Арнайы психологияның дамуы

Презентация қосу

Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Инновациялық білім беру факультеті
Психология және арнайы білім беру кафедрасы

“Арнайы психологияның
дамуы”

Дайындаған: Исатайқызы Бибінұр
Психология 409т
Тексерген: магистр, аға оқытушы Умирзахова-Ахмет А.К
Жоспары:
Кіріспе

Негізгі бөлім
1. Арнайы психологияның тарихы
2. Арнайы психологияның басқа ғылымдармен
байланысы
3. Арнайы психологияның пайда болуы және дамуы

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер
Арнайы
психология
психикалық және дене бітімі жағынан кемістіктері бар
ересек адамдар мен балалардың психикалық даму
заңдылықтарын және психикалық қызметтерінің
өзіндік ерекшеліктерін зерттейтін психология
ғылымының дербес саласы.
«Арнайы психологияның жалпы психологиядан өз алдына дербес
сала ретінде, бөлініп шығу кезеңі ХХ ғасырдың 60 жылдарына
сәйкес келеді.

Бастапқы кезде арнайы психология, жоғары оқу орындары
мамандықтарының арасында «Психология» саласына енгізілді.

Бірақ, бұл адамдардың психикалық даму жағдайлары мен
механизмдері, түрлі патогендік факторлардың әсері туралы, сондай-
ақ, компенсаторлық және коррекциялық үдерістердің жүзеге асу
заңдылықтары туралы, ғылыми жетістіктер мен практикалық
тәжірибелерді жинақтап, өз алдына қалыптасқан, қалған арнайы
психологияның тек формальды түрде, жалпы психология құрамына
енгізілуі еді»
Арнайы психологияның нысаны –
туа біткен және жүре пайда болған, психикалық және дене бітімі
дамуында ауытқуы бар балалар.

Арнайы психологияның пәні,
ерекше оқытуды қажет ететін балалардың психикалық дамуы
болып табылады.

Арнайы психологияның мақсаты –
түрлі психикалық, соматикалық, сенсорлық, зияткерлік,
тұлғалық-әлеуметтік дамуында ауытқуы бар балалар мен
жасөспірімдерді, сондай-ақ, мүмкіндігі шектелген ересек
адамдарды қоғамға бейімдеу.
Арнайы психология
тарихы
Арнайы психологияның теориялық білім мен психологияның
басқа салаларын дамытуға қажетті практикалық жұмыстардың
әдістерін жинақтайды. Ерекше даму ауытқулары бар әр түрлі
санаттағы балалардың психикалық ерекшеліктерін зерттеу
психикалық онтогенездің заңдылықтарын нормада түсінуге ықпал
етеді.

Батыс Еуропа мен Америка елдеріндегідей Ресейдегі арнайы
психология саласындағы жүйелі зерттеулердің басталуы
жалпыға бірдей білім беру туралы заңдардың қабылдануымен
және өзегі бастапқыда зағиптар, саңырау және ақыл-есі кем
балаларға арналған мектептер құрған арнайы білім берудің
мемлекеттік жүйелерін құрумен басталды.
• Тарихи тұрғыдан бірінші болып арнайы
психологияда кемақылдар психологиясы
(олигофренопсихология),саңырау және нашар
еститіндер психологиясы (сурдопсихология), соқыр
және нашар көретіндер психологиясы
(тифлопсихология) сияқты бірлескен бағыттары
пайда болды. Өзінің жүз жылға жуық тарихында
арнайы психология өзінің зерттеу және практикалық
қолдану аясын едәуір кеңейтті. Қазір ол психикалық
дамуы тежелген, сөйлеу қабілеті бұзылған, ерте
балалық аутизмі бар балаларға, моторикасы
бұзылған, ақаудың күрделі құрылымы бар балаларға
және т. б. бағытты қамтамасыз ете алады.
ХІХ ғасырдың ортасында ғана ақыл-есі
кем адамдарға медициналық көмек
көрсетуге тырысумен байланысты
ақыл-есі кем адамдарды ғылыми
зерттеудің алғашқы нәтижелері пайда
болды.
Жан-Этьен Доминик
Эскироль (1772-1840)
• Француз психиатры Ж.Э.Д. Эскирол 1839 жылы ақыл-есі кем
адамдар туралы екі томдық еңбек шығарды, онда ақыл-ойдың
артта қалуымен байланысты медициналық, гигиеналық және
медициналық-әлеуметтік проблемалардың ішінде маңызды
орынды таза психологиялық мәселелер алды. Ақыл-ойдың артта
қалуы (ол кезде идиотия деп аталады) алдымен психикалық
аурудан ерекшеленетін, дамудың бұзылуынан туындайтын және
міндетті түрде ақыл-ой кемістігімен бірге жүретін тұрақты жағдай
ретінде анықталды. Эскиролға дейін ақыл-ойдың артта қалуы
психоздың бір түрі болып саналды.
Арнайы психологияның басқа
ғылымдармен байланысы

