ӘДІСТЕМЕ ОБЪЕКТІСІ

Презентация қосу

Лекция 2

«ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУДІҢ МЕТОДОЛОГИЯСЫ МЕН
ӘДІСТЕРІ»

ПЛАН ЛЕКЦИИ
Ғылыми зерттеу әдіснамасын зерттеу
нысандары.
Ғылыми зерттеу әдістемесінің элементтері.

Ғылыми білімнің формалары мен процесі.

Теориялық зерттеулердің әдіснамасы.

Эксперименталды зерттеулердің әдіснамасы.

Ғылыми зерттеулер әдіснамасы - бұл ғылыми-зерттеу
жұмысының принциптері, нысандары, әдістері мен
ережелері, сондай-ақ жаңа ғылыми білім алу процесінде
ғылыми ойлау туралы ілім. Әдетте ғылым әдіснамасының
үш деңгейі қарастырылады: іргелі, жалпы ғылыми,
техникалық.
Әдістеме - бұл құрылым, логикалық ұйымдастыру, іс-

әрекеттің әдістері мен құралдары туралы ілім.
Жаратылыстану әдіснамасы - жаратылыстану білімінің

құрылу принциптері, формалары мен әдістері туралы ілім.
Кез-келген зерттеулерде, теориялық құрылымдарда олар
ескерілуі керек.
Әдіс - бұл практикалық немесе теориялық іс-әрекеттің

әдістері мен амалдарының жиынтығы.
Методология научных исследований – это учение о принципах,
формах, способах и правилах научно-исследовательской работы,
а также о научном мышлении в процессе добычи нового научного
знания. Обычно рассматривают три уровня методологии науки:
фундаментальный, общенаучный, технический.
Фундаментальный уровень методологии – это теоретическое
обоснование методов научного познания, которые получили
максимальное развитие в новой философии, начиная с Ф. Бэкона
и Р. Декарта. На этом уровне научное познание рассматривается
в качестве элемента внешней системы – познавательной
деятельности человека относительно объективного мира.
Методология - это учение о структуре, логической
организации, методах и средствах деятельности.
Методология естествознания - учение о принципах построения,
формах и способах естественнонаучного познания. При любых
исследованиях, теоретических построениях они должны
обязательно учитываться.
Метод - это совокупность приемов или операций практической
или теоретической деятельности.
Әдістеменің негізін қалаушы ағылшын философы Ф.
Бэкон болып табылады.
Оның ізбасарлары: француз ойшылы Р. Декарт, ағылшын
философтары Дж. Локк, Д. Юм, неміс философтары И.
Кант, И. Фихтенің, Г. Гегель — дүниенің философиялық
танымның әдіснамасын. Егер бұрын "әдіснама" ұғымы ең
алдымен ғылыми-танымдық қызметтің философиялық
негіздері туралы түсініктердің жиынтығын қамтыса, енді
оған ғылыми-техникалық білімнің жеткілікті дамыған
және мамандандырылған ішкі сараланған саласы сәйкес
келеді.
Жалпы танымдық іс-әрекет процесін және оның
мазмұндық негізін зерттейтін таным теориясынан, ең
алдымен, қазіргі әдістеме таным құралдарына, ішкі
механизмдерге, қозғалыс логикасына және білімді
ұйымдастыруға баса назар аударады.

Ғылыми әдістер эмпирикалық және теориялық әдістер
болып бөлінеді.
Эмпирикалық әдіс:

1) бақылау – объективті шынайылықты арнайы түрде

қабылдау;
2) суреттеу – объектілер туралы мәліметті табиғи және

жасанды тілдің көмегімен бекіту;
3) өлшеу- объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері

бойынша салыстыру;
4) тәжірибе жасау – құбылыс қайталанған кезде қажетті

жағдайлар байланысты өзгерістерді арнаулы дайындалған
орындар арқылы бақылау.

