Баку мұнайы 1917 жылға дейін

Тапсырған:Амангелді Нұрсәт

Әзербайжанның мұнай өнеркәсібін даму

1871 жылға дейін ұңғымадан мұнай өндіру.

1871 жылдан бастап 1920 жылы мұнай өнеркәсібін мемлекет меншігіне алғанға дейін механикалық бұрғылауды қолдана отырып өнеркәсіптік мұнай өндіру.

I кезең

II кезең

Әзербайжанның мұнай өнеркәсібін даму

IV кезең

1950 жылы Мұнай тастары кен орны пайдалануға берілгеннен кейін 1994 жылы шетелдік инвестицияларды көздейтін алғашқы «Ғасыр келісімшарты» жасалғанға дейін.

V кезең

1994 жылдың 20 қыркүйегінде Әзірбайжан-Чираг-Гюнешли кен орындарында алғашқы ірі «Ғасыр келісімшарты» жасасудан және егемен Әзірбайжанның мұнай өнеркәсібіне ауқымды шетелдік инвестицияларды тартудан басталады.

III кезең

Кеңес дәуірінде мұнай өнеркәсібін мемлекет меншігіне алғаннан кейін, 1950 жылы Мұнай тастарындағы ірі теңіз мұнай кен орны ашылып, игерілгенге дейін.

Әзірбайжанның мұнай өнеркәсібі 130 жылдық даму тарихына ие. Әзірбайжанда ұңғымадан мұнай өндіру ежелгі уақытта белгілі болған. Приск Понтик (V ғ. ), Абу-Исаг Истахри (VIII ғ. ), Масуди (Х ғ. ), Олеерия (ХІІ ғ. ), Марко Поло (ХІІІ-ХІV ғ. ) Және басқалардың мәліметтері бойынша мұнай біздің дәуірімізге дейін де экспортталған. Абшерон түбегінен Иранға, Иракқа, Үндістанға және басқа елдерге.

I кезең

Марко Полоның айтуынша, XIII ғасырда Апшерон түбегінде көптеген мұнай ұңғымалары жұмыс істеген және олардан алынған мұнай пациенттерді жарықтандыру және емдеу үшін пайдаланылған. XIV ғасырдың басында Әзірбайжанға сапар шеккен француз миссионері монах Журдан Каталани де Северак өзінің жазбаларында Баку маңында мұнай өндірісі туралы айтады.

Әзірбайжанда ұңғымадан мұнай өндіру туралы құнды мәліметтер XVI-XVII ғасырлар саяхатшыларының хабарламаларында қамтылған.

I кезең

XVI ғасырда Әзірбайжанға сапармен келген ағылшын сауда агенті Джеффри Дюкет Баку маңында өндірілген «нафта» деп аталатын қара майдың 400-500 керуендерінде қашырлар мен есектерге тасымалданатынын жазады. Бұл есептерде Сураханиде «ақ май» өндірісі туралы да айтылған.

Д. Дюкеттің Бакудегі керуендермен мұнайды тасымалдау туралы есептері 16 ғасырда Абшерон түбегінің кен орындарынан ұңғыманың айтарлықтай мұнай өндіргендігі туралы куәландырады.

I кезең

Амин Ахмед Разидің (Иран, 1601 ж. ) Айтуынша, XVI ғасырдың басында Баку маңында 500-ге жуық мұнай ұңғымалары болған, олардан қара және ақ мұнай алынған.

I кезең

Неміс саяхатшысы, білімі бойынша дәрігер, ғалым Энгельберт Кемпфер Швеция елшілігінің хатшысы ретінде 1683 жылы Әзірбайжанға сапармен барып, Балахани, Раман, Бинагад және Сураханидегі Абшерон түбегіндегі мұнай кен орындарын аралады. Э. Кемпфердің айтуы бойынша, Апшерон түбегіндегі кен орындарынан алынған майлар пакеттік жануарларға, араптарға және түйелерге Бакуге, одан әрі теңіз арқылы Каспий маңы елдері - Иранға, Орталық Азияға, Дағыстанға және «Черкеске» (Солтүстік Кавказ) жеткізілген.

