Адыраспаннан сабын жасау

Презентация қосу

Л.Н.Гумилёв астындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Жаратылыстану ғылымдар факультеті
Микробиология және биотехнология кафедрасы

Адыраспаннан сабын жасау
Дайындаған: Әуелбек Б.А
Тобы: Бт-39/5
Қабылдаған: Туякбаева А.У.

Нұр-Сұлтан 2021
Ғылыми жұмыстың жоспары:

1.Кіріспе бөлімі 1.1.Дәрілік өсімдік адыраспан

2.Негізгі бөлім 2.1. Адыраспан өсімдігінің биохимиялық құрамы
2.2.Сабын өндірісі

3.Зерттеу бөлімі 3.1.Адыраспаннан сабын жасау

4.Қорытынды

5.Қосымшалар

6.Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе

Алдыма қойған мақсатыма жету үшін, жұмысты адыраспанның
арамшөп ретінде зиянынан гөрі, халық тұрмысындағы пайдасын
зерттеуден бастадым
Адыраспан-түйетабан туысына жататын, терең тамырлы өсімдік. Негізі,
сабы мен гүлі улы. Иісі - сасық, бірақ дәрілік өсімдік. Бұл өсімдіктің
биіктігі шамамен 30-80см аралығында болады. Гүлі-ақ,сары,бозғылт
түстес. Мамыр айында гүлдеуі басталады. Жемісі-қауашақ. Тұқымы-
бозғылт, қара. Ал ұрығы-қоңыр, шар тәріздес. Негізінен, таулы,қырлы
аймақтарда, жазық жерлерде молынан өседі. Жеміс беретін уақыты-жаз
мезгілінің аяғы. Қазақстанда үш түрі кездеседі. Қазіргі таңда,
Қазақстанның шөлді, сортаңды аймақтарында молынан өседі. Әсіресе,
Сарыағаш ауданында, одан әрірек Іле, Шу аумағында молынан өседі.
Ал емдік қасиетіне тоқталсақ, дәрілік шикізат ретінде пайдаланылады.
Пісіп жетілген соң, бұтақшаларын, гүлін жинап алады. Адыраспан -улы
өсімдік, бірақ пайдасы мол. Оны мына дерттерді жазу үшін
пайдаланады: бел ауруы, бас ауруы, асқазан, ревматизм, тіс ауруы,
буынның қабынуы, ұмытшақ ауруы, тарамыс ауруы және т.б Оның
жапырағын ісікке таңып, булама жасаса, ол тез қайтады. Тағы бір
елдерде адыраспанды ішек құртқа қарсы құрал ретінде қолданады. Көзі
нашар көретін кісілерді адыраспанды бал мен шарапқа араластырып
емдейді. Аталмыш шөптің емдік қасиеттері бұдан да көп.
Бояғыш ретінде және медицинада қолданылуы

Адыраспан ерітіндісінің ауыл шаруашылығындағы
зиянкестермен күресте де орны ерекше. Ол сонымен қатар
ертеден бояғыш зат ретінде кәдеге асады. Оның тұқымынан
негізінен жүннен тоқылған бұйымдарды бояйтын бояу
алынады. Мәселен, ши тоқымасында әлі күнге дейін
адыраспаннан жасалған бояуды пайдаланады. Түркияда ерте
кезеңдерден ақ адыраспаннан қызыл бояу алып, онымен
өздерінің ұлттық бас киімдері – фесканы бояған.
Өсімдіктің медицинада қолдануы өте ерекше. Тұнба ретінде
ішкі мүшелерге суық тигенде, малярия,лихорадка,мерез
ауруларына пайдаланады,ал шөптің ваннасы буын ауруларына
және қышыма мен тері ауруларына қолданылады.Шөптің
тұнбасымен ірі кара малдардың қотырын мал дәрігерлері
емдеген.Әсіресе ботаның қотырын.Шөптің қайнатпасын
қояншық ауруларына қарсы ішкізеді.Ал қызыл иек ауырғанда
шөптің қайнатпасымен ауызды шаяды.Ауғаныстанда адыраспан
түтінімен сал ауруларын емдейді,ал жапырағынан ісікке
таңатын буылма жасайды
Адыраспанның салт-дәстүріміздегі орны және
байланысы
Халқымыз дәрулік шипасынан бөлек әулиелік қасиеті мол санаған
шөптерінің бірі «адыраспан» деп аталады. Біздің ата-бабаларымыз
сондықтан оны үйдің босағасына іліп қойып, осы арқылы отбасын алуан
түрлі бәле-жалалардан сақтауға тырысқан. Осы өсімдіктің түтінімен
үйдің ішін түгел ыстап, жын-шайтандарды, жаман адамдардың лас
ниеттері мен қарғыстарын шаңырақтан аластайтын болған.
Атам қазақ өзі аса киелі деп білген бұл өсімдікті өсіп тұрған жерінен
жұлып аларда да оның әдеп-ибасын қатаң сақтаған. Біріншіден, оны
қауызы толып, тұқымы толық піскен кезде ғана жұлған. Екіншіден, ер
адамның ғана жұлуына рұқсат етілген. Үшіншіден, сол жұлатын
адамның жаны ғана емес, үсті-басы таза, дәреті бар екеніне мән
берілген. Төртіншіден, жұлушы кісі міндетті түрде Құдайға құлшылық
етіп, «Бисмиллаһи-ир-рахман-ир-рахим! Мен келдім әр нәрсеге,
адыраспан, Атыңды қойған екен Омар, Оспан. Бисмиллаһи-ир-рахман-
ир-рахим!» деп барып, өсімдіктің сағағына қолын тигізген.
бөлім

