Ағзаның құрылымдары

Презентация қосу

Адам организмінің құрылымдық деңгейлері
Оқытушының студентпен өзіндік жұмысы №1
Жоспары:

І. Кіріспе: Ағза (организм) дегеніміз
не?

ІІ. Негізігі бөлім: Ағзаның
құрылымдары
1. Жасуша және оның құрылымы
2. Ұлпа және оның түрлері
3. Мүше және мүшелер жүйесі

ІІІ. Қорытынды: Адам ағзасын
зерттейтін ғылымдар
Организм – бұл тарихи қалыптасқан тұтас, ұдайы өзгеріп отыратын
өзінің ерекше құрылымы мен дамуы бар, қоршаған орта мен зат
алмасуға, өсуге және көбеюге қабілетті жүйе. Ағза (организм) (organum,
грек, organon — құрал, орган) — өзіне тән пішіні мен құрылысы және
организмде алатын орны бар, белгілі бір қызмет атқаруға бейімделген,
бір-бірімен заңды түрде өзара байланысқан түрлі ұлпалардан
(тканьдерден) құралған организмнің бір бөлігі.

Ағзалар химиялық құрамы бойынша
органикалық (нәруыз, май,
көмірсулар және нуклеин қышқылы)
және бейорганикалық (су, минералды
тұздар) заттардан тұрады. Оған тән
қасиеттер: қоршаған ортамен зат
және энергия алмасады, көбейеді
және дамиды. Ол сыртқы ортаның
өзгерісіне жауап береді және өздігінен
реттелетін жүйе болып табылады.
Жасуша – тіршіліктің негізгі бірлігі. Адам
ағзасы миллиарттаған жасушадан
тұрады. Кез –келген жасушаның негізгі
бөліктері:

•Плазмалық мембрана
•Цитоплазма
•Ядро

І. Жасуша плазмалық мембранамен
қоршалады, ол жасушаны қорғайтын,
заттарды жасуша ішінде таңдап
өткізетін, жасушаны сыртқы ортамен
байланыстыратын, май және нәруыз
молекулаларынан құралатын қабат.
ІІ. Цитоплазма жасуша мембранасы мен ядро
арасын толтырып тұратын қоймалжың сұйықтық.
Онда өте ұсақ құрылымдар – органоидтар
(митохондриялар, рибосомалар, жасуша орталығы
және т.б.) бар. Олар жасушада белгілі бір қызмет
атқарып, жасушаның тіршілік әрекетін
қамтамасыз етеді.

ІІІ. Ядро – жасушаның реттеуші
орталығы. Жасушаның аралығы жасуша
аралық заттармен толтырылған. Ол не
сұйық, не қатты болып келеді. Тірі
жасушаның тіршілік қаситеттеріне зат
алмасу, өсу, көбею, қозу, қозғалыс,
биосинтез, тітіркену, ыдырау жатады. Осы
негізде біртұтас ағзаның қызметі іске
асады.
Митохондрия - бiрклеткалы және көпклеткалы организмнiң барлық
эукариотты клеткаларында болатын органоидтар. Олардың формалары
әртүрлi – дөңгелек, сопақша және цилиндрлiк дене, жiпше түрiнде де
болады. Олардың мөлшерi 0,2-1,0 мкм диаметрi, және 7 мкм –ге дейiн
ұзындықта болады. Митохондрияныңнегiзгiқызметi –
энергияныңуниверсальдiкөзi – АТФ синтезi.

Жасуша орталығы - бiр –бiрiне бұрыш жасап орналасқан екi кiшкене
цилиндр тәрiздi денелерден тұрады. Олар центриолдар деп аталады.
Центриол қабырғалары микротүтiкшелер бар. Центриолдар
цитоплазманың өзiн -өзi жасаушы органоидтарына жатады. Жасуша
орталығы жасушалық бөлiнуде маңызды роль атқарады.

