ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАМАНДЫҚ ТАҢДАУЫН ЗЕРТТЕГЕН ҒАЛЫМДАР

Презентация қосу

ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫ –
ДИАГНОСТИКАЛЫҚ САУАЛНАМА
ӘДІСТЕМЕСІ (Е.А.КЛИМОВ)
АЛУАН-АЛУАН КӘСІП БАР,
ТАҢДАЙ БІЛ ДЕ,ТАЛАП ҚЫЛ!
Мамандық таңдау –
Өмірге жаңа араласқан жас өспірімнің бұл белгілі білімдер
алдында бірнеше мыңдаған түрлі кәсіптің, жүйесі мен өзіндік
біреуін таңдау міндеті туады. Әрбір жас адам қасиеттерді игеру жолы.
Қазіргі мәдениетте
бір ғана емес, көптеген кәсіпке қабілетті
мамандық таңдау оқу
болады, бірақ барлық кәсіпке бірдей орнын таңдаумен тең
қабілетті болмайды және қабілеттері әр түрлі келеді
дәрежеде болады. Сондықтан балаларды
қабілеттеріне, қызығушылықтарына, талап-
тілектеріне қарай мамандыққа бағыттау, Мамандық таңдау
бейімдеудің міндеті олардың болашақ өмір кездейсоқ факторға
жолын таңдауына, оның жеке басының тәуелді стихиялы
қабілетіне сәйкес келетін мамандық процесс болмауы керек.
таңдауына ғылыми негізделген көмек беруде
болып табылады.
Саналы түрде мамандық таңдау өте күрделі іс-әрекеттің түрі және
ұзаққа созылатын процесс болып табылады. Әйтсе де, бүгінде білім
алушылардың мамандыққа деген ынтасының классификациясы
төмендегідей:

Мамандықтың
Мамандықтың Таңдалған
қоғамдық-
қоғамдық- танымдық жұмысқа
мемлекеттік
маңыздылығы. қызығушылық
маңыздылығы.

Мектептегі
Мектептегі
Осы саладағы жетістіктің
жетістіктің осы
осы Мамандыққа Мамандықтың
мамандыққа таңдалған
таңдалған деген тәрбиелік
мамандыққа
мамандыққа қабілеттілік маңызы.
дайындық.
байланыстылығы.
байланыстылығы.

Туған
Оқуға түсу, туысқандарының,
Материалдық
жұмысқа тұру мұғалімнің,
мұғалімнің, досының,
досының,
қызығушылық.
жеңілдіктері. отбасының ақылы
мен үлгілері.
Ғалым-зерттеуші Е.А.Климов кәсіпті (мамандықты) таңдауға ықпал
ететін 8 негізгі факторларды атап көрсетеді:

1. Ересектер, отбасы көзқарасы;

2. Құрбылардың көзқарастары;

3. Мектептегі педагогикалық ұжым
көзқарастары;

4. Жеке кәсіби және өмірлік жоспарлар;

5. Қабілеттіліктер мен олардың көрінісі;

6. Қоғамдық мойындауға талаптану;

7. Кәсіби әрекет туралы мағлұматтану;

8. Бейімділік
Психологтар мамандықты таңдаудағы негізгі
факторларға төмендегілерді жатқызады:

Субъективті факторлар:
қызығушылықтар (танымдық, кәсіби,
мамандыққа қызығушылық,
бейімділік); қабілеттіліктер (белгілі
іс-әрекетте жетістікке жетуге қажет
психологиялық механизмдер);
темперамент; мінез.
Объективті факторлар:
даярлық деңгейі (үлгерімі);
денсаулық
жағдайы, мамандық әлемі туралы
ақпарат алу. Сондай-ақ, әлеуметтік
ортаның, үй-тұрмыс жағдайының
және ата-анасының білім
деңгейінің де орны ерекше.
Мамандық таңдаудағы негізгі мотивтер:

Мамандық таңдаудың
ең кең таралған
мотиві таңдалған Үшінші орындағы
Екінші орындағы
мамандықтың мотив ол мамандыққа
мотив осы еңбектің
мазмұны мен мән- материалдық
қоғамдағы маңызы.
мағынасына қызығушылық.
қызығушылық болып
табылады.

