Алаш автономиясымен мен Қоқан автономиясының құрылуы және қызметтері

Презентация қосу

Алаш автономиясымен мен Қоқан
автономиясының құрылуы және
қызметтері

Орындаған: Демеубай Толқын
Курс: 1 курс
Мамандығы: Жалпы медицина
Тобы: 107Б
Қабылдаған: Динара Жумановна
medkrmu.kz
Жоспар

І. КІРІСПЕ
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Алаш автономиясының құрылуы
2. Қоқан автономиясының құрылуы
3. Саяси бағыттарының айырмашылығы
ІІІ.ҚОРЫТЫНДЫ
IV.ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

medkrmu.kz 2
Кіріспе

XХ ғасырдың бас кезіндегі ұлт-азаматтық қозғалыс тарихының өзекті
мәселелерінің бірі, әрине, Алаш партиясының құрылуы, оның тарихи
негіздері, саяси әлеуметтік сипаты және қазақ тарихында алатын
орны ерекше . Қазақ зиялылары қоғамдық сұранысқа сай партияны
құруды бірінші орыс революциясы кезінде қолға алған болатын.

Қос үкіметтің: Алашорда мен Түркістан мұхтариятының, автономия
құруға ұмтылған құрылымдардың қазақ мемлекеттілігін құрудағы
ролі – орасан. Айтап айтар болсақ, ұлттың өзін-өзі басқаруы, ұлттық
бірлік, ұлттың территориялық жағдайын анықтау сияқты негізгі үш
мәселені шешуге тырысты.

medkrmu.kz 3
Алаш автономиясы

Алаш автономиясы - қазақ халқының 1917-
1920 жылдардағы өмір сүрген ұлттық
мемлекеті.

Алаш автономиясы 1917 жылы -13
желтоқсанда Орынбор қаласында өткен II
Жалпықазақ съезінде құрылды. Құрамына
Бөкей елі (Еділ мен Жайық аралығы), Орал,
Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу, Сырдария
облыстары кіретін болды. Өзін қорғауы
үшін Алаш автономиясының Қарулы
Күштері құрылып, ол «халықтық милиция»
деп аталды.

medkrmu.kz 4
Қазақ автономиясы жөнінде съезд былай деп қаулы етті:
1. Тегі бір,мәдениеті, тарихы бір және тілі бір қырғы,қазақ халқы басым тұтас
аймақ болып табылатын Бөкей Ордасы, Орал, Торғай, Ақмола, Семей,
Жетісу,Сырдария облыстары мен Ферғана, Самарқан қырғыз қазақ
уездерінің, Каспи сырты облысы Әмудария бөлімінің, Алтай губерниясының
қазақ аралас тұратын болыстарының аумақтықұлттық автономиясы
құрылсын
2. Қазақ қырғыз облыстарының автономиясына Алаш атауы берілсін;
3. Жер бетіндегі барлық табиғи байлықтарымен, суымен,сондай ақ жер
қойнауымен қоса автономиялы Алаш облыстарының аумағы Алаштың
мемлекеттік меншігі болып табылады;
4. Алаш автономиясының барлық мекемелерінде барлық ұлттардан
пропорциялы түрде өкілдер болуға тиіс

medkrmu.kz
5. Алаш облыстарын жалпы күйреу мен
анархиядан құтұару мақсатында 25 мүшеден
тұратын Алашорда Уақытша Халық Кеңесі
құрылып, оның 10 орны қазақ қырғыздар
арасында тұратын орыстар мен және басқа
халықтарға берілсін;
6. Алашорданың уақытша орналасатын қонысы
болып Семей қаласы тағдалып алынсын.

medkrmu.kz
Делегаттардың көпшілігі жуық арада автономия жариялауды жақтап дауыс берді.
Бүкілқазақтық Алашорда Кеңесінің мүшелері арасынан балама негізде
Ә.Бөкейханов төраға болып сайланды. «Қазақ» газетінде Алаш партиясы
бағдарламасының жобасы жарияланды.

Он бөлімнен тұратын бұл құжатта партияның мемлекеттік құрылыс, қорғаныс, дін,
ғылым мен ағарту саласындағы, аграрлық мәселе және т.б жөніндегі кең көлемді
бағдарламалары көрсетілді.

