Орта Азияның ортағасырлық қала - мәдениеті

Презентация қосу

Орта Азияның ортағасырлық
қала-мәдениеті

Орындаған:Абуова Н. Б.
Тексерген: Сагындыкова С. Т.
Жоспары:

Кіріспе

Орта Азия қалалары

Қорытынды

Пайдаланылған
әдебиеттер
Кіріспе
ХІ-ХІІІ ғасырлар аралығында Орта
Азия мемлекеттерінде көптеген қалалар
болған. Олардың көбі самани дәуірінен
бері дамыған қалалар еді. Қарахандардың
Орта Азия мен Оңтүстік Қазақстан жерін
жаулап алуы халықтарға ортақ мәдениеттің
дамуына жол ашып, ортағасырлық қалалар
мәдени және ғылыми орталыққа айналды.
Орта Азиядағы ірі ортағасырлық калалар
- Самарқан, Бұхара, Термезу, Мерв, Үргеніш
көлемі және халкының саны жағынан өсіп
отырды. Орта Азия қалалары қолөнердің
орталығы болды.
Орта Азия қалалары
Орта Азия қалаларының орталығы – цитадель, ал
қаланың сыртындағы қолөнершілер мен саудагерлер
тұратын бөлігі рабад деп аталған.
Қалаларда мешіттер, кесенелер мен мәдени, ғылыми
орталықтар салынды. Ортағасырлық қалаларда сауда
орталығы - жәрмеңкелер көптеп ашылды. Орта Азия
қалаларындағы жәрмеңкелерге Қазақстан жерінде
тұратын халықтар өздерінің малдарын айдап әкеліп,
сауда жасап, қаладан күнделікті тұрмысқа қажетті
қолөнер заттарын сатып алып отырды. Қала мен ауыл
адамдарының арасындағы байланыс дамыды.
Самани әулеті түсында бой көтерген қаланың бірі
- Бұхара. Бұл қала елдің әкімшілік-басқару орталығы
болып қана койған жоқ, сонымен қатар мәдениет,
білім мен ғылым орталығына айналды. Шығыстың
ұлы ғалымы Әбу Әли ибн Синанын балалық және
жастық шағы Бұхара қаласында өтті.
Самарқан (өз. Samarqand) — Өзбекстан

Срқан
Республикасындағы ежелгі қала, өзі аттас облыс орталығы.
Зеравшан өзен аңғарында орналасқан. Халқы 504 мың (2015).
Біздің заманымыздан 4 ғасырда Марканд деген атпен белгілі
болды. Біздің заманымыздан 330 ж. Ескендір
Зұлқарнайын жаулап алып, өз мемлекетінің құрамына енгізді.
Біздің заманымыздан . 1 ғасырдан біздің заманымыз 4 ғасырға
дейінгі аралықта Кушан патшалығының ірі сауда орталығы
болды. 4 ғасырдан 6 ғасырға дейін Түрік
қағанатының құрамына енген Соғды мемлекетінің астанасы