II кезең

Мұнайдың коммерциялық өндірісі 1871 жылы Балахани және Биби-Хейбат кен орындарында ұңғымаларды бұрғылаудың механикалық әдісі арқылы басталды. Балаханасында 1871 жылы бұрғыланған алғашқы ұңғы тәулігіне 70 баррель (10 тонна) мұнай өндірді.

II кезең

Апшерон түбегінде ұңғымаларды бұрғылаудың механикалық әдісінің техникасы мен технологиясы дамыған сайын бірінен соң бірі жаңа мұнай кен орындары ашылады (Бинагади, Артем аралы, Сурахани және т. б. ), мұнай өндірісі артады, мұнай саласы инфрақұрылымының дамуы басталады, мұнай өңдеу қарқынды дамып келеді, Әзірбайжанда ұлттық буржуазия қалыптасуда.

II кезең

ХІХ ғасырдың 70-жылдарының басында Ресей үкіметі жақында аннексияға алынған Әзірбайжандағы мұнай өндіру монополиясын жойды.

1872 жылы мұнай саласындағы қатынастарды реттеу үшін екі заңнамалық акт қабылданды: «Мұнай кен орындары туралы» және «Мұнай өнімдеріне акциздер алу» және «Жеке тұлғаларға жалға алушылардың қолындағы мұнай кен орындарын аукцион арқылы сату туралы» заң. .

II кезең

Осы заңдар қабылданғаннан кейін 1872 жылы мұнай кен орындары жеке адамдарға сатыла бастады. Бірінші аукцион 1872 жылы 31 желтоқсанда өтті, онда Балаханыда 15 учаске, Биби-Хейбатта жалпы құны 2975 рубль болатын 2 учаске сатылымға шығарылды. Қабылданған заңдарға сәйкес, пайдаланылмаған мемлекеттік жер мұнайдың барлауы және табылған кен орындарын пайдалану үшін 24 жыл мерзімге жалға беріліп, жердің оныншы бөлігіне 10 рубль жылдық жалдау шарты 1, 092 гектарға тең болды.

II кезең

Мұнайдың монополиялық экспорты құқығы, жасалған келісімге сәйкес, лизинг алушыға тиесілі болды. Жалға алушы өз қалауы бойынша өндірілген мұнайдың бағасын белгілеуге құқылы болды. Мұрағат деректері бойынша лизинг алушының таза пайдасы сатылған мұнайдың 14-15% құрады. Егер мұнай іздеу жұмыстары сәтсіз болса, онда жалға алушы жалға алынған жерді сатып алуға немесе оны мемлекетке қайтаруға құқылы, оны бұрын толық тазартқан.

II кезең

Мұнай өнеркәсібіндегі әзірбайжан капиталының үлесі

1872 жылғы бірінші аукционда жергілікті капиталды тек 0, 1% қатысу үлесімен бір ғана әзірбайжандық фирма ұсынды

ХІХ ғасырдың 70-жылдарының аяғында мұнай өндірісіндегі ішкі капиталдың көлемі шамалы өсті, бұл 4% -дан астамды құрады.

1883 ж. Мұнай-өнеркәсіп кәсіпорындарының 135 иесінің ішінде 17 әзірбайжан болған.

ХІХғасырдың аяғында Әзірбайжан өкілдері 167 кәсіпорынның 49 кәсіпорнына иелік етті, бұл 29, 3% құрады

II кезең

Бірінші мұнай өңдеу зауыты (керосин) Бакуде 1859 жылы салынды. 1867 жылы мұнда ондай 15 зауыт жұмыс істеп тұрды. 1876 жылы мұнай өнімдеріне акциз жойылғаннан кейін жаңа зауыттар салынды және жаңа технология енгізілді, бұл тазартылған өнімнің жаңа түрлерін алуға мүмкіндік шетелге экспорттала бастады берді.

II кезең

1876 және 1881 жылдары майлау майларын шығаратын екі жаңа зауыт салынды.