Төртінші орындағы Одан кейінгі мотивке адамның
мотивке мамандықтың шешіміне сәйкес келетін
құрметтілігі, мамандықтың
романтикалылығы, перспективалылығы, оның
беделі, демек статусы қоғамдық беделін көрсететін
жатады. мотивтер
Профессор И.Кон мамандық
таңдауды 4 сатыға бөледі:

Бірінші саты - балалар ойыны, ойын арқылы бала әртүрлі
1 мамандықты көрсетеді;

Екінші саты - өтпелі кезеңдегі, қиял үстінде бала өзінің
2 кереметтей бір мамандыққа ие болғанын білдіреді;

Үшінші саты - бүкіл жеткіншек шақты қамтамасыз
3 етеді. Осы сатыда әртүрлі іс-әрекет жіктеледі де
бағаланады.

Төртінші сатыда - кәсіби мамандық таңдалады. Бұл саты
4 екі бөлімнен тұрады, бірінші бөлімде білім анықталады, ал
содан кейін нақты мамандық таңдалады.
Мамандығын
Мамандығын әлде
әлде де
де толық
толық таңдай
таңдай алмаған
алмаған балаға
балаға мамандар,
мамандар, яки
яки
мұғалімдер, ата-анасы, үлкендер тарапынан көмек қажет. Ол көмек –
«кәсіптік бағдар беру» деп аталады.

Кәсіптік бағдар -
Кәсіптік бағдар дегеніміз оқушылардың жеке
әрбір адамның жеке бейімділігін, қабілеттерін
және қоғамдық
тұлғалық ерекшеліктерін,
қажеттіліктерді есепке ала
қызығушылығын және отырып, дер кезінде белгілі
қабілетін анықтауға бір еңбектік іс-әрекеттің
бағытталған белгілі бір түрімен, техника және өнер
жүйе шаралар, саналы жетістіктерімен
мамандық таңдауға көмек таныстыруға, белгілі бір
көрсетуге оның жеке кәсіп түріне оқушыларды
мүмкіндігіне қарай әрбір бейімдеуге бағытталған
адамға арналған жүйе мектептігі оқыту мен
болып табылады. тәрбиелеудің құрамдас
бөлігі.
Кәсіпке бағдарлау – бұл әрбір жеке тұлғаның
индивидуалды ерекшеліктерін және халық
шаруашылығына, экономикалық аудандарға, жеке
салаларға қажетті сұранысы бар мамандықтарды ескере
отырып жастарды еркін және өзіндік мамандық таңдауға
дайындаудың ғылыми негізделген жүйесі. Бұл жүйенің
негізгі объектісі бастауыш сыныптан жоғарғы сыныпқа
дейінгі оқушылардың тұлғасы.

Кәсіби бағыт беру принциптері:
жүйелілік; кәсіби бағыттың өмірмен
байланысы; мектеп пен отбасының
байланыста болуы; топтық,
индивидуалды формадағы жұмыстың
байланысуы; оқушыларға
дифференциалды тұрғыдан қарау.
Бүгінде білім ордаларында мынадай кәсіптік
бағдар берудің бағыттары кеңінен қолданылады

Қызығушылықтары
мен бейімділіктерін Кәсіби ағарту
дамыту

Кәсіби Кәсіби Әлеуметтік-
диагностика тәрбиелеу кәсіби
адаптация

Кәсіби
кеңес беру
ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАМАНДЫҚ ТАҢДАУЫНА
КӨМЕКТЕСУДЕГІ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ ҚЫЗМЕТІ

Әлеуметтік педагогтың қызметі
оқушының мамандық таңдауына
көмек көрсетуде маңызды рөл
атқарады. Әлеуметтік
педагогикалық қызмет құралына :
қызметтің мақсатына жететін
барлық іс-әрекеттер, әдіс түрлері
және технологиялар жатады.
Оқушының мамандығын таңдауға көмектесетін
мамандар әртүрлі әдістерді қолдана алады:

Педагогикалық әдістер - сөз арқылы,
көрнекіліктер арқылы, тәжірибелік, тұлғаның
санасын қалыптастыратын әдістер (әңгімелесу,
лекциялар, пікір талас, үлгі әдісі);мінез-құлқы
мен қызметін ынталандыратын әдістер
(байқаулар, жарыстар, мадақтау, жазалау);

