ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕЖЕЛУІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

Презентация қосу

С . А М А Н Ж ОЛ О В АТ Ы Н Д А Ғ Ы Ш Ы Ғ Ы С
Қ А З А Қ С ТА Н У Н И В Е Р С И Т Е Т І

АРНАЙЫ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ЖАЛПЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ
АРНАЙЫ ПСИХОЛОГИЯ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА

Орындаған: Төлеубек Шағала
Тексерген: Тенкебаева Арай
Зайнолдиновна
МАЗМҰНЫ

Арнайы
Арнайы Дефектология
психологияны
психологияны ғылымының
ң басқа
ң зерттеу зерттелу
ғылымдармен
салалары тарихы
байланысы
АРНАЙЫ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ БАСҚА
ҒЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Арнайы психологияның басқа ғылымдармен
байланысын Усанова О. Н. екі деңгейде қарастырады:

ішкі психологиялық байланыстар

сыртқы психологиялық байланыстар
«Л.С. Выготский жас ерекшелік психологиясын, балалар
психологиясын, педагогикалық және арнайы психологияны өзара
жақындатады.
Педагогикалық психологиямен байланысы мынадан көрінеді: арнайы
психология даму ауытқуы бар балалардың білім, білік, дағдыларды
меңгеру ерекшеліктерін, педагогиалық әдіс заңдылықтарын, оқыту-
тәрбиелеу әдісінде психиканың өзгеру механизмдерін зерттейді.
А.Р. Лурия балалар нейропсихологиясын
дамыта отырып, «ми мен психика» мәселесін
зерттеудегі жаңа сатыны ұсынады.
В.В.Богословский, А.Г.Ковалев, А.А. Степанов
сияқты авторлар, арнайы психологияны
патопсихологияның тармағы деп көрсетеді.
А.В. Петровский, керісінше, патопсихология
арнайы психологияның тармағы деп
есептейді.
В.И.Лубовский, Т.В.Розанова т.б. арнайы
психологияны дефектология ғылымының
саласы ретінде қарастырады.
олигофренопсихология;
психикалық дамуы тежелген балалар
психологиясы;
сурдопсихология;
АРНАЙЫ тифлопсихология;
ПСИХОЛОГИЯНЫҢ тірек-қимыл аппараты зақымданған
ЗЕРТТЕУ балалар психологиясы;
САЛАЛАРЫ логопсихология;
мінез-құлқы бұзылған балалар
психологиясы;
ерте жастағы балалар аутизмі бар балалар
психологиясы;
мінез-құлқы бұзылған балалар
психологиясы;
• Олигофренопсихология немесе ақыл-ойы кем балалар психологиясы
– ақыл-ойы кем балалардың танымдық әрекет динамикасын және
жеке тұлғалық ерекшеліктерін зерттейтін арнайы психологияның
құрамдас бөлігі.
• Психикалық дамуы тежелген балалар (жалпы мектептегі
үлгермеуші балаларды осы категорияға жатқызуға болады)
психологиясының мақсаты – түзету–дамыту жұмыстарының
көмегімен психикалық дамудағы тежелуді жеңілдету немесе мүлдем
жою.
• Сурдопсихология – есту қабілетінің кемшілігі бар адамдардың
психикалық дамуының өзіндік ерекшеліктерін зерттейді.
• Тифлопсихология – көру қабілеті зақымданған адамдардың даму заңдылықтары
мен ерекшеліктерін, көру анализаторы қызметінің бұзылуына байланысты пайда
болатын, ақпарат кемшілігінің орнын толтыратын компенсаторлық әдістердің
қалыптасуын, бұл кемістіктің психикалық дамуға тигізетін ықпалын зерттеп
қарастырады.
• Тірек-қимыл аппараты зақымданған балалар психологиясы, қимыл-қозғалыс
дамуы қалыпты және бұзылған балалардың, жалпы психикалық даму
заңдылықтарын зерттеп қарастырады, психикасының дамуындағы өзгеше
ерекшеліктерді зерттейді, кемістіктің психикалық дамуға тигізетін әсерін жеңуге
жағдай жасайтын компенсаторлық мүмкіндіктерді ашады, балалардың дамуына
ықпал жасайтын психологиялық негіздегі коррекциялық тиімді әдістерді
қарастырады.
• Логопсихология — алғашқы кемістік ретінде, сөйлеуінде бұзылуы бар
адамдардың психикалық ерекшеліктерін зерттейтін, арнайы психология саласы.
• Ерте жастағы балалардың аутизмі (ЕЖБА) бар балалар
психологиясының қарастыратын мәселесі – эмоционалды-ерікте
саласының бұзылуы салдарынан, әлеуметтендіру және бейімделу
қиындықтарына ұшыраған балалар мен жасөспірімдерге кешенді
психологиялық көмек беру жүйесін құрастыру.
• Мінез-құлқы бұзылған балалар психологиясы. Бұл бөлім тұлғалық
дамуында әрәрлі дисгармониялық белгілер кездесетін, балалар мен
жасөспірімдерді қарастыруға арналады.
• Күрделі даму кемістігі бар балалар психологиясы, екі немесе одан
көп даму бұзылуы бар адамдардың психикалық дамуын зерттейтін
бағыт. Бұл саланың негізгі мақсаты - күрделі бұзылулары бар
адамдардың психикалық дамуының өзіндік ерекшеліктерін зерттеу
оларға, олардың отбасына психологиялық-педагогикалық көмек беру
жолдарын қарастыру мен жүзеге асыру.
ДЕФЕКТОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ
ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