2.1 Адыраспан өсімдігінің биохимиялық құрамы.
Кез–келген өсімдік құрамында макроэлементтер,микроэлементтер, сонымен қатар
биохимиялық қосылыстар бар. Мен адыраспан өсімдігінің құрамындағы
қосылыстарды тауып, төмендегі кестені құрастырдым.
Құрамындағы қосылыстар Мөлшері пайыз (%) есебімен
Май 14-16%

Алкалойд 3,5-6% (тұқымында)

1,5-3% (шөбінде)

3-6% (тамырында)

Гармалин 60%

Гармин 30%
Пеганин 60 % (шөбінде)
Хинализин және Индол
2.2 Сабын
өндірісі
Ежелде халқымыз сабынды қолдан істеген. Қазақ халқы
сабынды әртүрлі шөптердің күлінен сақар алып, жануар
майын қосу арқылы жасаған. Ол сабынның түсі қара
болған. Бірақ тығыздығы өте жоғары болған. Пішіні
дөңгелек келген. Сонымен қатар, емдік мақсатта да
қолданылған. Әсіресе, тұмау ауыруы жайлағанда.
Кей деректерге қарағанда, халқымыз қара
сабынды әмбебап ыдыс жуу құралы ретінде пайдаланған.
Сонымен қатар, бұрымды арулар қара сабынды шаш жуу
құралы ретінде пайдаланған. Ол шашты одан әрмен
жылтыратып, ажарландыра түскен. Қара сабынмен
жуылған шаш қарқынды өскен. Сабын-арабтың”сабун”
деген сөзінен шыққан. Сабын-сілтіден,сақардан және тоң
майдан тұратын қоспалы зат. Қазіргі таңда сабынның түр-
түрі бар. Сонымен қатар атаулары да ерекше. Тарих
беттерінде сабын туралы мағлұматтар ертеден кездеседі.
Сабын осыдан 6000 жыл бұрын пайда болған. Мысалы,
Римдіктердің сабын қайнатқаны жөнінде дәрігер Галеннің
шығармаларында жазылған. Ибн Синаның айтуына
қарағанда, шығыс елдерінде және Византияда ертеден
сабын жасалған.
2.2 Сабын өндірісі

Сабынды көп мөлшерде өндіру он тоғызыншы
ғасырда өрістеген. Ал ғалымдардың
пайымдауынша,Ресейде сабын өндірісі Петр
патшаның кезінде дамыған.Оны сол уақытта тек
ақсүйектер ғана тұтынған. Ал қазақ даласында он
сегізінші ғасырда кездескен. Бұған дәлел Бұқар
жыраудың толғауындағы сабынның кездесуі. Жырау
”Қара қойдың терісін сабынмен жуасаң да
ағармас”деген.
Сабынның кір затты тазалау процесі