Төңкерістің осындай бір тарихи кезеңінде билеуші партияға айналған
большевиктер Алаш партиясымен тіл табыса алмады. Әртүрлі саяси күштердің
билік жолындағы тайталасы басталды. Петроградта болған Қазан төңкерісі
Қазақстан аумағында бұрын болмаған таптық қақтығыстарға алып келді. Бұған
қарамастан Ресейдіңхалық бұқарасы, соның ішінде қазақтарда Бүкілресейлік
құрылтай жиналысына үлкен үміт артты.
medkrmu.kz
1917 жылдың қарашасы мен 1918 жылдың Қаңтары
аралығында өткен сайлау қазақ еңбекшілерінің басым
көпшілігі Алаш партиясының бағдарламалық талаптарын
қолдайтын көрсетті.
Жетісу губерниясында Алаш партиясының
блогы сайлаушылар дауысының 57.5%-ын
алды. Олар Семей уезінде (85.6%).
Торғай,Орал губернияларында (75%) бұдан да
жоғары жеңіске жетті.

medkrmu.kz
«Алаш» партиясының, Алашорда үкіметінің құрылуы мемлекет
үшін қажетті саяси, әлеуметтік, экономикалық және құқықтық
атрибуттарды қалыптастыруды қажет етті. Алаш қайраткерлері
бұл салада да өнімді еңбек етті. Олардың қазақ ұлтын
ұйыстырудағы, оятудағы бірнеше жылдық пәрменді
әрекеттерінде жоғарыда аталған қажеттіліктер көрініп жатты.
Мемлекеттің іргесін қалау мәселелері жазған еңбектері мен
атқарған істерінен айқын аңғарылып жатты.
Алаш қайраткерлерінің облыстық, уездік съездер мен
комитеттерді, жалпықазақ съездерін ұйымдастыруы, сол тұстағы
Уақытша үкіметпен келіссөздері, бағдарлама дайындауы, қаулы-
қарарлар қабылдауы – олардың қаншалықты дәрежеде саяси өте
сауатты қайраткерлер болғандықтарын көрсетеді.

medkrmu.kz
Қоқан автономиясының құрылуы

Қазақ зиялыларының тағы бір өзін-өзі билеу
жолындағы қадамы –Түркістан автономиясы болды.
1917 жылы 22-қарашада өз жұмысын аяқтаған
Ташкентте Түркістан өлкелік кеңестер съезі
Түркістанда кеңестік билік орнағанын ресми түрде
жария ете отырып, оның құрамына жергілікті ұлттың
бірде-бір өкілін енгізбеді. Бұл, кеңес өкіметінің
Түркістан халқының өзін-өзі билеу құқын
мойындамау деген сөз еді. Саяси жағдайдың мұндай
бағыт алуына байланысты М.Шоқай бастаған
Түркістан өлкелік мұсылмандар кеңесі нақты әрекетке
көшіп, 1917 жылы 26-қарашада ІV Төтенше
мұсылмандар съезі жұмысын бастап, 28-қараша –
Түркістан автономиясын жариялады.
medkrmu.kz
тұтас Түркістан идеясын

Түркістан Уақытша кеңесі құрылды, құрамына 54 адам енді, Уақытша кеңес 12
мүшеден тұратын Уақытша үкімет құрды. Бұл өкіметтер жергілікті халықтың мүддесін
көздейтін, жаңа кеңестік билікке балама есебінде дүниеге келген саяси құрылымдар
еді. Түркістан Уақытша үкіметінің төрағасы және Ӏшкі істер министрі болып
Мұхамеджан Тынышпаев, Ӏшкі істер министрінің орынбасары болып заңгер
Ә.Оразаев бекітілді.
Мұстафа үкіметтің қаржы мәселесін шешу үшін ұлттық банк құру туралы
ұсыныс айтты. Үкіметтің қаржы мәселесін шешу үшін 30 миллион сом
мемлекеттік заем шығарып, жер-жердегі байлармен, ірі кәсіпкерлермен түрлі
келіссөздер бастады. Үкімет мүшелері мемлекеттік заемдарды сату үшін
қалалар мен ауылдарды аралады. Соның нәтижесінде мемлекеттік банктің
Самарқан және Ферғана бөлімшелерінен үлкен сұраныс келді. Мұстафа
жергілікті байлар мен ауқатты адамдарға егер большевиктер билігі
Түркістанда толық орнаса, байлар байлықтарынан толық айырылатынын
түсіндіріп бақты
medkrmu.kz
Сол үшін олардың Түркістан автономиясына
қаржылай көмек берулері керектігін баса
айтты. Алайда автономияның жағдайы күн
өткен сайын әлсірей берді. Мұның басты
себебі Ташкенттегі Кеңес үкіметінің күшеюі
еді. Ташкентте орнығып алған Кеңес үкіметі
Түркістан автономиясын құлату үшін күш
жинай бастады. Қос үкімет арасындағы
саяси күрес ақырында Түркістан
автономиясының большевиктердің қарулы
күшімен құлатылуына әкеп соқты.

