Түйсік пен қабылдау

Презентация қосу

ТАРИХ ЖӘНЕ ШЕТЕЛ ТІЛДЕРІ ИНСТИТЫ
«6В11401 – ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС»

Тақырыбы: Түйсік пен қабылдау

Орындаған: Алпысбай Айғаным
Тексерген: Амирбекова Мархабат
Жоспар
1 Түйсік туралы негізгі түсінік

2 Түйсіктің заңдылықтары

3 Түйсіктің түрлері

4 Қабылдау туралы негізгі түсінік

5 Қабылдаудың қасиеттері, түрлері
Түйсік - қабылдаудың ажырамас бір бөлігі, ол
психикалық үрдістің бірінші элементі, оның көмегімен
біз әрбір заттар мен құбылыстардың сапасын,жеке
қасиеттерін көремін, формасын, салмағын,түсін,
тұнықтығын бейнелейміз. [9 тақырып, 77бет]
Түйсік туралы жалпы ұғым

• А.Р.Лурия түйсікті екі принципке бөлді. Олар
жүйелік және генетикалық түрлерін ашты.

• Түйсіктің жүйелік жүктемесінің, негізін салған
ағылшын физиологы Чарльз Скотт Шеррингтон.
Түйсікті 3 негізгі типке бөлді.

[9 тақырып, 77бет]
Рецепторлардың организмде орналасуына қарай түйсіктерді
үлкен үш топқа бөлуге болады:

Экстрорецептор
(сыртқы анализатор
рецепторлары)

Пропреоцептор
Интероцептор (дененің кеңістіктегі
(ішкі процестерге қалпы жөніндегі
байланысты) ақпараттармен
қамтамасыз етеді)

[9 тақырып, 78бет]
Түйсіктің негізгі заңдылықтары
[9 тақырып, 87бет]
Түйсіктің негізгі заңдылықтары Анықтамасы
Сезгіштік Психологияда адамның түйсіне алу
қасиетін сезгіштік деп атайды.
Сенсибилизация Сенсибилизация сезгіштіктің тек
артуын ғана көрсететін құбылыс болып
табылады.
Адаптация Сезім мүшелерінің сезгіштігі әсер етуші
тітіркендіргіштерге біртіндеп
бейімделуге да өзгеріп отырады. Бұл
құбылысты адаптация деп атайды.
Бір ізді бейнелер Тітіркендіргіш әсерінің тоқталғандығыга
қарамай, аз ғана уақыт болсада,
түйсіктің қалатын кездерін бірізді
бейнелер деп атаймыз.
Синестезия Тітіркендіргіштер сезім мүшелерінің
біреуінде ғана түйсік туғызудың орнына
сол сәтте басқа түйсіктердің пайда
болуына да жағдай жасайды.
Түйсіктің түрлері

Тері түйсігі Қозғалыс түйсігі

Иіс түйсігі Есту түйсігі

Көру түйсігі Дәм түйсігі

Статикалық түйсіктер.

[9 тақырып, 78бет]
Көру түйсігі
Көру мүшесі болып табылатын көз -
анатомиялық құрылысы күрделі сезім мүшесі.
Көз дистанттық рецепторға жатады,
өйткені ол сезім мүшелерінен біршама
қашықтықта жатқан заттар мен сыртқы
дүниеде болып жатқан кұбылыстар жөнінде
білім береді.Көру түйсіктері біздің көзімізге
электромагнит толқындарының әсер етуінің
нәтижесінде пайда болады. Егер бір
уақыттың ішінде көзімізгеұзындығы 380-нен
780 миллимикронға дейін (миллимикрон мм-
дің 1/1000 000 бөлімі) электромагнит
толқындары әсер етсе, біз жарықты сеземіз.
Белгіліұзындығы бар әр түрлі толқындар әсер
етсе ғана көз заттардың түсін
(бояуын)ажыратады

[9 тақырып, 78-79бет]
Иіс түйсігі
Мұрын кеңсірігіндегі кілегей қабықтың
клеткаларына түрлі химиялық заттардың
микроскоптық бөлшектерінің әсер етуі
нәтижесінде иіс түйсіктері пайда болады. Осы
кілегей қабықтың таяқша тәрізді сезгіш
клеткалары бар.Ауамен бірге мұрынға кіретін
иісті заттар иіс мүшесінің сезгіш клеткаларын
тітіркендіріп отырады. Иіс түйсіктерінің
түрлері көп (хош иіс, сасық иіс, өткір иіс т.б.).
Біз көбінесе белгілі бір иістің атын атаудан
гөрі, иіс шығарып тұрған затты атаймыз
(темекі исі, газ исі, шөп исі т.б.). Иіс түйсіктері
адамның тұрмыс салтына, қызмет бабына
қарай да ерекше дамып отырады.

