Баланың сүйектерінің ерекшелігі

Презентация қосу

Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті
Педагогика және психология институты

Семинар сабақ
Тірек қимыл жүйесінің
Тақырыбы:

құрылысы мен қызметі

Орындаған:1-топ
Қабылдаған: Сейдахан М.Қ.

Алматы 2021 жыл
Жоспар
І.Кіріспе
1.Тірек-қимыл жүйесі
ІІ.Негізгі бөлім:
1.Сүйектердің дамуы
2. Тірек- қимыл жүйесі және оның жас ерекшеліктері
3. Қаңқаның құрылысы
ІІІ.Қорытынды
1.Тірек-қимыл жүйесінің бұзылуының алдын алу гигиенасы және
оның маңызы
2.Қызықты ақпарат
Тірек – қимыл жүйесі
екі бөліктен тұрады:
активті және
пассивті.

Активті
бөліміне
қаңқа
Пассивті бұлшық еті
бөліміне жатады. Ол
сүйек және сүйектерге
олардың қозғалыс
байланыста береді, яғни
рычаг
ры яғни қызметін
буындар. атқарады.
Тірек- қимыл жүйесі және оның
жас ерекшеліктері
Кеңістікте қозғалып жүру, денені тік қалыпта ұстау, теңдікті сақтау қабілеттері
адамның сүйек-ет жүйесінің қасиеттері мен қызметіне байланысты. Сүйек-ет жүйесіне,
яғни тірек-қимыл аппаратына адамның қаңқасы мен бұлшық еттері жатады.
Қаңқа (скелет) екі жүзден астам сүйектерден тұратын адамның негізгі қатты тұлғасы.
Олардың көбі бір-бірімен буын арқылы жалғасып, қозғалмалы келеді, Қаңқаға бұлшық
еттер бекітілген. Ет пен сүйек адамның негізгі тірегі және оның қозғалуы, еңбек етуі осы
сүйек-ет жүйесінің қызметіне байланысты.Ол жұлынның, мидың және көптеген ішкі
мүшелердің сауыты болғандықтан, қорғану қызметін де атқарады, яғни жұмсақ
мүшелерді (жүрек, бауыр, өкпе, ішек-қарын, бүйрек т.б) соққыдан және басқа да түрлі
жағымсыз әсерлерден қорғайды. Соңғы кезде бұл жүйке зат алмасуына, әсіресе минерал
заттарының мөлшерін бір деңгейде сақтауға қатысатыны анықталды. Бұлшық еттердің
ұштары сүйекке бекітілген. Олардың көбі екі сүйекке бекігендіктен олардың
қозғалысын іске асырады. Әрбір сүйекке екі, тіпті одан да көп еттердің ұштасуы мүмкін.
Еттердің негізгі қызметі — сүйектерді қозғау. Сол арқылы адамның еңбек етуін,
күрделі жұмыстарды орындауын қамтамасыз етеді.Адамның қимыл-қозғалысы
организмдердің эволюциялық дамуында қалыптасқан, оған тән морфологиялық
және функциялық денені тік ұстауға, қимыл-қорғанысқа ет пен сүйектен басқа
тірек-қимыл жүйесіне кіретін буындар, сіңірлер, тарамыстар қатысады.
Сонымен, сүйек-ет жүйесі негізінен тірек, қимыл-қозғалыс, қорғаныс,
тұздардың алмасуына қатысу арқылы адам организмінде өте маңызды орын
алады.
Қаңқаның құрылысы

Адам қаңқасы бас, тұлға, аяқ-қол сүйектерінен
тұрады Т ұ л ғ а сүйектеріне омыртқа жотасы,
12 қос қабыргалар мен кеуде сүйегі жатады.