Эндоплазмалық тор - каналында заттар тасымалдануы жүретiн жалпы
клеткашiлiк циркуляциялық (коммуникациялық) жүйе, каналдың
мембраналарында клетканың тiршiлiгiн қамтамасыз ететiн көптеген
ферменттер бар.
Ұлпа – шығу тегі, құрылысы және
атқаратын қызметі ұқсас жасушалар
мен жасушааралық заттар жиынтығы.

Адам ұлпалары 4 түрге бөлінеді:
• Эпителий ұлпасы
• Дәнекер ұлпасы
• Бұлшықет ұлпасы
• Жүйке ұлпасы

1) Эпителий ұлпасы жабын ретінде
ағзаның сыртқы жағын жауып, ішкі
мүшелердің ішкі және сыртқы жағын
қаптап жатады, көптеген бездерді
түзеді.
Қызметі:
- Қорғаныс;
- Сіңіру;
- Бөліп шығару;
- Сыртқы және ішкі ортаны бөліп тұру;
Эпителий ұлпасының түрлері:
•Қабат санына қарай: 1. Бір қабатты: плевра, перикард
2. Көп қабатты: терінің сыртқы қабаты
•Жасушалар пішініне қарай 6 топқа бөлінеді:
Ұлпа Жасуша Орналасуы
құрылысының
ерекшеліктері
Жалпақ Көп қырлы, көп Терінің үстіңгі
эпителий қабатты қабаты, ауыз қуысы,
өңештің ішкі беті
Текшелі Текше пішінді Бүйректің
эпителий өзекшелерінің ішік
бетінде
Бағана Ұзынша Асқазан ішектің ішкі
тәрізді беті
Кірпікшелі Ұзынша, бетінде Тыныс жолдары
эпителий цитоплазмадан
түзілген өсінділері
бар
Сезгіш Биіктігі әр түрлі, Тітітркенуді
эпителий бетінде қабылдайды, иіс
кірпікшелері бар сезу эпителийлері
мұрын қуысында
Безді Бағана тәрізді төрт Сүт, тер, жас,
эпителий бұрышты сілекей, құлық
бөлетін мүшелерде
Дәнекер ұлпасы барлық басқа ұлпаларды дәнекерлеп тұрады. Дәнекер ұлпасы әр
түрлі жасушалардан және оларды бөлетін жасуша аралық сұйықтықтардан тұрады,
әр түрлі қызмет атқарады. Дәнекер ұлпасы тығыз талшықты дәнекер ұлпасы,
борпылдақ талшықты дәнекер ұлпасы, шеміршекті, қан ұлпасы болып бөлінеді.
Дәнекер ұлпа Құрылысының ерекшеліктері Орналасуы, қызметі
Тығыз талшықты Жасушалары тығыз Теріде, сіңірде, артериялық
орналасқан, жасушааралық қан тамырларының
заттары аз, талшықтары көп қабырғалары; ұлпаға
мықтылық береді
Борпылдақ Жасушалары тығыз Қантамырларды, жүйкелерді
талшықты орналасады, өріліп жатқан қоршайды, мүшелердің
талшықтары бар арасындағы кеңістікті
толтырады, терінің
астындағы борпылдақ қабат
түзіп, тері мен
бұлшықеттерді
байланыстырады
Шеміршекті Пішіні домалақ, әр жерде Омыртқалардың бір-бірімен
топтанып орналасады, байланысқан жері, көмекей
жасушааралық зат түссіз қақпашасы, кеңірдек, құлақ
қалқаны; мұрын, жілік және
қабырға ұштары; беріктілік
серпінділік қасиет береді
Сүйекті Құрамында кальций тұздары Қаңқа сүйектері; мықтылық
бар, тақташалардан түзілген; беріп ағзада тірек рөлін
жасушалары тірі, қантамырлар атқарады
мен жүйкелер торлап жатады
Бұлшық ет ұлпасы денеде тірек-қимыл аппаратын, ішкі дене мүшелердің, қан
тамырларының қабырғаларын құрайды. Жиырылғыштық және қозу қасиеті
арқылы денені және ішкі мүшелерді қозғалысқа әкеледі. Түрлері: бірыңғай салалы,
көлденең жолақты және көлденең жолақты жүрек бұлшық еті.
Бұлшық ет Құрылысының Орналасуы, қызметі
ерекшеліктері
Бірыңғай салалы Талшық тәрізді Ішкі мүшелердің
жасушалары бір (асқазан,
ядролы; баяу, ырғақты қуық,ішек,қан
және адам еркінен тыс тамырлары,т.б.)
жиырылады қабырғалары; ішкі
мүшелердің қозуы
Көлденең жолақты Жасушалары талшық Сүйекке бекінеді;
тәрізді көп ядролы, дененің қозғалуы
күңгірт және ақшыл
талшықтары
кезектесіп орналасып
жолақтар түзеді.
Жиырылуы адам
еркіне байланысты.
Жүрек бұлшық еті Көлденең жолақты, Жүректің миокард
талшықтары бір қабатын түзеді,
ядролы; автоматия тән жүректің соғуы
(өздігінен арқылы денеге қан
жиырылады), айдайды.
қажымайды
Жүйке ұлпасы жүйке жасушаларынан түзілген. Жүйке
жасушасының құрылысы: денеден (бір ядросы бар
ортасындағы жуандау бөлігі) қысқа өсінділер мен ұзын
өсіндіден тұрады. Қысқа өсінділері дендриттер (гр. «dendron» -
ағаш) көп ағашка ұқсап тармақталғандықтан осылай атаған,
ұзын өсіндісі біреу, оны аксон (гр. «аксис» немесе «ахоп» - өсінді)
дейді. Ұзын өсіндісі тармақталмаған. Сонымен жүйкенің бір
жасушасында көп дендриттер мен бір ғана аксон болады.
Сыртынан жасуша қабықшасымен қапталып жүйке
талшықтарын түзеді.
Жүйке жасушасын нейрон (гр. «neuron» - жүйке) дейді.
Нейронның бойымен қозу тек бір бағыт бойынша өтеді. Қозу
дендриттер арқылы нейронның денесіне беріледі, одан денесі
арқылы аксонға өтеді. Қозу бағытының сызбанұсқасы -
дендриттер дене-> аксон. Жүйке жасушаларының айналасын
қоршап тұрған қосымша жасушалары болады, оны
«нейрология» (гр. «neuron» - жүйке, «glia» - желім) дейді.
Нейроглия нейронды қоршап, қоректік, қорғаныштық, тірек
қызметін атқарады және нейрондардағы зат алмасуға
қатысады. Кейде нейрологияны нейронның «серік
жасушалары» деп те атайды.
Мүше және мүшелер жүйесі

