ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР АТАУЛАРЫ

Тақырып: Химиялық номенклатура

Орындаған: Мұрат Назгүл

Қабылдаған: Жакупова Майра Омаровна

Химиялық элементтер атаулары

Химиялық элементтер атаулары Химиялық элеметтердің барлық латын атаулары 2-ші септеудің neutrum зат есімдері болады. Ерекше атаулар:

Химиялық

элемент

Латын атауы

Қазақша атауы

Aluminium, i n

алюминий

Ag As Au B

Ba Bi C

Ca Cl Cu F

Fe H

Hg I K

Li Mg Mn N

Na O

Pb Ph S

Si Zn

Argentum, i n Arsenĭcum, i n Aurum, i n Bromum, i n Barium, i n Bismuthum, i n Carboneum, i n Calcium, i n Chlorum, i n Cuprum, i n

Fluorum, i n seu Phthorum, i n Ferrum, i n

Hydrogenium, i n Hydrargўrum, i n Iodum, i n Kalium, i n Lithium, i n

Magnesium, i n seu Magnium, i n Manganum, i n

Nitrogenium, i n Natrium, i n Oxygenium, i n Plumbum, i n Phosphŏrus, i m Sulfur, ŭris n

Silicium, i n Zincum, i n

күміс күшән алтын бром барий висмут көмірсүтек кальций хлор

мыс фтор темір сүтек сынап йод калий литий магний марганец азот натрий оттек қорғасын фосфор күкірт кремний

мырыш

Қышқыл атаулары

Қышқылдардың латын атаулары acidum, i n қышқыл деген зат есімнен және онымен қиысқан І топтың сын есімінен тұрады. Қышқыл құрастырушы негізге -icum немесе -osum жұрнақтары қосылады.

Қышқылдың деңгейі жоғары болса -ĭc- жұрнақ, қышқылдың деңгейі төмен болса -ōs- жұрнақ қосылады.

Оттегісіз қышқылдар

Оттегісіз қышқылдар атауларына hydro- префикс қосылады. Мыс. : бор қышқылы acidum boricum

Recipe: Acidi borici 1, 0 aзотті қышқылы acidum nitrosum Recipe: Acidi nitrosi 1, 0

тұз (хлорсутек) қышқылы acidum hydrochloricum

Recipe: Acidi hydrochlorici 1, 0

Оксидтер

Оксидтер атаулары екі сөзден тұрады. Бірінші сөз - ілік септікте тұратын элементтің атауы (қиыспаған анықтауыш), екінші сөз - оксидтың атауы (септелінеді) . Oxy - оттектің бар болуын көрсетеді:

оxўdum, i n оксид рeroxўdum, i n пероксид hydroxўdum, i n гидроксид

Оксидтер атауларының мысалдары: Zinci oxydum мырыштың оксиды

Recipe: Zinci oxydi 1, 0

Hydrogenii peroxydum сутектің пероксиды

Recipe: Hydrogenii peroxydi 1, 0

Aluminii hydroxydum aлюминийдың гидроксиды

Recipe: Aluminii hydroxydi 1, 0

Шала тотықтардың атаулары элементтің атауынан және онымен қиысқан

oxydulatus, a, um шала тотық сын есімнен турады. Екі сөз де септелінеді.

Мысалы:

Nom. sing. Nitrogenium oxydulatum Gen. sing.

Nitrogenii oxydulati

Маңызды қышқылдар атаулары

acidum carbolicum acidum carbonicum acidum citricum acidum folicum acidum glutaminicum acidum lacticum acidum lipoicum acidum nicotinicum acidum nitricum acidum phosphoricum acidum salicylicum acidum sulfiricum аcidum arsenicosum аcidum nitrosum аcidum sulfurosum

асidum hydrochloricum асidum hydrocyanicum асidum hydrosulfuricum

карбол қышқылы көмір қышқылы лимон қышқылы фолий қышқылы глютамин қышқылы сүт қышқылы

липой қышқылы никотин қышқылы азот қышқылы фосфор қышқылы салицил қышқылы күкірт қышқылы мышьякты қышқыл азотты қышқыл күкіртті қышқыл

хлорсутек (тұз) қышқылы цианды қышқыл

күкүртті сутек қышқыл

Тұздар атаулары

Тұз атаулары екі зат есімінен тұрады: бірінші орында ілік септікте Gen. sing. тұрған және қыиспаған анықтауыш болатын катион атауынан, және екінші орында атау септікте Nom. sing. тұрған анион атауынан. Эфир атаулары осылай құрастырылған:

Мыс:

Calcii glycerophosphas кальцийдің глицерофосфаты Recipe: Calcii glycerophosphatis 1, 0

Adrenalini hydrochloridum адреналиннің гидрохлориды Recipe: Adrenalini hydrochloridi 1, 0

Methylii salicylas метилсалицилат (эфир) Recipe: Methylii salicylatis

Amylii nitris амилнитрит (эфир) Recipe: Amylii nitritis

Анион атауларын құрастұру үшін қышқылдардың латын негіздеріне стандарттық жұрнақтар -as, -is, -idum қосу керек. Оттегісіз қышқылдардың тұз анион атаулары 2 септеу neutrum зат есімдері болады, оттекті қышқылдардың тұздар анион атаулары 3 септеу masculinum зат есімдері болады.

Сөздік түрі

Сеп-

теу

Латын тілдегі

мысалдар

Қазақ тілдегі

мысалдар

Nom.

Gen.

род

жұрнақ

анион

атауы

as is

idum

ātis ītis

idi

m m

III III

sulfas, ātis m sulfis, ītis m

chlorĭdum, idi n

ат

ит

ид

cульфат cульфит

хлорид

Анион атауларының кестесі:

Тұздар

Негізгі тұздардың аниондар атаулары sub- префикс арқылы құрастырылады, қышқыл тұздардың аниондар атаулары hydro- префикс арқылы, мысалы: hydrocarbonas, atis m гидрокарбонат, subgallas, atis m негізгі галлат.