Дефектология ғылымының
зерттелу тарихы ХVІІІ Қазақстандағы
ғасырдан басталады. Бұл дефектология саласын
саланың ғылым ретінде зерттеуші ғалымдар
қалыптасуы Ж.Итар, ретінде Ж. Ы.
Ж.Эскирол, Ж.Демор, Намазбаеваны, Р. А.
Э.Крепелин, Э.Сеген, Сүлейменованы,
В.К.Кащенко, Қ.Қ.Өмірбекованы,
Л.С.Выготский, А.Р.Лурия, К.Б.Бектаеваны,
А.Н.Граборов, М.Монтессори З.А.Мовкебаеваны т.б.
т.б. есімдерімен атауға болады.
байланысты.
АҚЫЛ-ОЙЫ КЕМІСТІКТІҢ ЗЕРТТЕЛУІ
• «ХVІІІ ғасырдан бастап, Ж.Эскирол, Э.Сеген, Ф.Гальтон, А.Бине, Э. Крепелин, Дж. Кэттел сияқты
психиатрлар, ақыл– ойдың айқын бұзылуын зерттеуге кірісті.
• Кеңес Одағы дәуірі кезіндегі ғылымда, олигофренияны жан ауруынан жеке алып қарастыру кейін, ХХ
ғасырда басталды, әрі медицинада ғана емес (И.П.Кащенко, Г.И.Россолимо) 20 жылдары пайда болған
дефектология ғылымында Л.С.Выготский арқылы кеңінен зерттеу қолға алынды.
• К.Д.Ушинский өз еңбектерінде мектеп оқушыларының арасында, жүйкелік-психикалық ерекшеліктердің
салдаорынан оқуда әлгермейтін балалардың кездесетіндігі туралы ескертеді.
• ХІХ ғасырдың ортасында, дәрігерлер ақыл-ойы кем балаларды психиатриялық аурухананың басқа
пациенттерінен бөлек қарастыпа бастады.
• 1929 ж. Мәскеуде балалар әйлері мен арнайы мектептердің ғылыми-практикалық институтының ашылуы,
аса маңызды оқиға болып саналды.
• 1930 ж. басында Л. В. Занков арнайы психологияның теориялық негіздерін жасады,
ол ақыл-ойы кем балалардың есте сақтау қабілетін зерттей бастады. Л.В.Занков
Россия тарихында ең алғаш рет өз лабораториясындағы ғалымдардың
материалдары негізінде «Очерки психологии умственно отсталого ребенка» (1935)
кітабын жарыққа шығарды.
адам психикасы
құрылымының
Л.С.Выготский
жүйелілігі, яғни бір
маңызды бала дамуының
жүйедегі буынның
теориялық өзекті және жақын
бұзылуы, барлық
ережелерді даму аймағы туралы;
жүйенің қызметін
тұжырымдайды:
өзгертетіндігі
туралы;
ауытқыған дамудағы
баланың психикалық
бірінші және екінші
қалыпты және дамуы жоғары
кемістік туралы,
ауытқыған қызметтерының
дамуы ауытқыған
балалардың дамуындағы
балалармен
дамуындағы ұжымның фактор
жүргізілетін
факторлардың ретінде
коррекциялық
бірдейлігі туралы; қарастырылуы
педагогикалық
туралы;
жұмыстар туралы;
дамуы ауытқыған
ақыл-ойдың кемістігі балаға ерте
зият пен аффект коррекциялық–
қатынасының өзгерісі педагогикалық
туралы; ықпал жасаудың
маңызы туралы;
ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ
ТЕЖЕЛУІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ
• 50-60 жж. Л.С.Выготскийдің шәкірті М.С.Певзнердің басшылығымен,
үлгермеушілік мәселесінің түпкілікті себебі анықтала бастады. Кешенді
клиникалық-психологиялық-педагогикалық тексерулер үлгермеуші
оқушыларға психикалық дамудың тежелуі деген (ПДТ) тұжырымдама
берді.
• 1960 ж. Кеңес Одағында Ғылым академиясының дефектологиялық
ғылыми-зерттеу институтында, М.С.Певзнер мен Т.А.Власованың
жетекшілігімен жүргізілген кешенді зерттеулер екі жақты қажеттіліктен
туындады: біріншіден, жалпы мектептердегі үлгермеушілік мәселесімен
күресу болса, екіншіден, танымдық әрекеттің клиникалық бұзылуын әрі
қарай тереңірек зерттеу қажет болды.
ЕСТУ БҰЗЫЛУЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ
ТАРИХЫ

