Қай уақытта

Презентация қосу

Атақты
биотехнологт
ар
Оқу мақсаты

9.2.7.1 ғаламтор, энциклопедия, газет-журналдар, оқулықтар,
ғылыми еңбектерден алынған деректерді дәлел ретінде
қолдану, авторына сілтеме жасау;
Мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем – құрамындағы жай
сөйлемдердің біріншісінде айтылған іс екіншісінде айтылған істің мезгілін
білдіретін құрмаластың түрі. Мезгіл бағыныңқы сабақтастың құрамындағы жай
сөйлемдер сабақтаса байланысады.
Сұрақтары: Қашан? қашанға дейін? қашаннан бері? қай кезде?
1) -ған/ген, -қан/кен есімше тұлғалы етістікке -ша/ше жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы: Жиналыс
аяқталғанша (қашан?), тізім жасалып та болды.
2) -ған/ген, -қан/кен есімше тұлғалы етістікке жатыс септік жалғауының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы:
Бір күні Құрмаш Көксерекке ас беріп тұрғанда (қашан?), қара ала төбет Көксерекке ұмтылды.
3) -ған/ген, -қан/кен есімше тұлғалы етістікке соң, кейін, сайын, бері, шейін септеулік шылауларының
қатысуы арқылы жасалады. Мысалы: Күшік ауылға келген соң (қашан?), екі күннен кейін көзін ашты.
4) -ған/ген, -қан/кен есімше тұлғалы етістікке кезде, шақта, уақытта мезгіл мәнді көмекші сөздердің тіркесуі
арқылы жасалады. Мысалы: Әбден қас қараюға айналған уақытта (қашан?) Көксерек жалғыз өзі ауылға
келді.
5) -ғалы/гелі, -қалы/келі көсемше тұлғалы етістік арқылы жасалады. Мысалы: Жазғы демалысқа шыққалы
(қашаннан бері?), тек дене еңбегімен айналысып жүр.
6) -са/се шартты райдың жұрнағы және -ысымен/ісімен деген қосымшаның жалғануы арқылы жасалады.
Мысалы: Ұлпа уәделі жерге келсе (қашан?), аттың ізі бар да, жігіт пен ат жоқ. Қыс басталысымен
(қашан?), Ораз да аңға шығуға дайындалады.
р/с Бағыныңқы сөйлемнің Баяндауышының тұлғалық белгісі Бағыныңқы сыңарына
баяндауышы қойылатын сұрақтар

1 Есімше -ған/ген, -қан/кен+ Қашан?
-да/де, -та/те,-нда/нде

2 Есімше -ған/ген, -қан/кен+ Қашан?
-ша/ше

3 Есімше -ған/ген,-қан/кен+ соң, кейін, сайын, бері, шейін Қашан?

4 Есімше -ған/ген, Қай кезде? Қашан? Қай
уақытта? Қай шақта?
-қан/кен+кезде, шақта, уақытта

5 Көсемше -қалы/келі, -ғалы/гелі Қашан?

6 Етістік -са/се, -ысымен/ісімен Қашан?
1-тапсырма
Мәтінді оқып, алдыңғы тақырыптағы оқылым мәтінімен
салыстырыңдар.
Ізбасар Рахымбаев – биология ғылымдарының
докторы, ҰҒА академигі, профессор. 1936 жылы «Қазақстандағы биотехнология «Атақты биотехнологтар» мәтіні
ғылымының дамуы» мәтіні
Алматы облысында дүниеге келген. К.А.Тимириязев
атындағы Мәскеу ауыл шаруашылық институтын
бітірген. 370-ке жуық ғылыми еңбегі, оның ішінде 7
Тақырыбы
монография, 9 оқу құралы, 21 оқулығы бар.
Бидайдың 4 жаңа сортының, 2 күріш сортының
авторы. Қазақстанда алғаш рет өсімдіктер
Қызметі
биотехнологиясының негізін қалаған профессор.
Ғалымдар І.Рахымбаевтың басшылығымен
микрокөбейту әдісін пайдаланып, өсімдіктің 2400- Идеясы
ден астам түрін шығарды. Осындай жұмыстардың
нәтижесін де сирек кездесетін және жойылып бара
жатқан өсімдіктердің генофондысын сақтауға және
көбейтуге, сәндік өсімдіктердің бірегей сорттарын
тез арада көбейтуге мүмкіндік туды.
(Өсімдіктердің биологиясы және
биотехнологиясы институты жинақталған
мәліметтерден)
2-тапсырма
Мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу
жолдарын ажыратып көрсетіңіз.

1. Күн ұясына төліп келген кезде, Аманкелдіге тағы он шақты адам кездеседі.
2. Сейіттің әке-шешесі одадан өлгеннен кейін, Игілік қалған мал-мүлкін жинап алғысы кеп
жетім баланы өз қасына алдырған.
3. Зейнептен апасын сұрағанша, отырған жерін өзім таптым.
4. Шынында да, Барластар келгелі,Құланбай бұл үйіне кеп қалған емес.
5. Мен кетсем де, ол үйге кіреді.
6. Бүгін қара жел басталысымен, қиыршықтап қар да түсе бастады.
7. Екеуі ымырт үйіріле үйден шыққанда, қонақтардың соңы әлі тараған жоқты.
«Білім қоржыны»
Үй тапсырмасы

Мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас
сөйлемдерге мысал теріп жазу(5 сөйлем).

Ұқсас жұмыстар

Жеке басқа табынудың шарықтауы және жылымық

Жылу мөлшері

Компьютердің құрылғылары

Жылулық құбылыстар

Өнімділік - таңдалған мақсат бойынша оның дұрыс орындалуы өнімді қорытынды беру қадамы

Маневр жасау

Психологиялық дайындық туралы

Есімдіктердің түрленуін қайталау

Бағалы қағаздардың жіктелуі

ХХІ ғасыр көшбасшысы жайлы ақпарат

Пәндер