Самар болды. Самарқанды 8 ғасырдың басында арабтар, 9 ғасырда
Самани әулеті, 11 ғасырда Қарахан әулеті, одан соң түрік
салжұқтары, 12 ғасырдың орта шенінде қидандар басып алды.
қан 13 ғасырдың бас кезінде Хорезм шаһтары билік етті. 1220
ж. Шыңғыс хан әскерлері жаулап алды. 14 ғасырдың аяғы мен
15 ғасырдың басында Әмір Темір мемлекетінің астанасы
болды. 1500 ж. Шайбани мемлекетінің, 16 ғасырдың
аяғында Бұхар хандығының құрамына кірді. 1868 ж. патшалық
Ресей әскерлері басып алды да, Ресей
империясының қарауына енді. 1924 — 30
ж. Өзбекстанның астанасы болды. 1938 жылдан облыс
орталығы. 1970 ж. қазанда Самарқанның 2500 жылдығы
аталып өтілді.
Самарқан
Бұхара
Бұхара (өз. Buxoro) — Өзбекстан Республикасындағы қала,
Бұхара облысының орталығы. Қызылқұм шөлінің оңтүстік
шетінде, Зарафшан өзені аңғарының батысында, Бұхар
шұратының орталық бөлігінде, Шахруд каналының бойында,
теңіз деңгейінен 226 метр биіктікте орналасқан. Халқы 237,6
мың адам (1995). Б. з. б. 1-мыңжылдықтың орта шенінде іргесі
қаланып, бастапқы кезде соғды тілінде Нумижкат деп аталған.
Бұхара атауы алғаш рет жазба деректерде 5 ғасырдағыдағы
қытай жылнамасында кездеседі. 709 ж. арабтар басып алған
кезде, ол Орталық Азиядағы ірі сауда және мәдениет орталығы
Бұхар
Бұхар болған. Бұхара тұрғындары араб жаулаушылығына қарсы
күресте Муканна жетекшілік еткен “ақ киімді адамдар”
аа қозғалысына (8 ғасырдың аяғы) белсене қатысты. 8 — 10
ғасырларда Самани әулеті мемлекетінің құрамына кірді, оның
астанасы болды. 10 ғасырдың аяғында Қарахан әулетіне, 12
ғасырдың ортасында қарақытайларға бағынды, 13 ғ-дың
басында Хорезмшахы Мұхаммедтің иелігіне айналды. 1220 ж.
Шыңғыс хан әскерлері жаулап алды. Бұхарада оларға қарсы
Махмуд Тараби бастаған көтеріліс болды (1228). 1370 ж. Темір,
ал 16 ғасырда Шайбани әулеті мемлекеттерінің құрамына кірді.
16 ғасырдың ортасынан 1920 жылға дейін Бұхар хандығының,
1920 — 24 ж. Бұхар Халық Кеңес Республикасының астанасы
болды. 1887 ж. Бұхарада т.ж. салынды.
Бұхар
Бұхар
аа
Қазіргі қаладан шығысқа қарай бірнеше
шақырым жерде орналасқан ескі Термез
қаласының құрылған күні белгісіз. 2002 жылдың
сәуір айында Термез қаласының 2500 жылдығы
Терме
Терме аталып өтті. Термездің Тарихи өзегі-Сурхандария
өзенінің бойында салынған тікбұрышты
зз цитадель, ұзын жағы (шамамен 470 метр)
жағалау бойымен созылған. Термез-Орталық
Азиядағы ең көне қалалардың бірі. Біздің
дәуірімізге дейінгі VI ғасырда. Ахеменидтер
мемлекетінің құрамына кірді (сол кезде ол ежелгі
қала ретінде сипатталған).Б.з. д. 329 жылы оны
Александр Македонский жаулап алды. Кейінірек
Грек-Бактрия патшалығының негізін қалаушы
Деметриус Деметрис қаласын атады.
Термез
Мерв – Орта Азия Түрікменстан Республикасындағы
Мургаб өзені жағасында орналасқан Байрам – Али қаласы
маңындағы ежелгі қала. Мерв көне қаласы Самарқанд пен
Бағдат арасындағы жібек жолы түйініне орналасқан. 1999
жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының білім, ғылым және мәдениет
ұйымы (ЮНЕСКО) оны әлемдік мәдени мұралар тізіміне енгізді.
Мерв б.з.б. 1-мыңжылдықтың ортасында пайда болып, б.з.б. 3 – 2
ғасырлар және б.з. 11 – 12 ғасырларында гүлдену дәрежесіне
Мерв жеткен.
Б.з.б. 329 – 328 жылдары грек-македон әскерлері Маргиананы
жаулап алып, онда Александрия қаласын (Ἀλεξάνδρεια) және 6