• Есту қабілеті бұзылған адамдардың мінез-құлық ерекшеліктері мен
психологиясы алғаш рет ХІХ ғ. 20-жылдары Л.С.Выготскийдің
басшылығымен арнайы психологиялық мәселелер жүйелі түрде
қарастырылды.
• Оның шәкірттері Л.В.Занков пен И.М.Соловьев өз әріптестерімен бірге,
есту қабілеті бұзылған балалардың қабылдау, есте сақтау, ойлау, сөйлеу
қабілеттерін жан-жақты зерттеуге кіріседі. Бұл зерттеулердің
нәтижелері, 1940 ж. сурдопсихология бойынша алғаш жарияланған
«Очерки психологии глухонемого ребенка» монографиясында беріледі.
КӨРУ БҰЗЫЛУЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

• Тифлопсихологияның ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуы соқырларды
арнайы мектептерде оқытуды ұйымдастыру ісімен байланысты.
• «Алғашқы арнайы мектеп В. Гаюидің бастамасымен Парижде 1784 жылы
ашылды. ХІХ ғасырдың 80-жылдарында бәкіл әлемде, барлығы 150-ге тарта
соқырларға арналған мектептер ашылды.
• Соқырлар психологиясына талдау жасауға деген алғашқы ұмтылысты, біз
француз материализмінің негізін қалаушы Д.Дидроның «Көретін адамдарға
уағыз ретінде соқырлар туралы жазбалар» (1749) еңбегінен табамыз.
• М.Сизеранның «Зағип адам зағиптар туралы» монографиясы, 70 жылдардағы
елеулі еңбектердің бірі болып саналады.
• «Соқыр балалардың танымдық әрекеттерінде өзіндік ерекшеліктердің
болатынын А. И. Скребицкий, А. Щербина анықтаған.
СӨЙЛЕУ БҰЗЫЛУЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ
ТАРИХЫ
• «Тілдік патологиясы бар балаларды зерттеп қарастыру ісі, XIX ғасырдың соңы мен XX
ғасырдың басында қолға алынды.Отандық әдебиеттерде 1920 ж. баланың сөйлеуі
қалыптасқанға дейінгі кезде, мидың органикалық зақымдануы салдарынан пайда
болатын, ауыр тілдік жетілмеуді белгілену үшін, «алалия» термині енгізілді (Д.В.
Фельдбергер), ал шетелдерде бұл патология «даму афазиясы», «сөйлеудің
конституциональды тежелуі», «туа біткен афазия» деп аталды (А.Л.Бентон, Ф.Жияр,
Ф.Кохер т.б.).
• «Сөйлеуі бұзылған балалардың психикалық кемшіліктерін зерттеудегі алғашқы
еңбектер Р.Е. Левинаның еншісінде шықты. Автор мектеп жасындағы сөйлемейтін
алалик балалардың 4 тобын қарастырады.
• сөйлеу дамуының бұзылуы, фонемалық қабылдаудың бұзылуымен ұласқан;
• сөйлеудің бұзылуымен қатар кеңістіктік мағлұматтары бұзылған;
• көру арқылы қабылдау қабілеттерінде бұзылу бар;
• сөйлеу қабілеті мен түрткі – қажеттілік саласы бұзылған (психикалық белсенділікте).
ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫСТЫҢ
БҰЗЫЛУЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ
ТАРИХЫ
• В.Литтл алғаш рет, қимыл-құрсақішілік және тууда, сал ауруына ұшыраған
балалардың қозғалыс бұзылуының клиникалық сипаттамасын жасады, сонымен бірге,
олардың тіл мүкістіктері мен жеке тұлғалық даму ерекшеліктеріне сипаттама берді.
• «Ресейде ХІХ ғасырдың басында, қимыл-қозғалыстың бұзылуы бар балалар мен
жасөспірімдерге көмек беру мәселесімен Г.И.Турнер айналысты. Ол зақымданған аяқ-
қолдарға ортопедиялық коррекция жасауға талпынды. Оның басшылығымен еңбек
шеберханасы ашылды, онда қимыл-қозғалысында бұзылуы бар ұл балаларды кәсіп
түрлеріне үйретті.
АУТИЗМНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ
• «Аутизм терминін алғаш рет Е.Блейер нақты қарым-қатынас жасау ортасын
қажетсінбеу, одан оқшаулану, логикалық заңдардан азат болу мен өз «әлемінде» ғана
өмір сүру сияқты, ерекше кәйді белгілеу үшін енгізген болатын. 1943 жылы американ
клиницисті Л.Каннер ерте жастағы балалар аутизмі синдромының 11 жағдайын
топтастыра отырып, өзінің «Аффективті байланыстың аутистік бұзылулары» атты
еңбегінде, аутизмді жан-жақты қарастырады. Ол «экстремальды жалғыздық» деп,
ерекше клиникалық синдром қорытындысын жасайды, кейін аутизмді ашқан
ғалымның құрметіне оны Каннер синдромы деп атау ұйғарылды.
• Г.Аспергер өзгеше категорияға жататын - бірнеше баланы сипаттай отырып, оны
«аутистік психопатия» деп атайды.
• Зерттеулердің нәтижесі ретінде, осы категорияға жататын балалардың психологиялық
классификациясы пайда болды (К.С.Лебединская, В.В.Лебединский,
О.С.Никольская,).
МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ
ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ.
• 1835 ж. Причард «моральды ақыл-ойдың кемістігі» жағдайлары туралы
жазды. Бұл кейін «психопатия» терминіменаталды.
• Психопатиялық тұлғаны, ең алғаш рет сипаттаған Морел (1857).
• 1877 ж. Модслидің, пікірінше, психикалық бұзылу болып саналмайтын,
тек шекаралық күйлер болып есептелетін психикалық күйлерге қатысты,
«патологиялық даму» ұғымын енгізеді.
• 1921 ж. Э.Кречмердің конституциональды типологиясы пайда болды. Ол
адамның дене құрылысының типін, ерекше мінез-құлықпен
байланыстырады.
КҮРДЕЛІ КЕМІСТІКТЕРДІҢ ЗЕРТТЕЛУ
ТАРИХЫ
• «Ең бірінші соқыр-саңырау бала, 1894 ж. Е.К.Грачеваның Петербургте ұйымдастырған
ауыр дәрежедегі ақыл-ойының кемістігі бар балаларға арналған паналату орнына
қабылданды.
• 1908 ж. ай сайын шығатын орыстың «Слепец» журналында, неміс педагогы және
зерттеушісі Г.Риманның 1905 ж. Берлинде жарыққа шыққан «Саңырау–мылқау-соқырларға
психологиялық бақылау жасау» («Психологические наблюдения над глухонемыми
слепцами») атты еңбегі жарияланды.
• 1909 ж. Ресейде соқыр-саңырауларға қамқорлық жасау қоғамы құрылды және
Петербургтегі соқыр-саңырауларға арналған балабақшада, баланы оқыту қолға алынды.
Сол жылы жазда, осы мекеменің педагогары мен тәрбиешілері, Швеция мен Германиядағы
соқыр-саңырауларды оқыту тәжірибесімен танысты, сөйтіп 1910 ж. ашылған және ауыр
көру-есту кемістіктері бар 7 баланы паналатқан мекемеде жұмыс істей бастады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗ
ҒА РАҚМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Психолингвистика тарихы

Деменция ния

Балалар психологиясының даму тарихы, теориялар туралы негізгі түсініктер жайлы ақпарат

Балалар психологиясына кіріспе

Африка материгі жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер. Зерттелу тарихы

Балалар психологиясының даму тарихы,теориялар туралы негізгі түсініктер

Балалар психология пәні. Міндеттері мен жалпы мәселелері. Балалар психикасының даму заңдылықтарын зерттеу әдістері

Психикалық дамулары тежелген балалардың психологиялық коррекциясының негізгі ұстанымдары

Балалар психологиясының даму тарихы, теориялары туралы негізгі түсініктер

Спастикалық диплегия

Пәндер