Дебиторлық берешекті аудит: есеп жүйесі, жіктелуі және ішкі бақылау

Тақырып21. Дебиторлық берешек аудиті

Дебиторлық берешек деп көрсетілген қызмет, жабдықтаушыларға тауарлар және қызмет көрсетулері және тағыда басқалар үшін алдын ала төлем жүргізу нәтижесінде туындаған банк әріптестерінің қарызын айтады.

Дебиторлық берешек - сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің қандай да бір кәсіпорын алдындағы өткізілген тауар үшін ақша төлеу бойынша міндеттемелері. Ол ағымдағы және ағымдағы емес болып бөлінеді.

Бухгалтерлік есепті кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлағалардан оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай-ақ аванс ретінде алдын ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары -1200 дебиторлық борыштар (алынуға тиісті шоттар) деп аталады. Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады. Өтелетін (алынатын) уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы алынуға тиісті борыштар және ұзақ ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып екіге бөлінеді. Бұл борыштардың есебі «Алынуға тиісті шоттар» бөлімінің шоттарында есептелінеді. Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелетін) дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі.

Олардың қатарына жататындар:

Ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын ала төленген) төлем;

Тапсырылған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар;

Вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар;

Негізгі ұйымдар мен еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар;

Ұйымның лауазымды адамдарыны (тұлғаларанының) дебиторлық борышы;

Басқадай дебиторлық борыштаре саудалық және саудалық емес дебиторлық берешекті бөліп көрсетеді.

Есеп айырысуды бақылаудың ықпалды тәсілі дебиторлық және кредиторлық берешектрдің, кірістер құжаттарды тіркеудің дұрыстығына функционалдық аудитті уақтылы өткізу, тіркелген құжаттарды төленген құжаттармен салыстыру болып табылады. Бұл тұрғыдан қарағанда, кірістік ордерлер бойынша алынған ақшаны сіңіріп кетуді жеңілдететін жағдайларды анықтау қажет. Касалық ордерлерді төлегенде және төлеушінің қолына құжат беруді тіркеудің жоқтығы немесе шоттардың төленбеуін атап өту маңызды.

Дебиторлармен есеп айырсу есебі шот жоспардың «Дебитордың берешек және басқа да активтер» деп аталатын активтік шотта жүргізіледі. Осы активтік шот төмендегідей бөлімшелерден тұрады:

1210 -«Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық берешегі»

1290- «Күмәнді талаптар бойынша резерв»

1220-«Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді берешегі»

1280-«Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек»

1610-«Берілген қысқа мерзімді аванстар»

Дебиторлық қарыздар және оның түрлері

Ақша қаражаттары және ақша қаражаттарының баламаларымен қатар өтімділігі жоғары болып саналатын активтің тағы бір түрі ол дебиторлық борыштар және алынуға тиісті вексельдер болып табылады. Алынуға тиісті шоттар өз құрамына тауарлар, ақша қаражаттары, қызмет көрсетулерді қосады. Дебиторлық борыштар төлену мерзіміне байланысты қысқа және ұзақ мерзімді болады. Дебиторлық борыштар шот фактурамен расталады. Алынуға тиісті вексельдер ресми ұзақ міндеттемелермен расталады.

Сатуға арналған дебиторлық борыштар - бұл кәсіпорын қызметінің нәтижесінде тауар және қызмет көрсету үшін сатып алушылардың төлейтін міндеттемесі. Саудаға арналмаған дебиторлық борыштар қатарына:

-«Шығындарды жабуға арналған депозиттер»

-«Жұмысшылардың дебиторлық борыштары»

-«Алынуға тиісті дивидеттер және пайыздар»

Ұқсас жұмыстар

Дебиторлық берешек: есеп, жіктелуі және басқару

Ішкі мемлекеттік аудит комитетінің 2016-2017 жылдардағы қызметі: камералдық бақылау және мемлекеттік сатып алу нәтижелері

Ішкі және сыртқы аудит: теория, әдістеме және Қазақстандағы қалыптасуы

Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу: есеп жүргізу, талдау және аудит тәжірибесі (Оралоблгаз АҚ мысалында)

Қысқа мерзімді активтер, ақша қаражаты және дебиторлық берешек: бухгалтерлік есеп және ХҚЕС 7 талаптары

EUROSAI және Еуропалық есеп палатасының мемлекеттік аудит жүйесіндегі рөлі мен ұсыныстары

Мемлекеттік қаржылық бақылауды ұйымдастыру: жүйесі, органдары және аудит әдістері

Аудит бағдарламасы мен рәсімдері: ішкі бақылауды бағалау және аудиторлық қорытындыны қалыптастыру