medkrmu.kz
Қоқан қаласында құрылған «Түркістан
автономиясын» большевиктер «заңсыз» үкімет
деп жариялаған соң, «оның басшыларын»
тұтқындау туралы қаулы шығарды. Автономия
басшысы болған Мұстафа Шоқайдың басы үшін
1000 сом сыйлық тағайындалды. Автономия
құлатылған соң оның басшыларының бір бөлігі
тұтқындалып, бір бөлігі жан-жаққа тарап кеткен
болатын. Мұстафа Шоқай аз уақыт
партизандардың арасына бой тасалайды. Одан
кейін жасырын атпен Ташкентке келіп, ол жерде
де тұрақтап қалмай, 1918 жылдың 1 мамырында
әйелі Мария Яковлевнамен Ташкентті тастап
шығады.
medkrmu.kz
Саяси бағыттарының айырмашылықтары: Алаш
автономиясы – өзінің сипаты жағынан Ресей құрамындағы
аумақтық-ұлттық автономия. Алаш автономиясының
төрағасы Ә.Бөкейханов қазақ халқының өз алдына бөлініп,
жеке ұлттық мемлекет ретінде дамуын қалаған.Түркістан
автономиясы болса – өзінің сипаты бойынша Ресей
құрамындағы аумақтық-федерациялық автономия.
Түркістан автономиясының ұйымдастырушысы және басты
идеологы Мұстафа Шоқай бүкіл Түркістанды бір
автономиялық республикаға біріктіріп, оны
демократиялық Ресейдің құрамына енгізу идеясын
қозғады.

medkrmu.kz
Қорытынды

М.Шоқай бастаған түркістандық және Ә.Бөкейханов бастаған қазақстандық
ұлттық демоктратиялық интеллигенция өкілдері Түркістан
автономиясында, Алаш автономиясында Ресеймен іс жүзінде
конфедерециялық қарым-қатынаста болуға тиісті мемлекеттер ретінде
көргісі келді. Бұл партиялар орталық езгі мен феодалдық тоқыраудың
қойнауынан енді ғана бас көтерген қазақ қоғамы үшін мәдениет пен
демоктратияның алғашқы сабақтары болатын, ал ол сабақты бастап
жүргізуші жас қазақ демоктратиялық интеллегенциясы еді.

medkrmu.kz
Пайдалылған әдебиеттер тізімі

1 Қойгелдиев М.Қ. Алаш қозғалысы (Көмекші оқу құралы). – Алматы: Санат, 1995. –
334-335-б.
2 Аманжолова Д.А. Казахский автономизм и Россия: История движения Алаш
/Послесл. Ю.А. Полякова; Ассоц. исследователей рос. общества XX в. – М.: Изд. центр
«Россия молодая», 1994. – С.40.
3 Аманжолова Д.А. Алаш, Советы, большевики //Отеч. история. – М., 1994. – № 1. –
С.67.
4 Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда.–Алматы: «Ататек», 1995.–222-б.
5 Нұрпейісов К. Қазақстанның шаруалар советтері. – Алматы, 1972. – 82-б.

medkrmu.kz

Ұқсас жұмыстар

Қазақ автономиясының кұрылуы

Алаш қозғалысы, ұлт зиялылары

Қазақ автономиясы

Қазақ жерлерінің ҚКАСР құрамына біріктірілуі

Алаш және Түркістан автономиясы

Қазақстанда кеңес өкіметі орнауының ерекшелігі

Мұстафа Шоқай өмірбаяны

Түркістан автономиясы

Ақмола облысы демократиялық төңкерісі және оның Қазақстанға әсері

ТҮРКІСТАН ӨЛКЕСІ - ТҮРКІСТАН АВТОНОМИЯСЫ АТАНУЫ

Пәндер