ТАНЫМНЫҢ ОБЪЕКТІСІ МЕН СУБЪЕКТІСІ

Танымның объектісі мен субъектісі

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Таным субъектісі.

3. Таным объектісі.

4. Дэвид Юм.

5. Д. Юм скептицизмі

6. Қорытынды.

Таным дегеніміз не?

Таным - қоршаған дүниені адам санасында белсенді бейнелеу процесі. Таным - шындықты бейнелеудің жоғары формасы, салыстырмалы ақиқаттан нақты ақиқатқа өту, субъекттің объектке шексіз жақындай түсуін бейнелеу. Таным теориясын философияда гносеология немесе эпистемология деп те атайды.

Танымның екі формасы:

-сезімдік, түйсіктік таным;

-рационалдық, логикалық таным.

Таным субъектісі

Білім адам бойында өмір барысында практикалық іс-әрекетінің нәтижесәнде игеріледі. Адамның жаңа білімдерді игеру процесі таным деп аталады. Танымның субъектісі - адам. Адамды тану субъектісіне айналдыратын не екенін анықтау үшін, оның қоғамдық мәнін анықтау керек. Людвик Фейрбах сана адамға тән құбылыс. Олай болса, танымның субъектісі сана деп түсіндіретін идеалистердің көзқарасының сынауы орынды. Адам кеңістікпен уақытта өмір сүреді. Табиғатпен екі арадағы байланысының арасында дүниені қамтып, танып білуге қабілетті тәні бар жан.

Таным объектісі

Танымның объектісі - бұл субъектінің танымдық іс-әрекеті бағытталған. Ең жалпы түсінікте таным объектісі адамды қоршаған әлем болып табылады, бірақ шын мәнінде таным объектісі шындықтың бір бөлігі ғана, бұл таным субъектісі практикалық когнитивтік қатынастарға түскен әлемнің осы бөлігі .

Таным субъектісі әлеуметтік топ, ұжым, тап, тұтас қоғам болуы мүмкін. Оның үстіне қоғам субъект ретінде өзінің танымдық мүмкіндіктерін тек жеке субъектілердің танымдық іс-әрекеті арқылы жүзеге асырады.

Таным объектісі ретінде материалдық заттар да, рухани құбылыстар да болуы мүмкін. (Мысалы, психолог үшін танымның объектілері - адамның сана-сезімі, оның сезімдері мен тәжірибелері) .

Субъект пен объект - жұптасқан категориялар, олар қарама-қайшылықтардың бірлігін білдіреді. Субъект пен объект арасындағы үнемі туындайтын қарама-қайшылықтарды шешу танылатын объект субъектісінің практикалық өзгеруі, оның субъектіге бағынуы арқылы жүзеге асады. Бірақ олардың өзара әрекеттесуі барысында оның ерік-жігерін анықтайтын субъектінің мақсаттары өзгеріп, қайшылық қайтадан ойнатылады.

Дэвид Юм

Давид Юм (1711-1776 жж. ) - ағылшын философы. Негізгі еңбегі «Адамның табиғаты жөніндегі трактат». Бүл еңбегінде Д. Юм барлық ғылымдардың іргетастарының тұрақсыздығын және білімі бар оқыған, білімді адамдардың сол кездегі философияға қанағаттанбайтынын көрсетеді. Ал оның негізгі себебі, Д. Юмнын ойынша, адамның табиғатының терең зерттелмегенінде.

Д. Юм скептицизмі

Скептицизм (ойлану, тергеу), шындықтың кез-келген сенімді критерийінің бар екендігіне күмәндануға негізделген философиялық ұстаным. Біздің білімімізде шындыққа сәйкес келетін ештеңе жоқ және сенімді білім негізінен қол жетімді емес деген тұжырымға негізделген скептицизмнің экстремалды түрі - агностицизм.

Д. Юм скептицизмі

Адамның дүниетаным мүмкіндіктері қандай? Д. Юм қайсыбір философияның негізгі мәселесі осы болуға тиіс деген пікірге келеді. Ол дүниетануда бірінші және екінші сапалар қағидасының құндылығын мойындамайды. Тек қана сезімдік қабылдау адамның дүниетанымының негізінде жатыр. Олай болса, ол - философиядағы сенсуализм бағытының өкілі. Бірак Д. Юмның ерекшелігі ол сезімдік танымнан метафизикалық, яғни ең жалпы дүние жөніндегі қағидаларды тудыруға болмайды деген пікірге келуінде.

Екіншіден, ол - кеңістік пен уақыттың шеңберіндегі қатар пайда болатын ассоциациялар. Мысалы, егер үйден бірнеше шақырым ғана алшакта болсак, жақындарың жөніндегі ассоциациялар мыңдаған шақырым алшақтыктан гөрі анағұрлым айқын.

Үшіншіден, танымдағы көп кездесетін ассоциациялар себептілікке негізделген. Себептік, Д. Юмның ойынша, Дүниедегі заттардың арасындағы карым-қатынастан пайда болады. Себептік іс-әрекеттен алда болуы қажет. Бірақ ол себептіктің іс-әрекетті тудыратынын мойындамайды, оны біз дәлелдей алмаймыз. Сонымен, Д. Юмның ойынша, себептік дегеніміз тек қана бірінің артынан бірі келетін сезімдік әсерлер, алдыңғысын біз себеп, соңғысын іс-қимыл дейміз.