Қазақ халқының дәстүрлі шаруашылығы бұзылуының салдары

Презентация қосу

Қазақ халқының дәстүрлі
шаруашылығы
бұзылуының салдары
Ф.Голощекин 1926-1927 жылдарындағы шабындық және егістік жерлерді бөлу науқанын кіші
Қазан деп атады. 1925 жылы Қазақстанға келген соң, мұнда Қазан төңкерісі болмаған,
сондықтан Кіші Қазанмен желпіп өту керек деген тұжырым жасады. Ф.Голощекин бастаған
Қазақстан өкіметі мен үкіметі бұл әлеуметтік-саяси науқанды жерге жаппай орналастыру
реформасына апаратын алғашқы баспалдақ ретінде қабылдады.
"Кіші Қазанның" мақсаты - қазақ ауылында социалистік өзгерістерді жүргізу және кедейлер мен
батрактардың көмегіне сүйене отырып, кеңестендірудің әлеуметтік базасын жасау еді.
Голощекин Қазақстанда 1917 жылғы Қазан революциясы іске аспаған, сондықтан "Кіші Қазан"
революциясын жасау керек деп өз тұжырымын айтты. Осы саясат барысында 1925-1928
жылдары өткізілген іс-шаралар:
Қазақ ауылын кеңестендіру;
Жайылымдық-шабындық жерлердің қайта бөлу;
Ірі бай шаруа қожалықтарын тәркілеу бағыттарында жүзеге асырылды.
Қазақ халқының дәстүрлі шаруашылығы
бұзылуының салдары
▪ Қазақ халқы түркітекес тілдердің қатарына жатып, басқа түркітектес ұлттары
сияқты көшпелі және жартылай көшпелі өмір салтын қолданған. Қазақтардың
негізгі шаруашылық кәсібі мал өсіру болды. Мал шаруашылығына қоса
егіншілікпен де айналықсан. Қазақтардың көші-қонының қашықтығы әр түрлі
болып келеді. Мал шаруашылығымен айналысқан қазақтар жазық жерлерде
қой, жылқы, түйе және сиыр баққан. Мал – жылдың төрт маусымында табиғи
жайылымдарда бағылды. Жылқы тебіндеп жайылған соң ол мекендерге ірі
қара, түйе және ұсақ мал – қой, ешкі жіберілетін. Мал басы көшпелі
қазақтардың ішіп-жем, киім-кешек және тағаммен қамтамасыз етті.
▪ Қазақтар үшін ең ауыр қиын-қыстау кездер жұт жылдары болды. Кейде
көктайғақ мұздардаң немесе шөп шаппай қалудың салдарынан бүкіл мал
қырылып қалатын. Сол себепті де, бір-бірімен амандасқанда «мал-жан аман
ба?» деп бастайтын.
Уақыт өте келе дәстүрлі шаруашылық бұзыла бастайды, және осы бұзылудың салдары неде? Оған ең бірінші
себеп қазақ халқының Ресей Империясына қосылғаннан. Жақсылық ағаш басында, жамандық аяқ астында
дегендей, осы империя қосылғанда көркейеміз деген хандық, құлдырай бастап, өз мәдениетіміз бен
шаруашылығымздан алшақтай бастаймыз. Осыған орай қазақ даласының шекарасына айнала қоршап
салынған бекіністер мен шеп-белдеулер Ресейдің отарлау саясатынан жүргізетін тірек-пункттеріне айналды.
Сол себепті, оларды қазақтардан қорғау шарасы қабылданды. Яғни, бекіністердің жанындағы қазақтарды
тыс бір шетке, қу медиен жерлерге қуып тастау сияқты амалдар жасалды. Жасаған әрекеттерін жергілікті
халықпен ақылдаспай, зорлық-зомбылық әрекеттерін қолдана отырып қатыгездікпен іске асырып отырды.
Жайылымдық-шабындық жерлерді бөлу
Шабындық және егістік жерлерді бөлу науқаны 1926 жылы 20 мамырда шыққан Қазақ АКСР ОАК-нің қарары
бойынша"Жерге орналаспай жер пайдаланатын көшпелі және жартылай көшпелі аудандардың шабындық
және егістік жерлерін уақытша қайта бөлу туралы" заңы жергілікті атқару комитеттері мен ауылдық
кеңестерге бекітілді. 1926-1927 жылдары 1250 мың десятина жайылымдық және 1360 мың десятина шабындық
жерлер ірі байлардан тартып алынып кедейлерге таратылды. Жерді қайта бөлу негізгі - экономикалық
жағдайды жақсарту мәселесіне шеше алмады. Себебі қазақтың дәстүрлі мал шаруашылығының ерекшелігі
ескерілмеді. Жер бергенімен мал бермеді. Ауылдағы кедей шаруалардың қожалықтары ғана емес, тіпті орта
шаруа қожалықтары да бұл кезеңде ауылшаруашылық құрал саймандарына, егетін тұқым және т.б. заттарға
өте зәру болды. Малсыз жерді пайдалану, жер өңдеу техникасының болмауы жерді пайдалана алмады.
Сондықтан көптеген кедей шаруалар жерден бас тартып, бұрынғы иелері-байларға қайырып берді. Осылай
бұл реформа сәтсіздікке ұшырады.
Шабындық және егістік жерлерді
бөлу шарасы ауылдан қолдау таба
қойған жоқ. Шабындық және
егістік жерлерді бөлуді өткізуде
бірқатар қиыншылықтар кездесті:
• жерлерді есепке алу
жүргізілмеді;
•байларыдың қарсылығына
кездесті;
•Қосшы одағы белсенділік
көрсетпеді;
• кедейлердің бай үшін кезекке
тұрған жағдайдһлары да кездесті;
•жергілікті атқару комитеттері мен
ауылдық кеңестер партия
науқанына бірден белсенді
кіріскен жоқ.
Жайылымдық-шабындық жерлерді бөлу
нәтижесі

