Шешім қабылдау психологиясы

Презентация қосу

Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университеті

Шешім қабылдау
психологиясы

Кабиева Р.С.
Шешім қабылдау – ақпарат алмасу сияқты кез келген басқару қызметінің
құрамдас бөлігі. Шешім қабылдау қажеттігі басқарушының алға қойған
мақсатының қалыптасуы мен сол мақсатқа жетуіндегі іс-қимылын түгелдей
қамтиды. Кез келген басқару өнерін игерем деген адам үшін шешім
қабылдау табиғатын түсіну, аса маңызды мәселе. Шешім қабылдау басшы
жұмысындағы түбегейлі процедура, ол басқару процесінің кейінгі бүкіл
барысын анықтайды. Адамдардың есейе келе тәжірибе жүзінде шешім
қабылдау процесін ұғына алмауы мүмкін емес. Қатынас қабілеті сияқты
шешім қабылдау қабілеті де бірте-бірте тәжірибе жүзінде дамитын ептілік.
Біздің әрбіреуіміз күніне жүздеген, ал өмір бойына мыңдаған шешімдер
қабылдаймыз. Шешім дегеніміз – бұл баламаны таңдау.
Шешім және шешім
қабылдау
• Шешім - қолда бар
варианттардан жасалған таңдау
немесе альтернативаларды таңдау

• Шешім қабылдау -
проблеманы идентификациялау
процессі және оны шешу
мүмкіндігі
Шешім қабылдау барлық психологтармен
дерлік басқарудың орталық сәті болып
мойындалады. Сондықтан да осы
критерий бойынша еңбек процесіндегі
басты рөлдер анықталады:

басшының және бағынушының.
Басқарудың маңызды элементі басқару шешімдері
болып табылады. Әдетте басқару шешімдері
басқару объектісін басқару мақсатына сәйкес осы
күйден екінші күйге ауыстыруға арналған.
Басшының басқаруының бүкіл процесін келесі
құрамдас бөліктерге бөлуге болады:

шешім қабылдау;
шешімді тапсырма түрінде орындау
үшін беру;
ынталандыру, яғни бағыныштылар
үшін ынталандыру жағдайларын
жасау;
бақылау.
Шешім қабылдау - басқару процесінің іргелі және
анықтайтын сипаттамаларының бірі. Шешімдер
қабылдау формасына сәйкес олар жеке, алқалық
және ұжымдық болып бөлінеді.
Ұжымдық шешімдер мамандармен
мәселені талқылау, ұсынылған
идеяларды ескере отырып, ең жақсы
нұсқаны іздеу негізінде
қабылданады, бірақ шешімнің
түпкілікті тұжырымы мен барлық
жауапкершілік бастықтың мойнында
болады. Ұжымдық шешімдерді
ұжым дауыс беру негізінде
қабылдайды, шешімнің салдары
үшін жауапкершілік жетекшінің
емес, бүкіл ұжымның мойнында
болады.
Әдеттегі шешімдер қолданыстағы
бағдарламаға сәйкес қабылданады.
Көшбасшы жағдайды анықтап, белгілі бір іс-
әрекеттерді бастағаны үшін жауапкершілікті
өз мойнына алуы керек, егер көшбасшы
жеткілікті дәрежеде сауатсыз болса да, осы
немесе басқа жағдайды дұрыс түсінбесе,
дұрыс қорытынды шығаратын, салдарларын
ақылға қонымды әрекет ететін және
басқаратын орындаушы алдын-ала белгілі
нәтижеге қол жеткізген жағдайда, ол өзі және
өзі жеке қызығушылық танытады.