Зерттеулердің теориялық деңгейіндегі ғылыми әдістерге
1) формаландыру -

зерттеліп отырған шынайы процестердің мағынасын
ашатын абстрактылы-математикалық модельдер құру;
2) аксиомаландыру – дәлелдеуді керек етпейтін

аксиомалар, яғни дәлелдеуді қажет
етпейтін тұжырымдардың негізінде теория құру;
3) гипотетикалық - дедуктивтік әдіс – нәтижесінде

эмпирикалық фактілер тұжырымдалатын бір-
бірімен, дедуктивті байланыста болатын гипотезалардың
жүйесін жасау.

Ғылыми зерттеу әдістері
Ғылыми әдіс — жалпы ғылыми аясындағы

қолданылатын әдістердің жиынтығы. Осыған қоса
әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы объектіге
ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де
ие болады
Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды

алуға бағытталған, бір немесе бірнеше
метематикалық, немесе логикалық
операциялардың теорияға немесе практикаға
негізделген түрі. Процедура – белгілі бір
операциялар жиынтығының орындалуын
қамтамасыз ететін іс-әрекеттердің жиынтығы.
Тәсіл – күрделі әдіс болып табылады, ол зерттеу

барысындағы бірнеше нысаналы әдістердің 8
жиынтығы
Зерттеу әдістерінің классификациясы үш топқа:
жалпы ғылыми, интерғылыми және жеке ғылыми әдістерге

Жалпы ғылыми әдістер барлық ғылым салаларына тән
және оларды біріктіретін зерттеу объектісінде
пайдаланылатын логикалық әдістерді, яғни: бақылау мен
тәжірибе, анализ бен синтез, жорамал мен гипотеза,
индукция мен дедукция, аналогия, классификация мен
систематизация, генетикалық әдіс, т.б. біріктіреді.

Интерғылыми әдістерге – экстрополяция, интерполяция,
модельдеу, ретроспекция, эксперттік бағалау, т.б. жатады.

Жеке ғылыми әдістердің көптеген ғылыми топтары бар.
Жалпы ғылыми әдістер ішінде төмендегілерді бөліп көрсетуге болады:
анализ – жан-жақты зерттеу мақсатында бүтін бір затты құрамдас
бөліктерге (жақтарына, белгілеріне, қасиеттеріне және т.б) бөлу;
синтез – заттың құрамдас бөліктерін біртұтас затқа біріктіру;
абстракциялау – зерттеліп отырған құбылыстың қажетті емес қасиеттері
мен қарым-қатынастарынан зерттеуге керек қасиеттері мен қарым-
қатынастарын бөліп алу;
жалпылау – объектілердің жалпы белгілері мен қасиеттерін анықтауға
мүмкіндік беретін ойлау әдісі;
индукция – жеке қорытулар негізінде жалпы тұжырым жасауға мүмкіндік
беретін зертеу мен талқылау әдісі;
дедукция – жалпы тұжырымнан жеке тұжырым жасауға мүмкіндік беретін
талқылау әдісі;
аналогия – объектілердің бірдей белгілерінің ұқсастығы негізінде
олардың ұқсастығы туралы айтуға үмкіндік беретін таным әдісі, басқаша
айтқанда, аналогия – ғылымның бір саласындағы қатынастардың, оның
екінші саласына транспозициялануы, мысалға: тарихи аналогия,
кеңістіктік аналогия және т.б
классификация – зерттелетін пәннің зерттеушіге қажетті маңызды
белгілері бойынша түрлі топтарға бөлу (әсіресе, биология, геология,
география, кристаллогрфия, т.б. ғылымдардың түрлі бөлімдері).
МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСІ
Модельдеу әдісі – ғылыми танымның зерттеу объектілерін
олардың модельдерін жасау арқылы танып-білу әдісі.
Модельдеу әдісінің пайда болуы техникалық жүйелердің
күрделілігіне, материалдық процестер мен құбылыстарды
зерттеу қажеттілігіне орай туындайтын әдіс.
Модельдеу кез келген затты мақсатты, жылдам, неғұрлым

