Әлем әдебиеті

Әлем әдебиетіндегі және
Қазақ әдебиетіндегі дәстүр
көрінісі

Дайындаған: Нуретова Фатима
Тобы: КА-24
Тексерген: Қайырбекова А.Қ
Қазақ әдебиеті

Қазақ әдебиеті — қазақ халқының ғасырлар қойнауынан ұрпақтан ұрпаққа
жеткен рухани, мәдени мұрасы, сөз өнерiнiң асыл қазынасы. Қазақтың сөз
өнерiнiң тегi әрiден, түркi тiлдес тайпалардың өз алдына халық болып
қалыптаспай тұрған кезiнен басталады.

Халық фольклоры мен поэзиясының негiзi сол тайпалар шығарған ертегi,
аңыз, мақал-мәтелдерде жатыр. Батырлардың отаншылдық сезiмi, туған
халқының азаттығы жолындағы күрестерiн жырға қосқан батырлық
эпостар («Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр», «Ер Тарғын», «Қамбар
батыр», т.б.), халық арасына кең тарап, сүйiктi шығармасына айналған,
жастардың адал махаббаты, алмағайып тағдыры жырланған лиро-
эпикалық дастандар («Қозы Көрпеш — Баян сұлу», «Қыз Жiбек», т.б.)
қазiргi қазақ әдебиетінiң өз алдына мол мұрасы болып саналады;
Әлем әдебиеті

Дүниежүзілік әдебиет - бұл ежелгі заманнан қазіргі заманға дейінгі
әлемдегі барлық халықтардың әдеби дәстүрлерінің жиынтығы. Әр елдегі
әдебиеттің шығу тегі әр түрлі аймақтарда, елдерде, мемлекеттерде
біркелкі болмаған сөз өнері саласында жазу мен көркем
шығармашылықтың пайда болуымен байланысты. Әр халықтың
әдебиетінің өзіндік ұлттық және көркемдік ерекшелігі бар, бірақ ол басқа
елдердің әдебиеттерінің жетістіктерін қабылдайды және олармен өзара
байланыста дамиды, жеке элементтерді: фактілерді, идеяларды,
мотивтерді, бейнелерді, жүйелерді, тәсілдерді, поэтикалық формаларды,
т.б. Себебі әлемдік әдебиет тұжырымдамасы 19 ғасырда, әр түрлі елдер
арасындағы әдеби байланыстар ерекше кеңейіп, нығая түскен кезде ғана
жүзеге асты. Кең мағынада бұл термин адамзат өркениетінің өмір сүру
кезеңінде әлемнің кез келген нүктесінде жасалған барлық әдебиеттерді
білдіреді. Тар мағынада, бұл әр түрлі тілдерде жасалған әдебиеттің
жалпыланған тұжырымдамасы, ол келесідей жіктеледі: Еуропаға
бағытталған әдебиет, жанр бойынша әдебиет, континенттер әдебиеті,
ұлттар әдебиеті және т.б.
Әлем әдебиетіндегі және Қазақ
әдебиетіндегі дәстүр көрінісі
Қазақ әдебиеті мен Әлем әдебиетінен көптеп сыр шертуге болады. Махаббат дастандары,
батырлар жыры, әр ақынның өмірінен сыр шерткен туындылары мен сол кезде болған
жағдайларға байланысты туындаған ой-толғаулары.
Соның ішінде махаббат дастандарына салыстырмалы түрде сипаттағым келіп отыр.
Қазақ әдебиетінде:
• «Қозы-Көрпеш — Баян-Сұлу» жыры
• "Қыз Жібек",
• "Айман-Шолпан";
• "Күлше қыз",
• "Құл мен қыз",
• "Мақпал қыз",
• "Есім - Зылиха"
Қозы-Көрпеш – Баян-Сұлу