Селективті деңгей көшбасшы мүмкін болатын
барлық шешімдердің қадір-қасиетін
бағалайды және ең қолайлы, ең тиімді, үнемді
әрекеттерді таңдауға тырысады.
Бейімделу шешімдері белгілі мәселенің жаңа
шешімдерін ұсынады. Бұл жағдайда көшбасшы
мәселеге әдеттегі, бірақ ескірген тәсілден бас
тартып, шығармашылық шешімін табуы керек.
Бұған жету белгілі дәрежеде басшының жеке
бастамасына, оның жаңа идеяларды шығара алу
қабілетіне байланысты.
Психологияда шешім қабылдау механизмінің құрылымы
оның ерікті және психикалық компоненттерін
ажыратады. Жабық мәселелерді шешкен кезде, қол
жетімді баламалар туралы қосымша ақпаратты іздеуде
табандылық пен табандылық қажет немесе қолайсыз
нұсқалардың арасынан таңдау керек, яғни дилемманы
шешу үшін ерікті процестер пайда болады. Жаңа
шешімдердің басымдылығымен ойлау икемділігі,
креативтілік және стандартты емес нәрсе ерекше
маңызды екені түсінікті. Шешім қабылдаушының
эмоционалды және коммуникативті қасиеттері де
маңызды.
Тұтастай алғанда, жабық міндеттер болған жағдайда
салыстырмалы сенімділік жағдайында шешім қабылдау
келесі шарттардың болуын болжайды:

ұйымның типтік мүшесі - «экономикалық тұлға»; бір немесе
басқа пайдасын, кірісін және қанағаттанушылығын барынша
арттыруға ұмтылу;

шешім қабылдаушы барлық қажетті ақпаратқа ие және
ықтимал нұсқалар туралы ғана емес, олардың салдары
туралы біледі.

шешім қабылдайтын адамның ықтимал салдардың
салыстырмалы түрде қалау мүмкіндігін бағалауға мүмкіндік
беретін таңдауға белгілі бір тәртібі бар
Шешімдер қабылдауға айтарлықтай әсер ету уақыттың
жетіспеушілігімен қамтамасыз етіледі, бұл көбінесе
ақпараттың шамадан тыс жүктелуімен бірге жүреді, бұл
адамның қабылдау, сақтау, өңдеу және беру қабілетінен
асып түседі. Адам артық ақпаратты жеңе алмаса, келесі
қорғаныс реакциялары байқалады: сигналды өткізіп
жіберу, қате жауап, кешіктірілген (кешіктірілген) жауап,
ақпаратты бөлу мен танудың толықтығының төмендеуі,
ақпарат көзінен ажырату және т.б.
Психологиялық қиындықтар адамның ақпараттық
жүктеме - ақпараттық аштық деп аталатындығымен де
туындауы мүмкін. Ақпараттық аштық шешім
қабылдауды қажетті деректердің болмауынан ғана емес,
сонымен қатар жағдайдың белгісіздігімен, күтіп тұрған
оқиғалардың белгісіздігімен сезінудің себебі ретінде
қиындатады. Басқарушылық шешімдерге әсер ететін
басқа стресстік факторлардың қатарында оларды
қабылдау шарттарының қауіптілігі мен оларды іске
асырудың салдарын атап өту керек.
Шешімнің түрлері
Бағдарламаланған Бағдарламаланбаған
• Үлгімен (шаблон), • Ерекше (нестандартный)
үйренген тәсілмен көзқарасты (подход) талап
ететін сирек (уникальный)
қабылдауға болатын
қайталанатын шешімдер
Шешім шешімдер

• Бұл шешім үнемі • Бұл шешімдер
қайталанатын ұйымдық стратегиялық
проблемаларға жауап жоспарлаумен байланысты
Анықтылық, тәуекелділік,
сенімсіздік және белгісіздік
● Анықтылық
Шешім қабылдайтын басшының қолында барлық
керекті ақпарат бар
● Тәуекелділік
Жеткілікті ақпарат көлемінің негізінде
қабылданады
Нақты мақсатқа жетуге бағытталған
● Сенімсіздік
Басшылар ұмытылатын мақсаттарын түсінеді
Шешімдердің варианттары және болашақ уақиғалар
туралы ақпараттық жеткіліксіздігі, тәуекелділікті
бағалауға мүмкіндік бермейді
Қабылданатын шешімдер шығармашылықты іздеп
табуды талап етеді
● Белгісіздік
Шешім қабылдау үшін өте қиын жағдай
Шешілетін мақсаттар немесе проблемалар айқын емес
Альтернативті шешімдерді идентификациялау
мүмкіндігі болмауы
Ақпараттың көп бөлігінің болмауы
Сәтсіз шешімдер қабылдау
ықтималдылығына ықпал ететін
жағдай

