АҚШ адамдар

Гендік модификацияланған организм

Алламбаева Гүлбану,

Айткалиева Адема

Керімбек Ақнұр,

Насимуллин Аслан,

Ережепов Қанат

Орынбасаров Елдар

Сағынова Айым,

Ибрагим Азамат

ГМО деген не?

Гендік модификацияланған организмдерді (ГМО) өсіру үшін бір организмнің генін басқа бір өсімдіктің немесе жануардың ДНК-сына енгізіп, трансгенизация жасайды. Бұл операция арқылы организмнің кейбір табиғи қасиеттері өзгертіледі. Мысалы: картоп генінің қатарына сарышаян генін қосу нәтижесінде ешқандай жәндік жемейтін картоп түрі, қызанға солтүстік камбаласының генін қосудан аязға төзімді, үсімейтін қызан түрі, жалпы аязға төзімді, жәндіктер жемейтін, құрт түспейтін, ұзақ сақталатын, тағысын-тағы қасиеттері бар түрлер алынады. Бүкіл жаратылыс ғасырлар бойы өзі сұрыптап берген, кез келген организмнің өсіп-өнуіне жауапты болып саналатын геномына бөтен генді әкеліп, жасанды жолмен енгізген кезде оның келесі ұрпағы өзгеріске ұшырайды. ГМО-ның дүниежүзіне кең тарап кетуінің кесірінен адамдар мен жануарлар арасында ұрпақсыздықтың дамуы, қатерлі ісік ауруларының көбеюі, тұқым қуалайтын кемтарлықтың ерекше түрлері пайда болуы мүмкін екендігін белгілі ғалымдар дәлелдеген.

ГМО-қауіптілігі гендердің орналасуымен байланысты. Гендердің өзгеріске ұшырауынан белгісіз улы заттар түзіліп, адам мен жануарларда аллергия тудыруы мүмкін. Генді орналастыру үшін транспозон вирусын немесе плазмиданы қолданады. Олар ағза жасушасына еніп, жасуша ресурсын өзінің гендік тізбегін нөмірлерін құруға пайдаланады. Қазіргі кезде гендерді орналастырудың кең таралған түрі бар. Біріншісі-биобаллистикалық пушка. Онда алтынның микробөліктерін немесе гендер жағылған гендермен жасушаны атады. Мұндай жағдайда қанша жаңа гендер орын ауыстырғанын білу мүмкін емес. Екіншісі-ең кең таралған және өте қауіптісі плазмид арқылы генді енгізу. Онда ісік түзуші бактериялар қолданылады. Неміс ғалымдары ГМ азықтан плазмидалардың тұқым қуалайтынын анықтаған.

Трансгенді өсімдіктер деп басқа түрге жататын өсімдіктің немесе жануардың трансплантацияланған гені сәтті қызмет атқарып тұрған өсімдіктерді атайды. Бұл реципиент өсімдік адам үшін қолайлы қасиеттерге ие болуы үшін, түрлі вирустар мен ауруларға, сыртқы ортаның қолайсыз факторларына төзімді болуы үшін жасалады. Гендік өзгертілген дақылдардан алынған өнімдердің татымдылық сапасы жақсы, әрі ұзақ сақталатын, өнімді мол беретін қасиеттерімен ерекшеленеді.

«Трансгенді азықтарды» қолдану адам үшін өте қауіпті екенін ресей ғалымдарының еңбектерінен көруге болады. (Монастырский, Кузнецов, Куликов) . Кейбір ғалымдар трансгенизацияны «жеделдетілген» селекция деп қарастырады. Бірақ біз білеміз селекция көмегімен туыс ағзалардың гибридін алуға болады, яғни картоптың бірнеше сортын шағылыстыру, картопты алмамен немесе помидорды балықпен шағылыстыру емес.

ГМО азықтарын пайдаланудың зияны:

- өте қауіпті аллергиялық реакциялардың пайда болуы. Мысалы: АҚШ адамдар ГМО өнімдерін еркін қолданады. Аллергиямен ауыратындар саны 70% құрайды. Ал, Швецияда 7%, бұл өнімдерді қолдануға тыйым салынған.

- Трансгенді өнімдерді пайдалану асқазанның сілемейлі қабатының құрылымын бұзады. Зат алмасудың бұзылып, иммунитеттің төмендеуіне әкеледі.

- Ісік ауруларының көбеюіне себеп болады. Жасушаларды мутацияға ұшыратады.

Бүгінде әлемдік нарықты гендік инженерияның жемісі гендік модификацияланған өнімдер жайлаған. Гендік модификацияланған организмдер дегеніміз бір организмнің генін басқа бір өсімдіктің немесе жануардың ДНК - сына енгізіп, трансгенизация жасау арқылы алынатын өнім. Бұл операция организмнің кейбір табиғи қасиеттерін өзгертеді. Мұндай азықты тұтынған адамның ағзасында өзгерістер болады. Қазір ГМО-ны Қытай, Жапония, Корея, АҚШ сынды елдер өндіреді және мұндай өндіріс жылдан-жылға еселеп өсіп келеді. Бірақ гені өзгерген өнімді тұтынушының ағзасында өзгеріс болмайды деген кепіл жоқ.

Қазіргі ұрпаққа гені модификацияланған өнімді бермеуіміз керек. ГМО ( гені модификацияланған ) арқылы алған өнімнің генінің экспрессия механизмін реттеу әлі жете зерттелген жоқ. Адамға, оның үшінші, төртінші ұрпағына трансгенді өнімдердің қандай әсері бар екенін білмейміз. Ал егеуқұйрықтарға зерттеу жүргізгенде, екінші, үшінші ұрпағы туу қабілетінен айырылғандығы анықталады

ГМО-өнімдері аллергия және ісік ауруларын тудырады

Алғаш рет ГМО-ны АҚШ ойлап тапқан екен. АҚШ-тың Monsanto 100 жылдан бері гендік-модификацияланған организмдерді «дүниеге» әкелді. Тарихқа көз жүгіртсек, 1960 жылы АҚШ пен Вьетнам арасындағы соғыс барысында қолданылған Agent Orange затының құрамында түрлі ісік аурулары мен адам организмінің мутациясын тудыратын диоксин бар. 1961-1971 жылдар аралығында Вьетнам жеріне 72 миллион литр Agent Orange төгілген. Осының салдарынан миллиондаған вьетнамдық мерт болып, АҚШ әскерінің сарбаздары ісік аурулары мен белгісіз мутациялардың салдарынан көз жұмды. РҒА биологиялық даму институтының мәлімдеуі бойынша ГМ-өнімдермен қоректендірілген жануарларда ісік аурулары дамитынына көздерін жеткізіп отыр.