• Арнайы психология пәнаралық ғылым
болғандықтан, оның басқа ғылымдармен
байланысын Усанова О. Н. екі деңгейде
қарастырады.
• Бірінші деңгей – ішкі психологиялық
байланыстар, мұнда жалпы психология, жас
ерекшелік психологиясы, клиникалық
психология, әлеуметтік психология,
педагогикалық психология т.б. көптеген Усанова Ольга
салаларымен байланысы. Николаевна

• Екінші деңгей – сыртқы психологиялық
байланыстар, бұл деңгей арнайы психология
мәселелерінің негізін, философия, әлеуметтану,
медицина, педагогика және т.б. адам туралы
ғылымдар тұрғысынан қарастыруды көздейді.
• «Л. С. Выготский жас ерекшелік
психологиясын, балалар психологиясын,
педагогикалық және арнайы психологияны
өзара жақындатады. Мысалы, арнайы және
жас ерекшелік психологиясының зерттеу
нысаны бір, ол – дамып, өсіп келе жатқан
адам. Егер жас ерекшелік психологиясы
қалыпты дамудағы психикалық даму
онтогенезін, жасқа сай даму динамикасын
т.б. зерттейтін болса, арнайы психология
ауытқыған дамудағы үдерістерді процестерді Лев Семёнович Выго́ тский
(1896-1934)
зерттейді.

•Педагогикалық психологиямен байланысы мынадан көрінеді:
арнайы психология даму ауытқуы бар балалардың білім, білік,
дағдыларды меңгеру ерекшеліктерін, педагогиалық үдеріс
заңдылықтарын, оқыту-тәрбиелеу үдерісінде психиканың өзгеру
механизмдерін зерттейді.
А. В.Петро́вский (1924 - 2006)

В.В.Богословский, А.В. Петровский, керісінше,
патопсихология арнайы
А.Г.Ковалев, А.А. Степанов
психологияның тармағы деп
сияқты авторлар, арнайы есептейді. Себебі,
психологияны патопсихология психиканың
патопсихологияның бұзылуын, ақыл-естің жоғалуын,
тармағы деп көрсетеді. жеке тұлғалық қасиеттердің
Себебі, олардың зерттейтін жойылуын т.б. қарастырады.
нысаны – психикалық даму Бірақ, бұл көзқараспен келісуге
мен психикалық әрекеттің болмайды, себебі, жоғарыда
көрсетілген мәселелер, адамның
бұзылуы. жеке тұлға ретінде
қалыптасуынан кейін, пайда
болатын патология.
Арнайы психологияның пайда болуы және дамуы

В.И.Лубовский, Т.В.Розанова т.б. арнайы
психологияны дефектология ғылымының саласы
ретінде қарастырады»