Әлеуметтік-психологиялық әдістер – зерттеу
әдістері (ақпарат жинау әдісі, анықтау әдісі, өңдеу
әдісі); әсер ету әдістері (түзету және басқару,
мативациялау, үйрету, дамыту, құрастыру және
шығармашылық әдістері);
Әлеуметтік педагогтың дәнекерлік қызметіне:

оқушы, мұғалім, ата-ана қызметінің бірлескен іс-әрекетін
ұйымдастыру жолдары,

бала мен ата-анасының мамандық таңдаудағы
мақсаттарын бір-бірімен салыстырып көру,

оқушының таңдаған мамандығының іске асыруда
үйлестірушілік жұмысын жүргізу;

болашақ мамандықты таңдауға байланысты
ақпараттармен оқушылар мен ата-аналарды қамтамасыз
ету кіреді.

Бұл жұмыс педагогикалық кеңес, психологиялық-педагогикалық
консилиум, ата-аналар жиналысын ұйымдастыру мен өткізу арқылы
жүзеге асады.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАМАНДЫҚ ТАҢДАУЫН
ЗЕРТТЕГЕН ҒАЛЫМДАР:

Алғашқылардың бірі ретінде оқушылардың
мамандық таңдау себептерін арнайы зерттеген
Петербург университетінің профессоры Н.И.Кареев
болды. Оның жұмыстарында жастардың мамандық
таңдаудағы түсініктері төмен, және олар болашақ
мамандықтың айналасындағы адамдардың ақылымен
таңдайды деп көрсетілген.

Мамандық таңдау себептерін тереңнен зерттеген
Н.А.Рыбников болды, ол себептерді
дифференциалды қарастырды, яғни жасына,
жынысына, тұрмыс жағдайына, ата-анасының
мамандығына т.б. байланысты.
И.В.Дубровина болса жасөспірім кезеңдегі негізгі
психологиялық өзгеріс өзін-өзі анықтау емес, сол
өзін-өзі анықтауға психологиялық дайындық деп
есептейді. Мұндағы өзін-өзі анықтауға
психологиялық дайындық дегеніміз:
• Сана сезімінің жоғарғы дәрежеде қалыптасуы;
• Тұлғалық қажеттіліктің дамуы;
• Жоғарғы сынып оқушыларының әрқайсысының
өзіндік қызығушылығымен қол жетерлік
табыстары.

С.П.Крягже алғашқы этапта мамандықталған өзін-өзі анықтау екі
түрге бөлінеді деп көрсетеді, яғни белгілі мамандық таңдау немесе
мамандырылған мектеп таңдау.
С.Л.Рубинштейн бойынша өзіндік анықталу сыртқы
себептің ішкі әсерге байланысты болып табылады. Сыртқы
себептелу “сыртқы детерминация” әлеуметтік шарт, жеке
тұлғаның әлеуметтік детерминациясын анықтайды. Бұл
жағдайда жеке анықтама жеке детерминация болып
табылады.