70-жылдардың басында Әзірбайжан астанасының өкілдері керосин өндіретін 46 шағын кәсіпорынның 25-іне иелік етті. 1883 жылы Бакуде 100 керосин өндірушінің 21-і әзірбайжандар болды. Осы жылдан бастап Баку керосині

II кезең

1878 жылы Балахан кен орнын Бакудегі мұнай өңдеу зауытымен байланыстыратын ұзындығы 12 км болатын алғашқы кеніштік мұнай құбыры салынды. 1898 жылдың аяғында Бакудегі мұнай кен орындарын мұнай өңдейтін зауыттармен байланыстыратын мұнай кәсіпшілік құбырларының жалпы ұзындығы 230 км құрады, жалпы сыйымдылығы 1 миллион тонна мұнай.

ХІХ ғасырдың 70-жылдарынан бастап Бакуде бұрын-соңды болмаған экономикалық өрлеу болды.

II кезең

Қалада қуатты индустриялық әлеует құрылды, мұнай өндіру, өңдеу және сату үшін жүздеген ірілі-ұсақты компаниялар ашылды. Баку әлемдегі қаржы орталықтарының біріне айналуда. 1873 жылы Кавказға барған швед Роберт Нобель (Сібірдегі Ижевскідегі ағайынды Нобель қару-жарақ зауытына ағаш іздеу үшін) Бакуде «мұнай асығын» тауып, 25 000 рубль ақша салып, шағын керосин зауытын сатып алды.

II кезең

Бірнеше жылдан кейін, 1876 жылы, ағайынды Нобельдер Бакуде мұнай өндіріп, оны өңдейтін мұнай компаниясын ұйымдастырды, ол кейіннен Ресейдегі ең ірі мұнай компаниясына айналды, ол Рокфеллер компаниясының Standard Oil компаниясын Ресей нарығынан толығымен ығыстырды. Ағайынды Нобельдер мұнай өндіретін кен орындарын, ондаған мұнай өңдеу зауыттарын, мұнай цистерналарын, баржаларды, теміржолдарды, қонақ үйлерді және т. б. иеленді.

II кезең

ХІХ ғасырдың 80-ші жылына қарай Бакуде 200 шағын мұнай өңдеу зауыттары (қондырғылары) салынды, олардың едәуір бөлігі Нобель ағаларына тиесілі болды.

Баку мұнай өңдеу зауыттарының мұнай өнімдерінің үлгілері Парижде (1878), Брюссельде (1880), Лондонда (1881) өткен дүниежүзілік көрмелерде көрсетіліп, сарапшылардың жоғары бағаларын алды.

Сол жылдары ағайынды Нобельдер Каспийде әлемдегі алғашқы мұнай танкерін жасады.

II кезең

Бакудегі «Мұнай бумы» француздардың «Ротшильд үйі» назарын аударды.

1883 жылдан бастап Ротшильдтер негізінен Бакуде несиелік-несиелік операциялармен және мұнай саудасымен айналысты. Ротшильдтердің алғашқы капиталы 1883 жылы 1, 5 миллион рубльден 1895 жылы 6 миллион рубльге, 1913 жылы 10 миллион рубльге дейін өсті. .

II кезең

Ротшильдтер балансында, Сабунчиде, Раманахта мұнай кен орындарына, Кишлидегі керосин мен мұнай зауыттарына иелік етті.

1883 жылға қарай Ротшильдтер астанасының арқасында Баку-Батуми теміржолы аяқталды, ол Бакуадан Еуропа елдеріне мұнай мен мұнай өнімдерін (негізінен керосин) экспорттауда маңызды рөл атқарды. Осы теміржолдың салынуымен Батуми әлемдегі маңызды порттардың біріне айналады.

II кезең

1886 жылы Ротшильдтер Каспий-Қара теңіз мұнай компаниясын құрды. 1890 жылға қарай Ротшильд банкінің капиталы Баку мұнайының 42% экспортын басқарды.

20 ғасырдың басында Ротшильдтер Әзірбайжандағы мұнай мүдделерін Англия-Голландия Royal Dutch Shell корпорациясына берді және сол уақыттан бері Ұлыбритания капиталы Әзірбайжанның мұнай саласында көрнекті орынға ие болды.