тиімді тәсілмен зерттеуге мүмкіндік береді.
МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСІ
Модельдеудің мақсаты: нақты параметрлерді, жасалған
жобаны немесе жүйені талдау және бағалау, модель
құрылымының нақты талаптарға сәйкестігін анықтау;
Зерттелетін жүйенің параметрлерін анықтау немесе
оларды жетілдіру;
Белгілі бір процесті ұтымды құру тәсілдерін, оның сауатты
және өнімді ұйымдастырылуын анықтау;
Бірдей функционалдық мақсаты бар бір-біріне қарама-
қарсы жүйелердің салыстырмалы сипаттамасын жүргізу;
Процесс жүретін болжамды шарттарға сүйене отырып,
жүйенің немесе объектінің жұмыс істеу болжамын жасау;
Жүйеге белгілі бір әсер ететін факторлардың
сезімталдығына мониторинг жүргізу. Сонымен қатар,
жүйенің мінез-құлқына көбірек әсер ететін және оның
өнімділігін сипаттайтын факторларды анықтау маңызды;
Оның тиімді жұмыс істеуінің оңтайлы параметрлерін
анықтау үшін жүйеге әсер ететін факторларды
оңтайландыру
МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСІ
Целевым назначением моделирования может быть:
Проведение анализа и оценки реальных параметров,
создаваемого проекта или системы и выявление
соответствия структуры модели действительным
требованиям;
Выявление параметров исследуемой системы или их
усовершенствование;
Определение способов рационального построения того или
иного процесса, его грамотной и продуктивной организации;
Проведение сравнительной характеристики
противостоящих друг другу систем, имеющих идентичное
функциональное назначение;
Составление прогноза функционирования системы или
объекта, исходя из предполагаемых условий, в которых
будет протекать процесс;
Проведение мониторинга восприимчивости факторов,
оказывающих определенное воздействие на систему. При
этом, важно выявить те факторы, которые оказывают на
поведение системы большее воздействие и характеризуют
ее продуктивность деятельности;
Проведение оптимизации воздействующих на систему
факторов, чтобы выявить оптимальные параметры ее
эффективного функционирования
ӘДІСТЕМЕ ОБЪЕКТІСІ:
Ғылыми зерттеу процесі оның тұтастығында
Методология ғылым зерттеу объектісін шешу
процесінде қарастырады, яғни осы ғылым
зерттейтін қызмет саласын қарастырады;
Талдау пәні
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Міндеттерді шешу үшін қажетті зерттеу
құралдарының жиынтығы
Жаңа есепті шешу процесінде зерттеушінің
қозғалыс ретіҒылыми зерттеуді
ұйымдастырудың тиімді және ұтымды
әдістерін әзірлеу

ТЕОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ
ӘДІСНАМАСЫ
Ғылыми зерттеудің теориялық әзірлемелерінің негізгі
бөлімдерден тұрады::
1) процестің, құбылыстардың биологиялық, физикалық
және т. б. мәнін зерттеу;
2) зерттеу гипотезасын қалыптастыру, үлгіні таңдау,
негіздеу және әзірлеу;
3) модельді математизациялау;
4) теориялық шешімдерді талдау, тұжырымдар
тұжырымдау. Зерттеудің теориялық бөлімінің басқа
құрылымы да қабылдануы мүмкін, мысалы,
математикалық зерттеулерді орындау мүмкін болмаса,
онда кестелерді, кестелерді және т. б. тарта отырып,
ауызша түрде жұмыс гипотезасын тұжырымдайды.
ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ӘДІСНАМАСЫ
Эксперимент әдіснамасы-бұл эксперименттің
жалпы құрылымы (жобасы), яғни
эксперименттік зерттеулерді қою және
орындау реті Ғылымның барлық еңбек
ресурстарының 2/3-нен астамы
эксперименттерге жұмсалады.
Эксперименттің негізгі мақсаты теориялық
жағдайды тексеру (жұмыс гипотезасын
растау), сондай-ақ ғылыми зерттеу тақырыбын
кең және терең зерттеу болып табылады.
Эксперименттер табиғи және жасанды.