[9 тақырып, 81-83бет]
Дәм түйсігі
Дәм түйсіктері түйіспелі контактылы
түйсік, ол сезіммүшесі заттың өзімен
жанасқанда пайда болады. Дәм білетін мүше
- тіліміздегідәм бүршіктері. Дәм бүршіктері
тілдің бетінде, жақтың ішінде,таңдайда,
жұтқыншақтың арт жағында орналасқан.
Олардың ең көпорналасқан жері - тіл аймағы.
Дәмдік тітіркендіргіштердің негізгі дәмдік
сапалары: қышқыл, тәтті, ащы, тұзды
болып төртке бөлінеді. Осы 4 түйсіктің
араласуынан және оларға бұлшық еттік
(тілдің қозғалысы) түйсіктің қосылуынан сан
алуан дәмдік түйсіктер туады.

[9 тақырып, 83-84 бет]
Тері түйсігі

Тері түйсігінің рецепторы - денедегі
терінің өн бойына орналасқан. Тері
түйсігі, сондай-ақ тілдің, мұрынның
кілегей қабықтарында да мол. Тері
түйсіктерінің өзі бірнешеге бөлінеді.
Олар: тактиль (жанасқанды түйсіну),
температура (суық пен жылыны
түйсіну) ауырғанды білдіретін
түйсіктер.

[9 тақырып, 84 бет]
Есту түйсігі
Дистанттық түйсіктерге есту
түйсіктері де жатады.Есту
рецепторын тітіркендіретін дыбыс
толқындары. Есту түйсігі де сыртқы
дүниені танып, білуде зор маңыз
атқарады. Естутүйсігі әсіресе тілді
меңгеруге аса қажетті түйсік. Сөздің
мәнін ұғу, оны дұрыс түсіну және
біреуге айтып беру, дұрыс естімейінше
жүзеге аспайды. Әрбір адамның ана тілі
оның есту түйсігінің дамуына күшті
әсер етеді Есту түйсігін - сөздік,
музыкалық және шуылдық деп үш
түрге бөледі.

[9 тақырып, 80 бет]
Қозғалыс түйсігі
Кинестезиялық түйсіктер(қозғалыс түйсігі) -
дененің жеке бөлімдерінің бір күйдегі қалпын,
қозғалысын түйсінуін айтады. Кинестезиялық
түйсіктердің рецепторлары - бұлшық ет,
тарамыс, сіңірлерде орналасқан. Осы
түйсіктер адамның сөйлеу әрекетінде де, жазу,
сызу жұмыстарьн атқаруда да зор рөл
атқарады. Кинестезиялық түйсіктер
нәтижесінде дене мүшелері қимылдарының
күші,жылдамдығы, траекториясы жөніндегі
білім қалыптасады. Қимыл-қозғалыс
рецепторларының басым көпшілігі саусақ, тіл,
еріндерде орналасқан. Бір сөзбен айтқанда,
адамның қозғалысқа түсетін мүшелерінің
барлығы да осы түйсікке сүйенеді.

[9 тақырып, 85 бет]
• Вибрациялық түйсіктер.
Қозғалған заттардың ауаны толқытуын денеміздің сезінуін айтамыз. Негізгі
анализаторлары - түйсіну мүшелеріз. Дамуы қалыпты жағдайдағы адамдар
бұлтүйсікті байқамайды. Ал егер адам есту қабілетінен айырлса, онда
вибрациялықтүйсіктер оның тіршілігінде ерекше орын алады.

• Статикалық түйсіктер.
Тең басу түйсіктері деп те атайды және денеміздің кеңістікте орналасу
қалпын бейнелейді. Дене қалпының жер жазықтығына қатысты күрт және
жиі өзгере беруі (әткеншек тебу, теңіз шайқалысы) теңіз ауруына, бастың
айналуына әкеліп соғады. Статикалық түйсік - бастың қозғалысын, дененің
кеңістіктегіалып тұрған орнын, яғни адамның тең басуын бейнелейді.