Ұйымдық
проблема
Дұрыс шешім
Төмен ықтималдылы Жоғары
ғы
Анықтылық Тәуекелділік Сенімсіздік Белгісіздік

Бағдарламаланған Бағдарламаланбаған
шешімдер шешімдер

Проблеманы
шешу
Шешім қабылдау модельдері

Классикалық модель

Әкімшілік модель

Саяси модель
Шешім қабылдаудың классикалық, әкімшілік
және саяси модельдерінің сипаттамасы

Классикалық модель Әкімшілік модель Саяси модель

Анық мақсаттар, Проблема мен мақсаттар Плюрализм;
проблемаларды түсіну; айқын емес; мақсаттар конфликті

Толық айқындалған Белгісіздік жағдайы Сенімсіздік/
жағдай; орын алады; Белгісіздік жағдайы

Шешім варианттары Шешім варианттары Пікірлердің сәйкес
және мүмкін нәтижелер және орлардың салдары болмауы;
туралы толық мәнді туралы ақпараттың ақпараттың
ақпарат; шектеулігі; белгісіздігі

Пайдалы нәтижелерді Интуицияға және коалиция мүшелері
көбейту үшін адам коалицияға негізделген арасында дискуссия
рациональды таңдау керекті таңдау және «келіссөздер»
жасайды;
Басқару шешімдерін қабылдаудың
негізгі кезеңдері

Нәтижеле Шешім
рді қажеттілігін
бағалау түсіну
және кері
байланыс
Шешім Жағдайд
Шешімдер ы
ді іске
қабылдау диагности
асыру процессі калау
және
талдау
Шешімнің
Ең жақсы
варианттарын
шешімді
даярлау
таңдау
Жалпы, қорытындылай келе, әр түрлі сенімділік жағдайында
басқарушылық шешімдерді қабылдау әртүрлі психологиялық
құрылымға ие деп тұжырымдай аламыз. Салыстырмалы сенімділік
жағдайында ықтимал баламалардан ең жақсы нұсқаны таңдау үшін
ақпараттық психологиялық шектеулерді жеңу өте маңызды. Мұндай
шешімдер кәсіптер мен жеке тұлғаларды орнату типіне тән
басқарушылық және жеке құндылықтардың иерархиялық
құрылымдарымен мүмкін.

Белгісіздік жағдайында басқару кезінде ең бастысы - өзін-өзі
басқаратын басқару жүйелеріне, функционалды кәсіптерге тән жаңа
шешімдерді табу. Екінші жағынан, мінез-құлықты кеңейту үшін
жаңасына деген ұмтылыс функционалды психологиялық типтегі
адамдарға тән. Осылайша, басқарушылық әрекеттің сипатына және
көшбасшының психологиялық түріне байланысты басқару
шешімдерін жетілдіруге психологиялық қолдауды дифференциалдау
қажет.
Қолданылған сілтемелер:

1.Презентация
"ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПРИНЯТИЯ РЕШ
ЕНИЯ В ПРОБЛЕМНЫХ СИТУАЦИЯХ" – проект
, доклад.
2.Шешімдерді шығару және қабылдау жаңа
технологиясы
3. Басқару шешімдерін қабылдау
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Стресске тұрақтылық түсінігі

Стресстің даму кезеңдері

Психология адам мінез - құлығын зерттеу

Контингентті басқару теориясы

Басқару шешімдері туралы түсінік және олардың жіктелуі

Басқару психологисы тарихы, пәні

Қоршаған ортаны қабылдау

Әлеуметтік психология

ЖАУАПКЕРШІЛІК ПСИХОЛОГИЯСЫ

Жетекшілік қызмет және оның әлеуметтік психологиялық негіздері

Пәндер