Сондай-ақ, Л.И.Божович жұмыстары да өзін-өзі анықтауға
психологиялық анықтама береді. Біріншіден, өзін-өзі анықтау
қажеттілігі онтогенез өзегінде яғни жасөспірім кезеңі мен
жастық шақ кезеңінде пайда болады. Екіншіден, өзін-өзі
анықтау қажеттілігі тұлғаның өзі және айналасы туралы
түсінігін жүйелеу ретінде қарастырылады. Үшіншіден, өзін-
өзі анықтау болашақта мамандық таңдауға байланысты.
Осылайша, Л.И.Божович өзін-өзі анықтауда екі жақтылықты
көрсетеді, бір жағынан ол мамандық таңдауда, болашағын
жоспарлауда қажет болса, екінші жағынан өзінің өмір сүру
мағынасын іздеу болып табылады.
ДДС әдістемесін
Е.А. Климов 1984 жылы
мамандықтықтың 5 типін ажыратуға
байланысты ойлап тапты. Бұл
әдістеме жасөпірімдер мен
ересекетерге арналған.
Сауалнаманың құрылымына келетін
болсақ сауалнама 20 жұп сұрақтан
тұратын бланк және жауап
парағынан тұрады. Зерттелушi
Фобияның
берiлген
ең көп қызмет
тараған жастүрлерiнiң
кезеңі 25 20
жұбынан тек бiр
пен 45 жас ғана түрiн таңдау
аралығын
керек және
құрайды. парақтың
Сонымен сәйкес
қатар,
торында «+» белгiсiн
фобия әйелдерде 55қоюы
%, қажет.
Сауалнамаға
ерлерде 45 % берілетін
шамасынуақыт
шекетелмейді,
құрайды. егер
Себебі, зерттелуші тағы
әйелдердің
да уақытты
жүйке қажет
жүйесі етуін сұраса өз
ерлерден
еркінде,
қарағанда негізінен
сезімталкөбіне сауалнама
келеді.
уақыты 20-30 минут аралығын
құрайды.
ДДС сауалнама қағазы
* Мамандық таңдауды анықтау үшін оқушыларға арналған сауалнама
*
*Фамилиясы ....................................... Есімі...................................
*Мектебі....................... Сыныбы............................. Жасы....................................
*Толтырылған күні................. Мекен-жайы................................................................................
*
*1. Сіздің сабаққа үлгеріміңіз қалай оқисыз?
*2. Қандай пәндерді ұнатасың?
*3. Қандай пәндерді ұнатпайсың?
*4. Қандай үйірмеге қатысасың? Театр, музыка, спорт, би, сурет салу, кесте тігу, мүсіндеу, биология, жас техник
*5. Осы уақытқа дейін қандай үйірмеге қатысқан едің?
*6. Сыныпта қандай қоғамдық тапсырмаларды орындап жүрсіз? Староста, физруг, т.б
*7. Достарың көп пе? (көп, біреу, бірнеше)
*8. Саған қандай кәсіп ұнайды?
*9. Қандай әдебиет оқуға құштарсыз? (көркем, ғылыми-көпшілік, шытырман оқиға)!
*10. Өз бойыңызда қандай қасиеттерді тәрбиелегіңіз келеді? (мақсаткерлік, еңбексүйгіштік, қажыр, қайрат, адалдық, батылдық)
*11. Сізді мына мамандықтың, білімдердің қайсысы қызықтырады: жаратылыс-ғылыми (математика, физика, химия, биология, медицина, экономика, юридиция),
гуманитарлық (әдебиет, журналистика, лингвистика, педагогика, психология), өнер (музыка, театр, бейнелеу, вокал, өнірістегі жұмыс).
*12. Өзіңді қызықтырған қызмет немесе білім саласын меңгеру үшін не істеп жүрсің?
*- ынта- ықыласқа сай оқу пәндерінен мінсіз оқып жүрсіз беБ
*- қосымша әдебиеттер оқисыз ба? (ғылыми-көпшілік, ғылыми-техникалық)
*- қызықтырған пін жөніндегі үйірмеге қатысасың ба? (қандай)
*13. Бос уақытыңызда немен айналысасыз? (сурет салу, техникамен, шеберлік іс, спортпен шұғылдану, музыкалық аспапта ойнау, театрға, музейге, көрмеге, концертке
бару, тоқу, киім тігу)
*14. Қоғамдық жұмысқа қалай қатысып жүрсіз? (қатыспайсыз, тұрақта тапсырмаңыз бар), берілген тапсырманы соңына дейін орындайсыз ба?
*15. Экскурсияға бардыңыз ба (қайда, қашан)
*16. Өндіріс озаттарымен кездесулерде болдыңыз ба? (неше рет, қай кездесу бәрінен көп әсер етті)
*17. Сен өзің үшін қандай кәсіпті және одан әрі оқу жолын таңдайсыз?
*Негізгі ой-ниетіңіз.....................................................
*Екінші ой-ниетіңіз....................................................
*Қосымша ой-ниетіңіз...............................................
*18. Қалауыңызға ата-анаңыз келісе ме?
*19. Ата-анаңыздың ұсынысы қандай...................................
Әдістеме бойынша мамандық
классификациясы
I. «Адам-табиғат» — еңбек объектiсi тiрi организмдер, өсiмдiктер, жануарлар және
биологиялық процестер болып табылады. Осыған кiредi: агроном, зоотехник, мал
дәрiгерi, бағбан және орманшы.