[9 тақырып, 86-87 бет]
Қабылдау туралы негізгі түсінік

Заттар мен Қабылдаудың
құбылыстардың физиологиялық негізі - ми
миымызда тұтастай қыртысындағы
бейнеленуі болып талдағыштар
табылады. Қабылдауда (анализатор) жүйесінің
заттар мен бірлескен анализдік -
құбылыстардың түсі, синтездік қызметінің
дыбысы, дәмі, исі, нәтижесі.И.П. Павлов
формасы т.б. қасиеттері қабылдауды мидағы
тұтас күйінде «қатынас рефлексінің»
бейнеленеді жұмысы.

[10 тақырып,90 бет]
Қабылдаудың қасиеттері [10 тақырып,90-93 бет]
Қабылдаудың негізгі қасиеттері Анықтамасы
Тұтастығы Заттарды қабылдағанда біз оны белгілі бір
құрамға ие тұтас зат деп түрін, мәнін
түсінеміз.
Мағыналылығы мен жалпылау Адам өзі үшін белгілі маңызы бар заттарды
қабылдағанда, өзіне таныс, жақын мағынада,
күйде қабылдау
Таңдамалылығы Толып жатқан объектінің ішінен
біреуініріктеуіміз (оның қасиетін, сапасын)
қабылдаудың таңдамалылығы дейміз.
Тұрақтылығы(константтылығы) сыртқы жағдайдың өзгеруіне қарамастан,
заттардың кейбір қасиеттерінің бірқалыпты
болып қабылдануын айтады.
Апперцепция Қабылдаудың мазмұны мен бағыт – бағдарының
адамныңтәжірибесіне, білім байлығына
байланыстылығын апперцепция деп атайды
Иллюзия Алдану деген мағынаны білдіреді. Заттарды
қабылдау кейде қате болып шығады.
Қателер(иллюзиялар) әр түрлі талдағыштар
қызметінде де кездесіп отырады
Галлюцинация Қиялдану, шатасу деген мағынаны білдіреді.
Нақты объект болмай-ақ пайда болатын
қабылдау (елес, алдамшы дыбыс, дауыс, иіс).
Қабылдаудың түрлері

Көріп қабылдау Естіп қабылдау

Дәм сезіп қабылдау Иіс сезіп қабылдау

Сипап сезіп қабылдау

[10 тақырып,90 бет]
Кеңістік пен уақытты қабылдау
Кеңістік пен уақыт - материяның өмір сүруінің негізгі формалары.

Кеңістікті қабылдау Уақытты қабылдау
Заттар мен құбылыстардың Сыртқы дүниедегі заттар мен
көлемін, тұрқын, түрін, құбылыстарда болатын
аумағын, алыс - жақындығын, өзгерістердің санаға әсер етіп
тайыз - тереңдігін, бағыт - қалдыратын бейнесі. Сыртқы
бағдарын қабылдаудеген сөз. дүниедегі оқиғалардың бәрі бір
Кеңістікті қабылдау өте бағытта, яғни өткен шақтан
күрделі процесс. Кеңістікте осы шаққа, одан келер шаққа
орналасқан заттың көлемін ағады. Уақыттың шақтарын
қабылдауда екі көзбен қабылдауда субъективтік
көрудің(биноқулярлық көру) моменттер орын алады.
маңызы зор.

[10 тақырып,93-94 бет]
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Егенисова А.Қ.Психология.Оқу құралы. Ақтау. 2010, -186 бет
2. Жарықбаев Қ.Б. Психология негіздері. А. 2005, -204 бет
Назарларыңызға рақмет!

Ұқсас жұмыстар

Түйсіктің түрлері

Қабылдаудың негізгі қасиеттері

Көру түйсігі

Түйсік және қабылдау

Адамға тән психикалық ерекшеліктері

Адамның психикалық қызметтерінің ерекшеліктері. (зейін, түйсік, ой, сана, сөз) туралы

Сана мен ойлаудың жаңа үлгісі

Психикалық құбылыстардың түрлері

Тері туйсіктері

ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ПӘНІ

Пәндер