о м ы р т қ а ж о т а с ы – бүкіл дененің тірегі. Ол бір-бірімен
буын арқылы жалғасқан 33-34 омыртқадан тұрады. Омыртқа
жотасын беске бөледі: 7мойын, 12 көкірек немесе кеуде, 5 бел, 5
сегізкөз, 4-5 құйымшақ омыртқалары. Мүның ішінде құйымшақ
және сегізкөз омыртқалары бір-бірімен бірігіп кеткен, қалғандары
жеке-жеке болады.
Әрбір омыртқаның денесі, доғалары және ө с і н д і л е р і болады.
Омыртқаның тығыз жері – денесі. Омыртқалардың доғалары жұлын
орналасатын омыртқа жотасының к а н а л ы н (өзегін) құрады.
Омыртқаның 7 өсінділері бар: омыртқаның ортаңғы тұсынан
басталып артқа қарай өскен 1 арқа өсіндісі, доғаның шетінен
басталып жоғары жөне төмен бағытта орналасқан жүп 2 буын
өсінділері, екі жанында орналасқан жүп бүйір өсінділері болады.
Омыртқалардың жалпы құрылысы ұқсас болғанымен, өзіндік
ерекшеліктері де болады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың омыртқалары ұзарып, жуандайды. 5-6 жастағы балалардың омыртқа жотасы тез
қисаяды. Омыртқааралық шеміршектердегі заттың алмасуы өте күшті болады. Сондықтан түрлі жағдайлардың әсерінен
омыртқаның өсуі тез бұзылып, омыртқа жотасының бір жақ бүйіріне қарай қисаю, лордозы, кифозы өзгерістері пайда
болады. Мысалы, өте жылдам 8-12 м/сек қозғалғанда мойын және көкірек омыртқалары зақымдалады. Бала өте аз
қозғалғанда да ұсақ зақымдар пайда болып, олардың негізінде кейіннен омыртқа кемшіліктері дамиды. Омыртқа
жотасының өсуі жігіттік пен бойжеткендік кезеңге дейін байқалғанымен, әр түрлі бөлімдерінің омыртқалары бірдей
өспейді. 1,5 жасқа дейін барлық омыртқалар бірдей өседі, 1,5-3 жас арасында мойын және кеуденің жоғарғы омыртқалары
нашар өседі.
Омыртқа аралығындағы шеміршектер жоғарыдан төмен қарай қалыңдай түседі. Ол шеміршектердің ұзындығы бүкіл
жотаның 1/4 бөлігіне тең. Бұлар омыртқа жотасын серпімді етіп, жан-жаққа қимылдауға мүмкіндік тудырады.
Бас сүйектері Бет сүйектері жоғарғы
және төменгі жақ,
Бас сүйектері екі шықшыт-бет, тандай
негізгі бөліктен сүйектері, кеңсірік
тұрады: ми сауыты желбезегі, мұрын сүйегі мен
жөне бет сүйектері. мұрынның төменгі
кеуілжігі және көз қуысы
сүйектерінен тұрады.
Бұлардың ішінде төменгі
жақ сүйегі ғана қозғалмалы
Ми орналасқан. Қалғандары бір-
с а у ы т ы адамның миы бірімен қозғалмайтындай
орналасқан үлкен қуыс. Ол тығыз біткен. Бет сүйегінің
мандай, жұптасқан төбе, біразы жұп (үстіңгі жақ,
шүйде жөне екі самай, негізгі мұрын, көз қуысы, бет-
және көз торы сүйектерінен тандай, төменгі кеуілжік
тұрады. Ми сауыты самай сүйектері), тек үшеуі ғана
сүйегінің тесігі арқылы ішкі жалғыз (жақ, тіл асты
құлақпен, шүйде сүйегінің сүйектері) сүйектер.
үлкен тесігі арқылы омыртқа
өзегімен (омыртқа каналы деп
те аталады) жалғасқан.
Көкірек қуысының сүйектері.