Сабын тазалау процесі барысында механизм
бойынша жұмыс істейді. Сабынды сумен
араластырып шайқағанда, сабын ерітіндісі
концентраты түзіліп, көбік пайда болады.Көбік
сабын молекулаларынан су бетінде жалғыз
молекулалық қабықшаның пайда болуына ықпал
етіп, олардың матаға кіруіне септігін тигізеді.
Сабын молекуласының гидрофобиялық ұшы матаға сіңген кірді немесе майды қоршап
алады.Ал, екінші жағынан, гидрофильді ұшы суды кірден алшақтатады. Кірді немесе
майды қоршап тұрып, кір бөлшектерінен жұмсаратын сабын молекулаларының шоғыры
мицелла деп аталады. Сабындарды кермек суда қолданбаған жөн. Сабындану дегеніміз
— химиялық реакция басында майларды гидролиздеу жолымен сабын жасау процесі.
Сабындану процесі кезінде триглицеридтер натрий немесе калий гидроксидімен
реакцияға түсіп, глицерин мен сабын деп аталатын майлы қышқыл түзеді. Сабындану
реакциясы барысында күшті қышқылдар немесе негіздер катализатор ретінде
қолданылады.
3. Зерттеу
бөлімі
Сабынды даярлау үшін, өсімдік жақсылап жетілуі қажет. Абу Али Ибн Сина
айтпақшы,"Өсімдіктің тауда өсетіні, далада өсетініне,таза жетіліп піскені, жетіліп
келе жатқан өсімдікке қарағанда пайдалы". Мен тамыз айында 10 кг адыраспан
жинадым. Ол адыраспан бір ай бойы күн тимейтін көлеңке жерде кептірілді.
Адыраспан шіріп,көлеңке жерде көгеріп кетпес үшін, күн сайын екі рет
ауыстырып отырдым. Бір айдан соң адыраспан өз бабында кепті.Сосын оны
өртедім. Кейін оның күлін жиып алдым.
Сабын көбіктену үшін оның құрамында Na,K ионы болуы шарт.Енді мен күл
құрамындағы макроэлементтерге аналитикалық талдау жасадым.

1-тәжірибе:Күл құрамындағы макроэлементтерге аналитикалық талдау жасау.

Жұмыстың жоспары Реакция теңдеуі Қорытынды
Күлдегі калий ионын Күл+жалын Күлгін түс
анықтау

Күлдегі натрий ионын Күл+жалын Сары түс
анықтау
3. Зерттеу
бөлімі
2-тәжірибе. Адыраспан күлінің ерітіндісіндегі тұздардың ионын анықтау.

Жұмыс жоспары Реакция теңдеуі Қорытынды
Хлор ионын күміс NaCl+AgNO3=NaNO3+AgCl Ақ тұнба пайда болады.
ионымен анықтау.
KCl+AgNO3=KNO3+AgCl
Карбонат ионын анықтау. KCO+2HCl=2KCl+HO+CO СО2 газы бөлінеді.

NaCO+2HCl=
Адыраспан күлінің Ерітінді+фенолфталейн Күлдің мөлдір ерітіндісі
ерітіндісі қандай орта қызғылт түске
көрсететінін дәлелдеу. боялды,яғни сілтілік
орта.

Осы тәжірибелерге сүйене отырып күл құрамындағы K, Na ионын анықтадым.
3. Зерттеу
бөлімі
Күл кұрамы анықталған соң, халықтық тәсіл бойынша сақар алуды жолға қойдым.
Бұл тәсіл-халықтық тәсіл. Ол үшін қазанға су құйдым. Су қайнаған соң, судың үстіне
адыраспан күлін салдым. 20 минут отты бірқалыпты ұстап күлді қайнаттым. Қайнау
барысында еритін тұздар еріді. Сосын қазандағы қоспаны ыдысқа құйып алдым.
Ыдыстан адыраспан түтінінің иісі мүңкіп тұр. Ал судың түсі-қара. Бетінде қоқыс
қалқып, жүзіп жүр. Яғни, салмағы судан жеңіл заттар. Олар сабынға қажетсіз. Мен
ыдысты біраз уақыт қойып қойдым. Ондағы мақсат күлді шөктіру еді. Арадан екі сағат
өткен соң,күл ыдыс түбіне шөкті. Ыдыста үш бөлік қалыптасты. Жоғарғысы қоқыс,
ортаңғысы нілді су, төменгісі, яғни үшінші бөлік күл. Бізге тек ортаңғы бөлік қажет.
Жоғарғы бөлігін сүзгімен сүзіп тастадым. Ал содан соң, ортаңғы бөлігін еппен ғана таза
ыдысқа құйып алдым. Үшінші бөлікті төгіп тастадым. Кез келген затты жасар алдында
тазалыққа мән берген дұрыс. Сондықтан мен қазанды тазалап жудым. Енді, ең қызық
сәт басталады. Яғни, сабынның дайындалуы. Қазан таза болған соң, қазанды өсімдік
майымен жақсылап майладым. Себебі, қайнау барысында сабын қоспасы қазан түбіне
жабысып қалады. Жаңағы екінші бөлікті, яғни нілді суды қазанға құйып қайнаттым. Бір
сағат қайнаған соң, қоспа қоюлана бастады. Ерітіндіні араластырдым. Суы тартылғанда
ерітінді сақарға айналады. Су мүлде суалған кезде қазан түбінде пайда болған ұнтақ
«сақар» деп аталады. Сақардың емдік қасиеті өте мол. Соның бірі, жылқының ішіндегі
паразит құрттарды түсіру үшін қолданылады.Ол үшін сақардың 9-11сықпасын
жұтқызып, емдеуге болады. Сақарды қазаннан алып құрамындағы К2СО3 –тің бар
екенін төменгі тәжірибе арқылы анықтаймыз.
3. Зерттеу
бөлімі
3 -тәжірибе.
Жұмыс жоспары Реакция теңдеуі Қорытынды
Cl ионын Ag ионымен KCl+AgNO3=KNO3+AgCl Тұнба түзілді
анықтау