ІІ. «Адам-техника» — еңбек объектiсi техникалық жүйелер, машиналар, аппараттар
және установкалар, материалдар және энергия. Жатады: радиомеханик, токарь, темiр
ұстасы, жүргiзушi, инженер т.б.

III. «Адам-адам» — адамдар, топтар, ұжымдар болып табылады.
Мамандықтар: қызмет ету сферасы, медицина, педагогика, юриспруденция т.б.

IV. «Адам-белгiлер жүйесi» - шартты белгiлер, шифрлар, кодтар, кестелер
еңбек объектiсi болып табылады. Мұндай салада корректорлар, прогаммисттер,
статисттер, экономисттер жұмыс iстейдi.

V. «Адам-көркем бейне» - осы мамандықтардың еңбек объектiсi көркемдiк бейнелер,
олардың рөлдерi, элементтерi және ерекшелiктерi болып табылады. Мамандықтар:
зергер, фотограф, музыкант, өнертанушы, суретшi, жазушы, әртiс.
САУАЛНАМАҒА ҚАТЫСУШЫ
11«А» СЫНЫБЫ
1. Аппазов Жаныс
2. Пермахан Алия
3. Қайбағаров Жеңіс
4. Нурадин Айдана
5. Бегжігіт Ұлмекен
6. Нурмаханбетов Есбол
7. Бекбатырова Айым 13.Бурлибай Сакен
8. Қуанышова Мереке 14.Тортай Бейбарыс
9. Жұмабекова Мадина 15.Молжанов Әділет
10. Кучкарова Назакат 16.Жусупбекова Гаухар
11. Шаназаров Сундет 17.Райымбердиев Бекарыс
12. Өмірзақ Айтолқын 18.Сауырбай Аружан
19.Накыпбек Жандос
20.Абишева Лаура
21.Сабитов Мирас
Оқушылардың қатысу белсенділігі

100%
100%
5
4.5
3.5
2.5
Ұл
1.5 Қыз
0.5
0
ам ғ ат ка н е е сі
д и й
а б и хн бе үй
ам та те ж
А д ам ам кем лер
Ад д р гі
А кө е л
ам б
А д
дам
А
Адам – Адам – Адам – адам Адам – белгілер Адам – көркем бейне
табиғат техника ІІІ жүйесі V
І ІІ ІV

Сауырбай А Бекжігіт Ұ Накыпбек Ж Абишева Л Жусупбекова Г

Тортай Б Нұраддин А Молжанов Ә Куанышова М Шаназаров С

Өмірзақ А Аппазов Ж Бурлибай С Райымбердиев Б Жұмабекова М

Першехан Ә Кучкарова Н Нұрмаханбетов Е

Бекбатырова А

Койбагаров Ж
Сабитов М
Адам - табиғат Адам - техника
Адам - адам Адам - белгілер
жүйесі
Адам - көркем
бейне

Сыныпта жалпы 21 оқушы бар.
I. «Адам-табиғат» — еңбек объектiсi тiрi организмдер, өсiмдiктер, жануарлар
және биологиялық процестер болып табылады. Осыған кiредi: агроном,
зоотехник, мал дәрiгерi, бағбан және орманшы.
Адам - табиғат Адам - техника
Адам - адам Адам - белгілер
жүйесі
Адам - көркем
бейне

II. «Адам-техника» — еңбек объектiсi техникалық жүйелер, машиналар, аппараттар және
установкалар, материалдар және энергия. Жатады: радиомеханик, токарь, темiр ұстасы,
жүргiзушi, инженер.
III. «Адам - адам» мамандық типіне жататындар : ұстаздар,заң қызметкерлері.

IV. «Адам-белгiлер жүйесi». Шартты белгiлер, шифрлар, кодтар, кестелер еңбек объектiсi
болып табылады. Мұндай салада корректорлар, прогаммисттер, статисттер, экономисттер
жұмыс iстейдi.

Ұқсас жұмыстар

Мамандық таңдау ережесі

Қазақстанда жасөспірімдердің мамандық таңдау дағы ұстанымдары

ТӘРБИЕ ОБЬЕКТІСІ МҰҒАЛІМ

Химиялық эксперименттің түрлері

Оқушылардың жас

Балалардың жас ерекшеліктері

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті

ТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС

Педагогтың кәсіби біліктілігі

Метапәндік тәсіл ерекшеліктері

Пәндер