Қалқанша безінің иодтирониндері

СӨЖ

Тақырыбы:Қалқанша безінің иодтирониндері.

Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы

Биология және биохимия кафедрасы

Орындаған:Ералы Балнұр

Тобы:ЖМҚБ-03-19

Қабылдаған:Асилбекова Г. К.

Жоспар

Кіріспе

Қалқанша безі

Негізгі бөлім

Қалқанша безінің иодтирониндері

Тироксин

Трииодтиронин

Қалқанша безінің йодотониндерінің әсер ету механизмдері

Қалқанша бездерінің гипо- және гипер функцияларына

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қалқанша безі - ағзадағы кішкентай органдардың бірі болғанымен, одан шығатын гормондар ағзадағы барлық зат алмасу процестерін реттеп отырады. Ол мойынның алдыңғы бөлігінде орналасқан. Салмағы 30-40г. Қалқанша без сырты дәнекер ұлпалық қапшықпен қапталған. Қапшықтан қалқанша без ішіне таралатын дәнекер ұлпалы перделіктер без паренхимасын бөлікшелерге бөледі. Бөлікшелер көптеген көпіршіктерден (фолликулдардан) тұрады. Фолликул қуысын құрамында күрделі протеин - тироглобулин болатын қоймалжың зат - коллоид толтырып тұрады

Қалқанша безі екі түрлі гормон бөліп шығарады. Оның бірі-трийодтиронин (Т3), екіншісі-тироксин (Т4) деп аталады. Бұл екі гормон тирозин аминқышқылының туындысы болып табылады. Иодтирониндердің биосинтетезі қалқаншы безінің фолликулаларында жүреді.

Қалқанша безінің иодтирониндерінің синтезінің көпкомпонентті процесі мынадай кезеңдерден тұрады:

-қан иодидтерінің қалқанша безінде фиксациясы және элементарлы иодқа дейін тотығуы;

-өзгешелік белок-тиреоглобулинның синтезі;

-тиреоглобулин молекуласында иодталған тирозилді қалдықтардан иодтирониндердің түзілуі;

-тиреоглобулиннен тиреоидты гармондардың бөлінуі жене қан өтуі.

Тироксин - гормонның түзілуі мен бөлінуін гипофиздің алдыңғы бөлігінен бөлшетін гормондар реттейді. Қанда тироксиннің концентрациясы қалыпты деңгейде болтан кезде, гипофизден бөлінетін гормонный мөлшері азаяды. Бұл тироксиннің қалыпты деңгейде болуына көмектеседі.

Адам организмінің сұйықтық ортасындағы гормондардың 75%-ға жуығы белоктармен байланысқан қалпында ағып жүреді. Бұл тиреоидты гормондардың бүйрек арқылы шығарылуына жол бермейді. Гормондар тек бос қалпында ғана әсер етеді. Трийодтирониннің белсенділігі тироксиннің белсенділігінен 6-10 есе жоғары. Гормондардың күйрелуі біршама ақырын жүреді (2-4 тәуліктен кейін) . Артық гормондар бауырда ферменттік күйрелуге ұшырайды. Бездің дәнекер тінді стромасында «ақшыл» жасуша немесе С-жасушалар деп аталатын ерекше түрі табылды (ағыл. calctonin), кейде оны орысша атына байланысты К-жасуша деп те атайды. Бұлар кальций және фосфор алмасуын реттеуге қатысатын, құрамында йод жоқ - тирокальцитонин және өте белсенді катакальцин гормондарын бөліп шығарады

Қалқанша без қанмен өте жақсы қамтамасыз етіледі. Мұндағы қан ағысының минуттық мөлшері бездің өз көлемінен 3-7 есе көп. Қанның мөлшері жағынан ол организмде бірінші орын алады. Бұл оның ішкі секрециялық қызметінің белсенділігін көрсетеді. Қалқанша без жүйке талшықтарымен жиі торланған, оның жүйке қызметінің реттелуі симпатикалық, парасимпатикалық және

денелік жүйкелер

арқылы жүзеге асырылады.

Трииодотиронин тегін (Т3 ст. ) - бұл қалқанша без шығаратын гормон және дененің жеткілікті жұмыс істеуі үшін өте маңызды. Үш саны оның молекуласындағы йод атомдарының санын білдіреді. T3-тің негізгі функциясы-тіндерді оттегінің сіңуіне ынталандыру және метаболизмді белсендіру.

Триодтиронин мен прогормон тироксинінің (T4) түзілуі гипофиздің алдыңғы бөлігі шығаратын тиреотропты гормонның әсерінен болады. Ол өзін-өзі реттеудің жабық цикліне енеді: қан плазмасындағы триодтиронининің және тироксиннің жоғарылауы гипофиздің алдыңғы бөлігінде қалқанша қоздырғыш гормонының түзілуіне әкеледі. Бұл гормондардың концентрациясы төмендеген сайын гипофиздің алдыңғы бөлігі қалқанша қоздырғыш гормонның түзілуін арттырады, осылайша теріс кері байланыс қан айналымы кезінде қалқанша безінің гормондарының құрамын белгілейді.

Тироксин мен триодотирониннің энергия алмасуына әсері айқын. Метаболизм процестерінде қалқанша безінің гормондары болмаған кезде тироксин мен триодотирониннің энергия алмасуына әсері байқалады. Қалқанша безінің гормондарын босатуда жалпы процестердің жылдамдығы төмендейді; егер олар артық болса, соңғы уақытта негізгі метаболизм нормадан екі есе артуы мүмкін. Калоригендік әсер (гормондардың дене температурасын ұстап тұруға және энергия өндіруге қатысуы) өсіп келе жатқан ағзаның барлық жасушаларында, әсіресе жүйке жүйесінің жасушаларында көрінеді.

Қалқанша безінің йодотониндерінің әсер ету механизмдері

Йодотониндер ми жасушалары мен гонадтардан басқа барлық жасушаларға енеді.

Мақсатты жасушаларда 2 типті рецепторлар бар. Йодотониндердің негізгі әсерлері-олардың рецепторлармен әрекеттесуінің нәтижесі, олар хроматинмен әрекеттесіп, белгілі бір гендердің транскрипция жылдамдығын өзгертеді.

Йодотониндер 2 типті процестерді реттейді:

тіндердің өсуі және саралануы;

2) энергия алмасуы (гипофункция кезінде негізгі алмасу төмендейді, ал гиперфункция кезінде жоғарылайды) .

Қалқанша безінің гипофункциясы

Гипотиреоз - Бос Т3 және Т4 жетіспеуінен байқалады. Гипотиреоз қалқанша безінің қызметінің жеткіліксіздігінен, гипофиз немесе гипоталамус ауруларының нәтижесінде де болуы мүмкін. Гипотиреоз жас шамасына байланысты, дегенмен, оның көптеген көріністері балалар мен ересектерде бірдей байқалады. Ересектерде Микседема, ал балаларда Критинизм деп аталады.