Қазақстандағы арнайы білім беру жүйесінің қалыптасу және даму тарихы

Орындаған: Жавлиева А. Т.

Тексерген: М. Э. Тайтолеуовна

ҚР арнайы білім беру жүйесінің даму тарихы

ҚР-да мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арнайы білім берудің өзіндік тарихы бар. Бұл білім қиын қыстау кезеңнің мән жағдайын түсіну және осы заманғы арнайы көмектің жағдайын білу үшін керек. басқа ғылымдардың тарихы сияқты арнайы білім беру жүйесінің даму тарихы бар.

Ұлы қазан төңкерісінен кейінгі уақытта ауытқушылығы бар балаларды есепке алу және арнайы көмек көрсету қиын болуының себептері:

Қазақстанда ауытқуы бар балалардың көбеюі

Ашаршылық

Азамат соғысы

Эпидемия

Кеміс балаларға арнайы білім берудің алғышарттары

Арнайы педагогиканың қазіргі күнде жетекші парадигмаларының бірі гуманизация. Ал ХІХ ғасырда еңбек еткен Ы. Алтынсаринның шығармаларында педагогикалық гуманистік көзқарас, яғни шәкіртке жылы жүрек болу мұғаліммен оқушы арасындағы ынтымақтастықтың принципінің көрініс тапқанын байқауға болады. Ы. Алтынсарин өзінің атақты «Хрестоматиясында» жасөспірімдердің жан дүниесі, ақыл-ойын қалыптастыруға ұдайы көңіл бөлу мектеп пен ата-ананың ортақ міндеті деп санаған. Ыбырай - оқу тәрбие үрдісіне мұғалім ролінде айырықша көңіл бөлген мұғалімнің алдына мынандай мінеттер қойды: нағыз мұғалім болу үшін шәкірттердің өзіндік ерекшеліктерін мықты санау қажет, аса сезімтал бала жанын жазбай танитын адам болуы қажет. Осындай озық ойлар дене және психика дамуында түрлі кемістіктері бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу, түзету-теңгеру жұмыстарының негізгі қағидаларының бірі - әр баланың жеке ерекшеліктерін есепке алу қажет екені әр дефектологияда таныс.

Қазақстанда ауытқушылықтың алдын алуға байланысты міндеттерді шешуде 1921 жылы Орынборда ұлттық ағартушылық конференцияның маңызы зор болды. Бұл конференцияда ең бірінші рет дамуында ауытқуы бар балаларға арналған жұмыстарды ұйымдастыруға ерекше көңіл бөлінді. Балалар үйіне қабылданатын балаларды тексеру проблемалары, оларды оқыту, тәрбие беретін мекемелерден ажырату, ауытқуы бар балаларды еңбекке даярлау, мектеп тәрбиесінің өзара байланыстары бойынша мәселелер қарастырылды.

Қазақстанда ғылыммен ағартушылықтың дамуына сол кезеңнің белсенді данышпандары: Ж. Аймауытов, А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев

Қазақстанда арнайы оқыту жүйесінің құрылуы

1921 жылы Орынборда ең алғаш рет ақыл-ойы кем және естімейтін-сөйлемейтін тұлғаларға арналған балалар үйі ашылды. Олар ауытқуы бар балаларға қажет мекемелермен қамтамасыз ете алмаса да, дегенмен бұл Республикада арнайы білім беру жүйесі дамуының маңызды бөлігі болып табылады. 1922 жылы Ақмола губерниясында ауытқуы бар балаларға арналған балалар үйі ашылды. 1922 жылы 1-шілдесінде 169 адамнан тұратын ауытқуы бар балаларға арналған бар жоғы 5 балалар үйі жұмыс істеді. Сол уақытта көптеген ауытқуы бар балалар жалпы типтегі мекемелерде қала берді.

1946-1990 жылы отандық арнайы білім беру жүйесінің дамуы

1. 1945-1946 оқу жылдарында арнайы мектептер жүйесі: көмекші мектеп интернаты - 1, көрмейтін балаларға арналған мектеп интернаты - 1, естімейтін балаларға арналған мектеп интернаттар - 3. Бірақ соғыстан кейінгі жылдарда ауытқуы бар балаларға арналған оқыту - тәрбие беру жүйесі кеңейтілді. Дене және ақыл-ойында кемістігі бар балаларға арнайы білім берумен оларды есепке алу сол уақытта ең өзекті мәселенің бірі болды. 1949-1950 оқу жылдарында шамамен 900-ден аса мектеп жасындағы ауытқуы бар балалар анықталған.

2. 1953-1954 оқу жылдарында барлық кемістігі бар балаларға арнайы білім беруді қамтамасыздандыру мәселесі қарнастырылды. Бірақ арнайы мекемелер жүйесін кеңейтуге арналған шаралар жүргізілседе ауытқуы бар балаларды мекемеге қабылдау жоспары орындалған жоқ. Оның негізгі себебі қажетті ғимараттардың болмауы. Алматы, Семей, Шымкент, Қарағанды қалаларында 7 мектеп-интернаттың ғимараты мен 75-100 естімейтін балаларға арналған мектепке дейінгі арнайы мекемелер салу жоспарланған.

3. Сол бағытта басталған жұмыстар бірінші күннен нәтижесін көрсетті. 1958-1966 жылдары көмекші мектептер саны 2-ден 21-ге дейін өсті. 1960 жылдың қазан айында Кеңес Министрлігі «Ақыл-ойы кем, естімейтін, көрмейтін балаларға арналған мектептер жұмысы мен жағдайын жақсарту туралы» жарлық шығарды. 1956-1960 жылы Республикада мектеп жасындағы 1190 ақыл-ойы кем бала, 620 естімейтін 209 көрмейтін бала білім алуан қалды.