Эксперименттер табиғи және
жасанды.
Табиғи эксперименттер әлеуметтік
құбылыстарды (әлеуметтік эксперимент)
зерттеуде тән, мысалы, өндіріс, тұрмыс
және т. б.
Жасанды эксперименттер көптеген
ғылыми зерттеулерде кеңінен
қолданылады. Бұл жағдайда сандық және
сапалық қатынастарда бағалау үшін
талап етілетін деңгейге дейін
оқшауланған құбылыстарды зерделейді.

ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ӘДІСНАМАСЫ

Эксперимент әдіснамасы келесі негізгі
кезеңдерді қамтиды:
1) эксперименттің жоспар-бағдарламасын

әзірлеу;
2) өлшеуді бағалау және эксперимент

жүргізу үшін құралдарды таңдау;
3) эксперимент жүргізу;

4) эксперименттік деректерді өңдеу және

талдау.

Эксперимент жүргізу математикалық
теориясын кеңінен қолданады, ол дәлдігін
күрт арттыруға және эксперименталды
зерттеулердің көлемін азайтуға мүмкіндік
береді.
Бұл жағдайда эксперимент әдіснамасы
осындай кезеңдерді қамтиды:
эксперименттің жоспар-бағдарламасын
әзірлеу;
өлшеуді бағалау және эксперимент жүргізу

үшін құралдарды таңдау;
экспериментті математикалық жоспарлау,
экспериментті зерттеу, алынған деректерді
өңдеу және талдау.
Бақылау сұрақтары
1. Әдістеме әдістен немен ерекшеленеді?
2. Жалпы ғылыми әдістерді атаңыз
3. Эмпирикалық әдістер дегеніміз не?
4. Ғылыми танымның эмпирикалық әдістерін атаңыз және түсіндіріңіз.
5. Эксперимент дегеніміз не?
6. Қандай өлшеу болады?
7. Теориялық әдістерді атаңыз және түсіндіріңіз.
8. Ғылыми білім түрлеріне не жатады?
9. Қандай фактілер ғылыми деп саналуы мүмкін?
10. Қандай талаптарға қанағаттандыруы тиіс ғылыми гипотеза?
11. Ғылыми санат дегеніміз не?
12. Ғылыми теория дегеніміз не, ол гипотезадан ерекшеленеді?
13. Индукция және дедукция дегеніміз не? Мысалдар келтіріңіз.
14. Талдауы деген не? Синтез?
15. Идеализация дегеніміз не?
16. Үлгілеу дегеніміз не?
17. Білімнің ғылыми критерийлерін атаңыз?
18. Верификация принципін түсіндіріңіз.
19. Фальсификация принципін түсіндіріңіз. 21
20. Ғылыми таным процесін сипаттаңыз.

Ұқсас жұмыстар

ӘДІСТЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ

Психологиялық зерттеулердің даму принципі мен жүйелі-құрылымдық принциптер

СЫНАУДЫ АНЫҚ ТАУ, СЫНАУ ОБЪЕКТІСІ, СЫНАУ ДЕҢГЕЙІ, СЫНАУ ҚҰРАЛДАРЫ, СЫНАУДЫШЫ ОРЫНДАУШЫЛАР, СЫНАУДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК НОРМАТИВТІК НЕГІЗІ

ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАМАНДЫҚ ТАҢДАУЫН ЗЕРТТЕГЕН ҒАЛЫМДАР

Ұйымдағы мәдениет факторы, кросс - мәдени психологияның басқарудағы рөлі

Бастауыш сыныпта

Мектеп жасына дейінгі балалардың есте сақтау қабілеттерін зерттеу

Психологиялық зерттеудің обьективтілік принципі

Оқушылардын дамуының жас кезеңдері

ҚАУІП-ҚАТЕР ТҮСІНІГІ

Пәндер