Жыр Қарабай мен Сарыбайдың түзде жүрiп құда болуымен басталады.
Жырдың басты тақырыбы, негiзгi идеясы — махаббатты дəрiптеу. Тiлi көркем,
композициясы шебер құрылған. Оқиғаны дамытуы, көркемдiк шеберлiгi, образ
жасау жағынан бұл — күрделi де кесек туынды. Бас кейiпкер Қозы- Көрпеш
кiршiксiз таза махаббат иесi болып бейнеленедi. Ол батыр, аңғал,
адамгершiлiгi мол жiгiт ретiнде суреттеледi. Қозы сияқты Баян да адал ниеттi,
ақ жарқын, кiршiксiз таза махаббатты көксеген, өзiнiң сүйгенiне қосылуды
арман еткен, ақылына көркi сай қыз ретiнде бейнеленген. «Қозы-Көрпеш —
Баян-сұлу» жыры басталғаннан-ақ оның басты тақырыбы сұлулық пен əсемдiк
екендiгiн бiрден-ақ байқауға болады. Нəзiк ойлы музыка сазындай жайдары,
ашық, əсем əнмен басталатын жыр қалың тоғай iшiнде адасып елеңдеп жүрген
маралды əдемi, нəзiк қылды сезiмге əсер ету мақсатымен суреттейдi. Марал
мен Баян арасында үлкен жақындық бар. Бiрi — табиғаттың еркесi, аң сұлуы
болса, екiншiсi — ел еркесi, адамзаттың сұлуы. Жырдағы осы ғайыптан келген
табиғаттың ерке сұлу маралы болашаққа кiршiксiз, таза махаббаттың
символындай жарқ етiп көрiнедi. Табиғаттың өзi елжiреп, сұлулық нұрын төгiп
тұрғандай сезiледi. Жыр əсемдiктi тап басып, тiлсiз табиғат пен адам өмiрiн
қатар алып, сұлулықтың құпия əсем сырына бой ұрады.
Қозы-Көрпеш – Баян-Сұлу

Қазақтың лиро-эпос жырларына көшбасшы болған «Қозы-Көрпеш — Баян-Сұлу»
жырынан кейiнгi тiлi көркем, көлемдi сюжеттi жыры — «Қыз Жiбек» жыры болып
саналады. Ел арасына ауызша да, жазбаша да кең тараған жыр. Төлеген
Базарбайдың еркiнен тыс сүйiспеншiлiк iздейдi. Жiбекке ғашық болады. Жiбек
сияқты сұлуға ғашық тек Төлеген ғана емес. Сол елдiң атқа мiнер азаматтарының
бiразының қолы жетпей жүрген аруды, сырттан келген Төлегенге жетектетiп
жiбермейтiнi белгiлi. Сондай елдегi көп ғашықтарының бiрi — Бекежанның
қолынан қаза табады. Қазақтың лиро-эпосындағы əсемдiк сұлу табиғаттың
қойнында туып, алтын арай сəуле мен нұрға шомылып жасалады. Табиғаттың
тылсым күшi мен сұлу көркi, жыр əсемдiгiн өткiрлей түсу үшiн кеңiнен
пайдаланады. Ең əлсiз, момын құс бозторғай да, қанатымен су шашқандай,
ғашық жарларға көмектескен болып, хабар жеткiзiп отырады. Қозы Көрпеш
Баянды iздеп шыққанда жүгенi шылдырап күрең ат келiп, Қозы оны ерттеп
мiнедi. Баянның асыранды, бақпа тотысы мен торғайы болады. Қозы Көрпеш
өлiп, Баян жалғыз қалып, оны жоқтағанда, менiмен бiрге зарлансын деп, ботасы
өлген боз түйенi алдыртады. Төлегеннiң өлiмiн алты қаздың естiртуi лиро-эпос
жырына тəн адам мен табиғаттың арасындағы үйлесiмдiлiктi (гармония)
аңғартады.
«Ромео және Джульетта»

«Ромео және Джульетта» — Уильям Шекспирдің әйгілі трагедиясы.

Бұл пьеса алғаш рет 1595–1597 жылдары аралығында сахнаға қойылды.