Тұлға сүйектеріне омыртқа жотасынан басқа
көкірек қуысын құратын қ а б ы р ғ а және т о с
сүйектері жатады.
Қабырға
Адам денесінде 12 қос қабырғалар бар. Әрбір Төс суйегі — жалпақ сыңар сүйек.
қабырға жалпақтау ұзын сүйектен және Дененің көкірек қуысының алдыңғы
шеміршектен тұрады. Олар бір-бірімен жалғасып сызығының бойында орналасады.Т ө
кеткен. Қабырғаның б а с ы , м о й ы н ы , д е н е с сүйегінің денесі, тұтқасы,
с і болады. Оның омыртқамен жалғасқан жерін
семсершесі болады. Төс тұтқасының
қабырға басы деп атайды да қалған жері мен
жоғарғы жағында м о й ы н д ы р ы қ,
басының арасыңдағы жіңішкелеу жерін мойын
екі жағында б ұ ғ а н а, және жеті-
дейді. Қабырға денесінің алдыңғы жақ ұшы төс
сүйегімен жалғасады. Жоғарғы қос қабырғаның
жетіден қабырға ойындылары бар.
мойыны мен денесінің қосылатын жеріндегі І-ші қабырға ойындысы төс тұтқасы
қабырға бұдыры омыртқаның көлденең мен денесінің қосылған жерінде
өсіндісімен жалғасады. басталып, қабырға ойындысы төс
денесі мен семсершесінің қосылатын
жерінде болады.
Иық және жамбас белдеулерінің сүйектері.

Аяқ-қолдардың сүйектері адам денесінің екі белдеуін құрады:
иық және жамбас белдеулері. Омыртқа жотасының жоғарғы
жағында екі жауырын сүйектері орналасқан. Олар бұғана және
тос сүйектерімен жалғасады. Жауырынның сыртқы бұрыштары
иық басы сүйегі арқылы қол сүйектерімен жалғасады.

Ж а у ы р ы н – жалпақ қос сүйек, ол Б ұ ғ а н а (латынның) 8 әрпі тәрізді иілген
омыртқа және қабырға сүйектерімен сүйек. Бала туар алдында оның төс жақ ұшынан
бұлшық ет арқылы жалғасқан. Жаңа басқа жері сүйекке айналып үлгереді. Ал төс жақ
туған сәбидің жауырын сүйегінің иық, ұшының сүйектенуі жігіттерде 24, қыздарда 23
құс тұмсық өсінділерінде, буын жаста аяқталады. Қ о л жауырынмен қозғала
бетінде, омыртқа жақ шетіңде, біткен иін сүйектерінен, шынтақ пен шыбық
жоғарғы және төменгі бұрыштарында сүйектерінен құралған білек сүйектеріне,
шеміршектер болады. Жауырын білезіктің ұсақ сүйектері, бес ұзын алақан
сүйектері жігіттерде 19-20, қыздарда сүйектері мен саусақ сүйектерінен тұратын
18 жаста қатады. қолдың басынан тұрады.
Жамбас белдеуінің сүйектері.

Жамбас белдеуі сегізкөзден және
онымен қимылсыз біріккен екі
жамбас сүйектерінен құралған.

Жамбас сүйектерінің алдыңғы жағы бір-бірімен
қимылсыз біріккен. Жамбас сүйектерінің ойысында
ортан жіліктің басы бекіген. Жамбас пен ортан жілік
қозғалмалы буын арқылы бірігеді. Адамның жамбас
сүйектері кең тостақан тәрізді қуыс жасайды. Себебі
адамның тік жүруіне байланысты ішек-қарынның
салмағы осы жамбас сүйектеріне түседі. Ортан жіліктің
екінші шеті асықты жілік пен оның ш ы б ы ғ ы н а
жалғасады. Ал олар толарсақ, бақай сүйектері және
бақайшықтан құралған т а б а н сүйектерінен тұрады.
Ортан жілік пен асықты жілік бір-
бірімен тізе буыны арқылы қозғалмалы
жалғасқан. Табан сүйектері бір-бірімен
буындасып жалғасқан сүйектер.