қамал-бекініс салды.
Б.з.б. 292 жылы Селевк І өз ұлы Антиохты Маргиананың билеушісі
етіп тағайындады. Ол Мерв оазисін 250 км-ге дейін жететін
қорғаныс дуалдарымен қоршап, Маргиана Александриясын
көркейтті. Гяурқаланың ауданы 3,5 км²-ге, Эргқала қорғаныс
мұнарасының ауданы 0,2 км²-ге жетті. Қала сыртында ірі құл
иеленушілердің сарайлары, қауым мүшелерінің, қолөнершілердің
үйлері, ғибадатханалар орналасты Мервтің айналасы ұзындығы 27
км дуалдармен қоршалды.
Мерв
Үргеніш, Көне Үргеніш Гурганч, Гургандж (Қорған)
(Джурджания) — ежелгі қала, ортағасырлық
Хорезм мемлекетінің астанасы, қазіргі Өзбектсан
Республикасы Хорезм облысындағы қала.
Үргеніштің пайда болған уақыты анықталмаған. Қала
Үрген жөніндегі алғашқы деректер мұсылман жазбаларында
келтірілсе де, қаланың арабтар келерден әлдеқайда
іш бұрын салынғаны күмән туғызбайды. Шамасы
Гургандж (араб. Джурджания) атауы б.з.б. 1 ғасырға
жататын жазбалардағы Хорезмнің қытайша атауынан
(Юецзянь) шықса керек.
1 ғасырда Хорезм бір-біріне тәуелсіз екі иелікке
бөлінді:
• астанасы Қият болған хорезмшах аймағы;
• Гургандж (қорған) әмірінің аймағы болды.
Үргеніш
Қаладағы Әмір сарайында сол кездегі үлкен
а
кітапхана жұмыс істеген. X-XV ғасырларда Орта
Азиядағы ірі қалалардың бірі Самарқан болды. XV
ғасырда елдің астанасы болған қала кеңейіп,
Ұлықбектің кезінде мәдениет және сәулет өнерінің
орталығына айналды. 1428-1429 жылдары
Самарқан қаласында аспан олемін бақылайтын
орын - обсерватория салынды. Обсерваторияда
Қоры Ұлықбектен баска Қазы–Заде Руми және Гиясуддин
Жәмшид жұмыс атқарды. Ұлықбек өз заманында
тынд «Гурган
3 астрономиялық кестесін» жасады. «Ұлықбек
ы Зиджі» кестесі ғаламшарлардың (планеталардың)
қозғалысын бейнеледі. Самарқан қаласында сол
заманғы ең ірі кітапхана болды. Кітапхана қорында
15 мың кітап сақталған. 1417-1420 жылдарда
Самарқан
5 қаласының ортасындағы Регистан
алаңында ең ірі медресе жұмыс істеді. Бұл
ортағасырлық сәулет өнері ескерткіші біздің
заманымызға дейін сақталып, қазіргі Самарқан
қаласының көрікті жерлерінің біріне айналған.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1
%82%D0%B0_%D0%90%D0%B7%D0%B8%D1%8F_
%
D2%9B%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BB%D0%B0
%D1%80%D1%8B
2. https://kk.wikipedia.org/wiki/%
D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D2%9B
%D0%B0%D0%BD
3. https://kk.wikipedia.org/wiki/%
D0%91%D2%B1%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0
4. https://ru.wikipedia.org/wiki/%
D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B7
5. https://kk.wikipedia.org/wiki/%
D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%B2
6. https://kk.wikipedia.org/wiki/%
D2%AE%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%96
%D1%88

Ұқсас жұмыстар

ОРТАЛЫҚ АЗИЯНЫҢ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МӘДЕНИЕТІ

Орталық Азияның өзіндік мәдениеті

Рыцар мәдениеті

Мәдениет тілі

Мәдениеттің белгілер әлемі типологиясы

Қазақ жеріндегі ежелгі мәдениеттер мен өркениеттер, қазақ мәдениеттің басталуы

Орта ғасырлық мәдениеттің хронологиялық шеңберлері

Сырдарияның төменгі ағысындағы қалалар

ХV ғ. екінші жартысы – ХVІІІ ғ. бас кезіндегі қалалық мәдениеті

Қазіргі Тараз қаласының орнындағы ежелгі қала

Пәндер