Уыздай екі жас Ромео мен Джульетта бір-біріне өлердей ғашық. Олардың бұл сезімі ежелден жау екі әулет
Монтекки мен Капулеттилердің қарсылығына ұшырайды. Ал, қалайда үйленбек талпыныстары ақыры қайғы-
қасіретпен аяқталады.

Естеріңізге сала кетейік, пьеса мазмұны бойынша уыздай екі жас Ромео мен Джульетта бір-біріне өлердей
ғашық. Олардың бұл сезімі ежелден жау екі әулет Монтекки мен Капулеттилердің қарсылығына ұшырайды:
Монтекки (Ромеоның әкесі) мен Капулетти (Джульеттаның әкесі). Феодалдық қоғамның қайшылықтары
олардың еркін махаббатына тұсау болғаны айыпталады. Бұл оқиға Верона мен Мантуя қалаларында өтеді. Ал,
қалайда үйленбек талпыныстары ақыры қайғы-қасіретпен аяқталады.
«Ромео және Джульетта»

1590 жылдары, яғни Шекспир шығармашылығының алғашқы
жылдары деп саналатын кезеңде, ол өзінің барлық негізгі
хроникаларын, сондай-ақ комедияларының көпшілігін жазады. 1595-
96 жылдары ұлы ақын «Ромео мен Джульетта» трагедиясын жазып
шықты. Шекспирдің пьесалары күні бүгінге дейін әлемдік театр
репертуарының негізін құрайды. Олардың көпшілігі әлденеше рет
кинотуынды ретінде теледидар экранына шығарылды.

Әйгілі Ромео мен Джульетта оқиғасын суреттейтін мюзикл адам
бойындағы қанды кек пен қызғанышты, менменшілдік пен
пендешілік сынды қасиеттерді жеңген мөлдір махаббат туралы
болмақ. Ромео мен Джульетта тек қана ескі көзқарастар мен
қатынастарға қарсы шығып қана қоймай, олар жаңа өмірге үлгі
болды. Олардың арасын қастық бөле алмады, оларды махаббат
қосты. Бұл махаббат сұлулыққа сүйсінуден туындады, адамның
ұлылығына деген сенімнен және онымен өмірде қуанышты бөлісуге
тырмысуынан туындаған.
Әлем әдебиетіндегі және Қазақ
әдебиетіндегі дәстүр көрінісі

Қорыта айтқанда, қазақ əдебиетіндегі және әлем әдебиетіндегі
махаббат сарыны алғаш рет ауыз əдебиеті үлгілерінде көрініс
тапты. Сан ғасырлар бойы ауыздан ауызға көшіп, халық көңілінің
сүзгісінен өтіп өңделген, жаңарған аңыздар бүгінмен сабақтас.
Аңыз-жырлардағы өмір үшін, махаббат үшін күрес, жақсылыққа
ұмтылу, түрлі əрекеттер арқылы сол дəуірдегі əлеуметтік
жағдайды жақсартуға тырысу, сол жолдағы қаһармандардың
ерлігі халықтың өмірге құштарлығын, арман-мұраттарының
биіктігін танытады. Халықтық мұралардан арна тапқан ғашықтық
сарын, өршіл де асқақ арман-аңсарлар одан əрі роман жанрында
өрбіп, жалғастық тапты.

Ұқсас жұмыстар

Абайды Абай еткен Мұхтар ғана, Мұхтарды Мұхтар еткен Абай дана, Қазақтың қос арысы, қос данасы. Қалайша бас имессің оған, сірә

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛ

М. Әуезов өмірі мен шығармашылағының зерттелу тарихы Қазіргі әуезовтану ғылымының бағытбағдары, соңғы зерттеулер

Әлеуметтену институттары

XIX ғасыр әдебиетін зерттеген ғалымдар

ГАЙДН ЕСКЕРТКІШІ

Үміт еткен көзімнің нұры - балам, Жаныңа жәрдем берсін Хақ тағалам

Әдебиеттанудағы ағымдар - бағыттар, әдебиет теориясының зерттелуі

Ағылшын романтизмінің ерекшелігі

8 наурыз Халықаралық әйелдер күні

Пәндер