлеуметтiк педагогика теорияларының дамуына үлес қосқан қандай
ғалымдарды бiлесiз?
6.Әлеуметтiк педагогиканың теориялық және қолданбалы қызметтерiн
атаңыз.

Ұқсас жұмыстар

Тұлғаның қалыптасуы

Педагогика - Тәрбие туралы ғылым

Педагогика пәні, салалары

Педагогика ғылымының салалары, басқа ғылым салаларымен байланысы

Арнайы психология және педагогикадағы коррекция ұғымы

Педагогтың кәсіби өзін-өзі тануы

Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие

Теория негізі

Бастауыш білім беру педагогикасының пәні және оның негізгі ұғымдары

Жоғары мектеп педагогикасының қызметтері

Пәндер