▪ Шабындық және егістік жерлерді
қайта бөлу 1927 жылы кең көлемде
жүргізіліп, байлардан көп жер,
мысалы, бұрынғы Орал
губернияснда - 84 605 дес., ал
бұрынғы Жетісу губерниясында -
31 961 дес., бұрынғы Семей
губерниясында - 17 365 дес.,
шабындық, егістік алқаптары
тартып алынды, кедейлерге
берілді. Қалыптасқан
кемшіліктерге ерік берген
Ф.Голошекиннің Кіші Қазаны -
шабындық және егістік жерлерді
қайта бөлу сәтсіз аяқталды.
•Байларды қудалаудың, мал-мүлкінен айырудың
нәтиежесінде 1930–1931 жылдары республикадан тыс
жерлерге 6 800 адам жер аударылды. Осы мерзім
ішінде Қазақстанға КСРО- ның басқа аймақтарынан
дүние мүлкі тартып алынып өмір сүру мүмкіндігінен
айырылған 180 -мың кулактар қоныс аударылды.
•1931 жылы 3—7 ақпан аралығында өткен Қазақ
өлкелік партия комитеті мен Өлкелік бақылау
комиссиясының біріккен пленумы байлар мен
кулактарға қарсы күресті онан әрі күшейте түсуді
ұсынды. Нәтижесінде 1931 жылы Қазақстаннан тыс
жерлерге 5500 шаруа бай-кулак ретінде жер
аударылды. Кеңес өкіметі жер аударуды 1932 жылы
ғана тоқтатты. Байлар мен кулактарды тап ретінде
жою Қазақстан ауыл шаруашылығына орасан зор апат
әкелді. Шаруалардың ұйымдастырушылық қабілеті
жоғары, іскер бөлігі күшпен жойылды, мұның өзі,
әсіресе, дәстүрлі мал шаруашылығын күйзеліске
ұшыратты.
Бүгінде Қазақстан көпұлтты мемлекет ретінде оны мекендейтін 130-
дай халықтар мен ұлттардың өз отанына айналып отыр. Қазақстан
тарихының бұрынғы КСРО-ның басқа республикалары мен
халықтарының тарихымен байланысты тұстары баршылық.
Солардың бірі – елдің еуропалық бөлігінен қазақ жеріне күшпен
аударылған халықтар тағдыры. Кезінде жабық архивтегі құжаттарды
зерттемек түгіл, ашық әңгімелесуге мүмкіндік берілмеген осы
мәселеге байланысты қасіретті тарих енді ғана жазылып жатыр.
Кеңестік жаппай қуғын-сүргін тарихы көптеген зерттеулерге арқау
болды. Бірақ тұтас халықтарды жер аудару тарихын зерттеу әлі де
терең ізденістерді талап етеді.

Әуелде депортация бұрынғы жүйеге қызмет еткен жеке адамдарға, одан
кейін БК(б)П қарсыластарына, онан соң тұтас ұлттарға жайылды. Сөйтіп,
қуғын-сүргін жылдары орын алған саясат жер аударылғандарды ұлттық
болмысынан, дінінен, мәдениетінен айырып, негізсіз кінә тақты, қатал
жазалады. Бұл кеңестік ұлт саясатының заңдылықты сақтамауының айқын
көрінісі болды. Бірінен соң бірі жарыққа шығып жатқан сол кездегі заң
актілері күшпен жер аударылған халықтардың дамуына, келешегіне
түбегейлі кедергі келтірді. Депортация жер аударылған халықтардың
тілінің, дінінің дамуына орасан зор зиянын тигізгендігіне бүгінгі күнгі өмір
сабақтары нақты дәлел болып отыр.
Назарларыңызға рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Голощекиннің Кіші Қазан төңкерісінің бағыты

Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруалары қожалықтарын күшпен отырықшылыққа көшіру

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ШАРУАШЫЛЫҒЫ

Зар - заман ағартушылық философиясы

Рухани мәдениеті

Зар заман философиясы

Жер бетінде адамзат баласы санының демогр

Қазақстанның қазіргі заман тарихы кезеңделуі

Ауыл шаруашылығының дамуы

Алаш қозғалысы

Пәндер