Мүшелер және Құрамындағы мүшелер Негізгі ұлпалар
мүшелер жүйесі
Гипофиз, эпифиз,
Эндокриндік қалқанша без,қалқанша
мүшелер жүйесі маңы бездері, айырша Эпителий,
немесе ішкі без (тимус), ұйқыбез, жүйке,дәнекер
секреция бездері бүйрекүсті бездері,
жыныс бездері
Ми, жұлын, мидан жөне
жұлыннан тарайтын
Жүйке жүйесі: а) жүйкелер Мидың Жүйке ұлпасы,
төндік бөлім ә) бағаналы бөлімі, дәнекер, эпителий
өсімді бөлім жұлын, жүйке
бағаналары, жүйке
орамдары, жүйкелер
. Сенсорлық жүйе Көру, есту, иіс сезу, дәм
(анализаторлар)н сезу, түйсіну (сипап Эпителий,жүйке,дән
емесе сезім сезу) екер,бұлшықет
мүшелері
. Тірек-қимыл Сүйектер және олардың
мүшелер жүйесі: байланысы қаңқаның, Дәнекер,бұлшықет
а)канқа ә) ішкі мүшелердің және
бұлшықет жүректің бұлшықеттері
Лимфа түйіндері,
. Иммундық жүйе айырша без, көкбауыр, Эпителий,дәнекер
кемік майы
. Жүрек- Жүрек, кантамырлар Бұлшықет,дәнекер,
қантамырлар (артерия, вена және эпителий
жүйесі қылтамырлар)
. Тынысалу
жүйесі: а) ауа Мұрын қуысы,
өтетін жолдар жұткыншақ, Бұлшықет,дәнекер,эпите
е) тынысалу көмекей,кеңірдек, лий
мүшесі ауатамырлар. Өкпе
Лимфа
қылтамырлары, лимфа
. Лимфа жүйесі тамырлары, лимфа Эпителий, дәнекер
түйіндері, лимфа
өзектері, бадамша
бездері
.Асқорыту Ауыз қуысы,
жүйесі: а) жұтқыншақ, өңеш,
аскорыту қарын, аш ішек, тоқ Дәнекер, бұлшықет,
мүшелері ә) ішек. Сілекей бездері эпителий
аскорыту (шықшыт, астыңғы
бездері жақасты, тіласты),
бауыр, ұйқыбез
Бүйрек, несепағар,
Зәржыныстық қуық, несеп шығару
мүшелер өзегі. Үлкен, кіші
жүйесі: а) жыныстық ернеулер,
зәршығару аналық бездер, жатыр, Эпителий, бұлшықет,
жүйесі ә) жатыр түтігі, қынап. дәнекер. Эпителий,
жыныс жүйесі Ұма, жыныстық мүше, бұлшықет, дәнекер
1. Аналық аталык бездер, оның Эпителий, бұлшықет,
жыныс қосалқы бөлімдері дәнекер
мүшелері 2. (тұқым шығарушы
Аталық жыныс өзекшелер, тұқым
мүшелері көпіршіктері,
қуықасты безі)
Тері және оның
. Жабын жүйесі қосалқы бөлімдері Эпителий, бұлшықет
(түк, тырнақ, тері
бездері)
Адам организмін зерттейтін ғылымдар:

•Адам анатомиясы - адам ағзасының құрылысы,
атқаратын қызметі және дамуы туралы ғылым.
•Адам физиологиясы - тірі ағза мен оның жеке жүйелері,
мүшелері, үлпалары және жасушалардың әрекеттерін,
қызметтерін зерттейтін биологиялық ғылым.
•Психология - нақты тұлғаның жеке-дара қасиеті мен
психикалық процестердің жалпы заңдылықтары
жөніндегі ғылым.
•Антропология - адам нәсілінің пайда болуын, адам
эволюциясын, шығу тегін зерттейтін ғылым.
•Гигиена - денсаулық сақтаудың және аурудың алдын алу
шаралары.
Валеология - салауатты өмір салтын сақтау жөніндегі
ғылым
Пайдаланылған әдебиеттер:

•Биология, «Шың кітап», А. Оспанова,
Т.Ахметжанова, Қ.Кульбаева.
•Адам анатомиясы 1. Рақышев
•Цитология және гистология. Оқу құралы.
Сапаров Қ.Ә.
•Биология:Жалпы білім беретін мектептің 8-
сыныбына арналған оқулық. Алматы:
Атамұра, 2008ж
• Биоморфология терминдерінің түсіндірме
сөздігі/ - Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009
•Әлімқұлова Р., Сәтімбеков Р. Ә 55 Биология
Назарларыңызға рахмееет!!!

Ұқсас жұмыстар

Микроорганизмнің кедерлік құрылымдары

Жетекші қосылыстың бағытталған құрылымдық модификациясының химиялық әдістері

ҚАРТАЮ ЖӘНЕ ӨЛІМ

Жасуша қабық

Жасуша құрылымы мен қызметі

Ауыз қуысының жергілікті иммунитеті

Биологиялық микрочиптер

Фермент негізіндегі датчиктер құруды және диагностиканы жетілдеру үшін ферменттер қолдану

А. Р. Лурияның қазіргі заманымызға сай бас миының қызметі туралы түсінігі

Жасушалық цикл туралы түсінік

Пәндер