• Шындығында, арнайы психологияның пайда болуы, туа
біткен немесе жүре пайда болған кемістіктердің
салдарынан, қалыпты дамуы бұзылған балаларға
психологиялық көмек беру қажеттілігінен туындаған
болатын. Демек, арнайы психология теориялық және
практикалық дефектология үшін пайда болған. Бірақ
дефектология арнайы білім беру мәселелерімен
айналысады, сондықтан арнайы психологияны
коррекциялық педагогикамен байланыстыруға болады.
• Мұндай кемістіктерді арнайы психология ғылымынан
және психокоррекциялық әдістемелерден толық хабары
бар, психолог мамандар түзете алады. Қазіргі кезде .
арнайы мекемелердің барлығында, психологиялық қызмет
жүйесі кеңейтіліп келеді, онда практика психологтар
қызмет атқарады .
• Оның ішінде, алғашқы кемістіктердің пайда болу
уақытына көңіл аударылады Оларға жататындар: жеке .
психикалық қызметтердің кемістіктері, жоғары
психикалық қызметтердің қалыптаспауы, жеке тұлғалық
дамудағы ауытқулар.
• Арнайы психология, сонымен қатар, кемшіліктердің орнын .
толтыру (компенсация) мәселесімен айналысады.
• Францияның халыққа білім беру министрлігі,
ХІХ ғ. жалпыға міндетті бастауыш білім беру
енгізілді, ақыл-есі кем балаларды арнайы сыныптарға
жіберу мақсатында оларды іріктеудің принциптері
мен әдістерін әзірлейтін комиссия құрылды.
• Бұл комиссияның құрамына көрнекті француз
психологы А.Бине мен психиатр Т.Симон кірді.
Министрліктің нұсқауларын орындай отырып, Бине
мен Саймон ақыл-есі кем балалардың
сипаттамаларын сипаттайтын маңызды
материалдар жинады және олардың диагностика
принциптерін көрсетумен қатар өздерінің «Аномальды
балалар» кітабына енгізді, оның аудармасы 1911 жылы
Ресейде басылды.
Хе́лен А́дамс Ке́ллер
(1980-1968)

• Арнайы психологияны дамыту үшін американдық
Х.Келлердің «Оптимизм» (1910) және «Менің өмірім
туралы әңгіме» (1920) кітаптары болды, олар
балалық шағында есту мен көру қабілетінен
айрылған, өзін-өзі бақылауға негізделген күрделі
мүгедек.
Арнайы психологияда арнайы зерттеу әдістері жоқ.
Онда, жалпы және балалар психологиясы сияқты,
жеке және топтық зертханалық психологиялық
эксперименттер, бақылау, қызмет нәтижелерін
зерттеу қолданылады (мысалы, балалардың жазбаша
шығармаларын талдау, олардың суреттерін, еңбек
тәрбиесі процесінде олар шығарған заттарды зерттеу
және т.б.) сауалнамалар, проективті әдістер, тесттер,
оқыту эксперименті, шартты рефлекстік әдістер
қолданылады.
• Тиісті оқу орындары құрылғаннан бері әр түрлі даму
бұзылулары бар балаларды арнайы оқыту
практикасының қажеттіліктері, ең алдымен,
танымдық процестерді психологиялық зерттеуді
ынталандырды. Бұл балалардың материалды
игерудегі мүмкіндіктерін түсіну, арнайы мектептерде,
сыныптарда және мектепке дейінгі мекемелерде
оқытудың мазмұны мен әдістерін негіздеу және
дамыту үшін қажет болды.Бұл зерттеу барысында
қалыпты баланың психикалық дамуында кездесетін
ең көп кездесетін заңдылықтар әртүрлі ақыл-ой және
физикалық кемістігі бар балаларда да байқалатыны
айқындала түсті.
ҚОРЫТЫНДЫ

• Арнайы психологияның дамуы бірқатар теориялық
және практикалық мәселелерді шешуге мүмкіндік
берді:танымдық іс-әрекет туралы жалпы
психологиялық түсінік тереңдей түсті, арнайы
психологияда психикалық дамудың бұзылу фактілері
сипатталған, осы бұзылулардың әртүрлі түрлерін
анықтау және саралау үшін психодиагностикалық
жүйелер жасалынған және сыналған, психикалық
және дене дамуы бұзылған балаларды оқыту мен
тәрбиелеуді ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету
бойынша орасан зор жұмыс атқарылды және
жалғасуда.
Пайдаланған
әдебиеттер:

• «Арнайы психология» пәнінің 050105 - Дефектология
мамандығына арналған оқу-әдістемелік кешені /
Құраст. А.Р.Рымханова – Қарағанды: ҚарМУ
баспасы, 2009. – 153 бет.
• https
://thepresentation.ru/filosofiya/spetsialnaya-psihologiya-
• http://rmebrk.kz/bilim/association/tebenova-arnaiy-psih.
pdf

Ұқсас жұмыстар

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕЖЕЛУІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ӘДІСТЕРІ

Арнайы психологияның зерттеу пәні

Арнайы психология

Психологияның мәселелері

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЖАС

Психология мәселелері

Психокоррекция. Психологиялық сауықтыру

Практикалық психология психология ғылымының бір саласы ретінде

Жоғары мектеп психологиясының пәні, міндеттері және құрылымы

Пәндер