Ортан жілік адам денесіндегі ең ірі сүйек. Оның жілік басы,
денесі болады. Жілік басы мен денесінің арасында мойыны
бар. Мойыны мен денесінің қосылатын жерінде бұдырлау
орналасқан ұршықтары болады. Бала туғаннан кейін
алғашқы 5 жылда ортан жілік тез өседі де, 5-9 жас
арасында қыздардың ортан жілігі жылдан жылға баяулап,
ер баланың жілігі бір қалыпта баяу өседі. Жілік басы мен
мойыны 14-20 жаста бірігіп кетеді. Осы мерзімде
ұршықтары, мойыны, денесі бір-бірімен жалғасады. Ортан
жілік 18-20 жаста өсуін тоқтатады. Асықты жілік пен оның
шыбығының сүйектері қыздарда 16-18, жігіттерде 19-20
жасқа дейін осіп, одан әрі қарай өсуін тоқтатады. Олар
төмен қарай өседі, яғни ұзарады. Асықты жіліктің
шеміршектері балада неғүрлым тез жүріп кетсе, соғүрлым
тез өседі.
Т а б а н сүйектері бір-бірімен буын арқылы
Бақайшақтар бес ұсақ жүмыр пішінді күмбезденіп қосылған. Табан күмбезі
әртүрлі сүйектерден тұрады. Қыздарда – баланың аяғын басу барысында толық
17, жігіттерде – 20 жасқа дейін өседі. Бес қалыптасады. Табан күмбезі сүйектерді
саусақ сүйектерінің төртеуі 3 сүйектен, ал мықтап бекітіп тұратын тарамыстардың
бас бармағы 2 сүйектен құралған, бір- даму барысында пайда болып, табанға күш
бірімен буындасқан сүйектерден тұрады. түскенде оның күмбезі төмендейді. Табан
Ең алдымен І-саусақтардың сүйектері өсе күмбезінің дұрыс қалыптасуына тар аяқ
бастайды да кейіннен IV-V саусақтар киім, ауыр жүк тасу, үзақ уақыт табанға күш
сүйектері жетіледі. Барлығының өсуі 15- түсіріп, кішкентай баланың түрегеліп тұруы,
20 жаста аяқталады. сол сияқты мешел ауруыңда да кері әсер
етеді. Мұндайда жалпақ табан пайда болады.
Жалпақ табанда баланың сымбаты
бұзылады, қан айналысы нашарлап аяқ тез
шаршайды. Жалаң аяқ жер басып жүру,
бұлшық еттерді күшейтетін түрлі
жаттығулар, спорт ойындары жалпақ
табанның алдын алады, яғни оны
болдырмайды, табан күмбезін дұрыс
қалыптастырады.
Баланың сүйектерінің ерекшелігі.
жалпы алғанда балалар мен жас
өспірімдердің сүйектері серпімді,
жұмсақ, оңай өзгергіш келеді.

Соңдықтан гигиеналық талаптарды дұрыс
орындамағанда сүйектері тез бұзылып, ден
саулығына зиян болады. Әсіресе мектепке
дейінгі және бастауыш сынып оқушыларының
сүйектері өте серпімді болады. Олардың
сүйектері еркін қатпағандықтан үйде, балалар
бақшасында, мектепте дене еңбегі мен спорт
ойындарын ұйымдастыруға деген гигиеналық
талаптарды, үстелде дұрыс отыру ережелері,
баланың ұйықтайтын төсегіне арналған
талаптар сақталмаған жағдайда сүйектері тез
ерекшеленіп жетіледі.
Баланың қимыл-қозғалысы.