Br ионын Ag ионымен KBr+AgNO3=KNO3+AgBr Сары тұнба түзілді
анықтау

CO3 ионын анықтау K2CO+2HCl=2KCl+H2O+CO2 Газ бөлінді
Құрамында сақардың К2СО3 бар екеніне көз жеткіздік. Енді, қазанды қайта жуып, күнбағыс
майымен майлаймыз. Қазанға 1кесе толтырып тоң май салу керек. Тоң май қосудың себебі,
көлемді сақтау үшін, әрі тығыз болу үшін. Сақар мен тоң май әрекеттескен соң, тығыздық өте
жоғары, әрі берік болады. Тоң май негізі температураға тәуелді. Мен сабын жасауға ешкінің
майын пайдаландым. Себебі, жануар майларының ішіндегі ең берігі сол ешкі тоң майы. Ал
қалғандары үй температурасында сұйық күйде болады. Мен қазанға тоң май салып қатты
қыздырдым. Кызған майдың үстіне сақар салдым. Сосын отты төмендеттім. Сақар мен тоң май
біраз уақыт қайнады. Біраз уақыттан соң сабын үйіріле, қоюлана бастады. Біріккен кезде
қазанды оттан алып, суыттым. Сосын қатты қоймалжыңданған зат пайда болды. Оны қолмен
дөңгелек сабын жасадым. Міне, осылай менің сабыным пайда болды .
5. Қосымшалар

Жалпы біз оқып жатқан биотехнология мамандығының негізгі
мақсаты, адамға күнделікті қажетті заттармен немесе тікелей денсаулығын
барынша жақсарту. Бірақта тәрбиесіз алынған білімнің әсерінен адамның
өміріне зиянды заттар көптеп өндіріліп жатыр, сол шығарып жатқан
зиянды заттарға биотехнология саласы тікелей байланысы бар, оны жоққа
шығара алмаймыз. Бүгінгі қорғаған ғылыми жұмысым тұрмыста
қолданылатын бытовой химия болғандықтан, осы бағыт бойынша біз
тұрмыста қолданылып жатқан расыменде біздің денсаулығымызға зиянды
болуы мүмкін заттарды анықтауға тырыстым. Келесі слайдта сол жайлы
ақпараттар. Ескерте кететін жөн, мен бұл істің оқуын аяқтаған әлі маманы
емеспін, сіздер сияқты тұтынушынымын, менде сіздер секілді адам
болғандықтан, зерттеу барысында қателіктер жіберуім мүмкін.
6. Қосымшалар
6. Қосымшалар
6. Қосымшалар
6. Қосымшалар

Ал енді құрамы таза, еш күмәнданбай пайдаланылуға болатын өнімдердіде атап өтейін
6. Қосымшалар
6. Пайдаланылған әдебиеттер

1.”Экология және табиғатты қорғау”, “ Мектеп” баспасы.

2.”Ботаника”, “Жоғарғы мектеп” баспасы, 1990 жыл.

3.”Қазақстан мектебі” журналы, 2008жыл.

4.”Химия мектепте” журналы, 2006жыл.

5”.Қазақ ССР-нің қысқаша энциклопедиясы”,1990жыл.
Назарларыңызға
рақмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Адыраспан - дәрілік өсімдік жайлы

Қазақ халқының байырғы қара сабыныды қазіргі заманауи брендке шығару

САБЫН ЖАСАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Май өнімдерінің қосалқы өнімдері

ҚАРА САБЫНДЫ ҰЛТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯМЕН АЛУ

PANTENE

Техника қауіпсіздік ережесі

КАРБОН ҚЫШҚЫЛДАРЫН ӨНДІРУ

Қатты дене қасиеті

Түймедақ гүлінің аурулары зиянкестері

Пәндер