Қозғалудың дамуы біркелкі емес, гетерохронды түрде болады. Қозғалудың ең күшті
дамуы 3-6 жаста байқалады. Мысалы, жүмыс істеу үзақтығы 3 жаста – 80 сек, 5 жаста-120
сек, ал 10 жаста- 200 сек болады. Жұмысқа төзімділіктің артуы және мүшелердің бұлшық
еттерінің жұмыс мерзімі көбейіп, демалыс мерзімінің азаюынан болады. 6-7 жаста
синхронды (грек. синхронос – бірнеше құбылыстың уақыт жағынан сәйкестігі) еңбек
реттеледі.
Біздің және шет елдердің ғалымдарының айтуынша үйлесімді қозғалыстың дамуы
қозғалыс кезіндегі коррекциялау (лат. коррекция – түзету, жөндеу) қабілетінің дамуына
байланысты. Мұндай жөндеу шеттегі жағдайға байланысты қимыл жоспарын салыстыру
арқылы жасалады. Бұларға қоса орталық жүйке жүйесіне басқа рецепторлардан (көру,
вестибулярлық, тактильдік, дыбыс) келген импульстердің маңызы зор.
Сонымен, қозғалысты реттеуші механизмдерге ми қыртысындағы құрылымдар,
эфференттік және эфференттік кері байланыс жолдары жатады.
Тірек-қимыл жүйесінің бұзылуының алдын алу
гигиенасы және оның маңызы.
Баланың жататын төсегі, тамақ ішкенде, сурет салғанда отыратын
үстелі мен орындығы, еңбек мөлшері, киімі гигиеналық талап
бойынша жасына сәйкес болуы керек. Баланы дұрыс отыруға
(партада отыру ережесін қараңыз), төсекте дұрыс жатуға дағдылану
қажет. Үстелде дұрыс отыруға дағдыланса, арқа еттері күшейіп,
омыртқа жотасының дұрыс өсуіне мүмкіндік туады.
Физиологиялық және гигиеналық тұрғыдан қарағанда бала үстелде
тік дұрыс отырып дағдылағанда омыртқа сүйектері қисаймай,
дұрыс өседі, бұлшық еттері шынығады. Ірі қан тамырлары мен
жүрегінің қызметі жақсы жетіледі. Ал дұрыс отырмаса, сүйектері
қисайып, қан тамырлары қысылып, бұлшық еттері шынықпай
бала тез шаршайды. Буыны қатпаған баланың омыртқа жотасында
сколиоз, кифоз бен лордоздың патологиялық түрлері қалыптасады.
Ондай баланың жалпы денсаулығы нашар болады.
Қызықты ақпарат
Адам қаңқасында 1200 г кальций,530 г фосфор,11 г магний бар. Сүйек
кірпіштен 30есе ,ал граниттен 2,5 есе қатты.Қаттылығы жағынан
қорғасыннан 9 есе асып түседі. Адамның ортан жілігі тік тұрған күйінде
1,5 т , ал асықты жілігі 1,8 т қысымға шыдайды. Сүйек мықтылығына
жілік басындағы сүйек талшықтарының айқаса орналасуы беріктік
қасиет береді.Бұл қасиетті көпір, мұнара салуда қолданады екен.
Қорытынды
Қартайған сайын буындармен бұлшықеттердің
қозғалмалығы төмендейді. Сүйектің мықтылығын,
буындардың қозғалғыштығын, бұлшық еттің жақсы
өсуі үшін салауатты өмір салтын сақтап, физикалық
жатығуларды тұрақты жасап тұру керек. Жеке
бастың гигиенасында ұмытпаған жөн!
Пайдаланылған әдебиеттер

М.Р. Сапин, Г.Л. Билич «Анатомия челловека» книга 1 2006 г.
Москва.
А. Рақышев «Адам анатомиясы» кітар 1 2004 ж. Алматы.
www.google.kz
Назарларыңызға
рақмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Қаңқа сүйектерінің ерекшеліктерін жасына байланысты оқып білу

Жамбас белдеулерінің сүйектері

Ішкі секреция бездері немесе эндокриндік мүшелер жүйесі

Бас терісінің жарасы

Нәрестенің өмірге келуіне байланысты анатомиялық физиологиялық өзгерістері

ТАҢДАЙ ЖЫРЫҒЫ

ЭНДОКРИНДІК ПАТОЛОГИЯСЫ БАР БАЛАЛАРДА АУЫЗ ҚУЫСЫНДАҒЫ КЛИНИКАЛЫҚ КӨРІНІСТЕРДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Нәрестенің бас қаңка сүйектері

Сүйек құрлысы

Шылым шегу, есірткі мен ішімдіктің адам ұрығының дамуына тигізетін әсері

Пәндер