БІРІНШІ ТАЛҚЫЛАУ БІР ТАРАУДЫҢ МӘСЕЛЕСІ

Презентация қосу

Е.Б.БЕКМАХАН
ОВТЫҢ ІСІ
Орындаған:Сайлау Жания
Қабылдаған:Козгамбаева Гульнур
Е.Б.БЕКМАХАНОВ
Қоғамдық-саяси жүйеде 20-
жылдардың ортасында орныққан
қатаң әкімшіл-әміршілдік жүйе 40–50
Ермұқан Бекмаханов Орал педагогикалық
институтының студенттеріне дәріс оқып тұр.
жылдары шарықтай түсті.
1958 жыл Бұл қоғамдық-саяси өмірдің барлық
саласынан көрініс тапты.
Адамның табиғи құқығын шектеу,
ұлттық мүддені ескермеу, мемлекеттік
басқару жүйесіне ықпал жасау сияқты
олқылықтардың шегі болмады.
1944 жылы басталып, 1952 жылы Ермұқан
Бекмахановтың 25 жылға сотталуымен аяқталған
даудың басы «Кенесары Қасымов бастаған қазақ
халқының ұлт-азаттық көтерілісі» деген ғылыми
тұжырым еді.
Бекмахановтың еңбегінде Кенесары Қасымұлы
бастаған қозғалыстың «феодалдық-монархиялық
қозғалыс» деп аталмай, қазақ халқының ұлт-
азаттық көтерілісі ретінде қарастырылуынан
шыққан даудың соңы қазақ ғалымдарының
осылайша тағы да жаппай қуғын-сүргінге
ұшырауына әкеліп соқты. Қазақ ғылымын үрей
биледі.
БІРІНШІ ТАЛҚЫЛАУ: БІР ТАРАУДЫҢ МӘСЕЛЕСІ

«Кенесары Қасымов бастаған ұлт-азаттық көтеріліс» деп аталатын
тарауы тарихшы Бекмахановтың үлесіне тиген кітап осылайша
алғаш рет талқыға түсті. Алайда бұл жиында жеңгендер де,
жеңілгендер де болған жоқ. Тарле, Яковлев, Бушуев сынды
ғалымдар «Қазақ ССР-інің тарихы» Ресейге қарсы ұлттық
көтерілістерді дәріптеген, орысқа қарсы жазылған кітап» деп
бағаласа да, жалпы алғанда мүлде теріске шығарылмады, тіпті
кей тұстарда жоғары бағаланды. Қалай болғанда да, институт бұл
жөнінде қандай да бір баға беретін қаулы да қабылдамады.
Алайда осы кезде айтылған ішінара сындарды қазақтың кей
ғалымдары ұмытпай, кейін де ұрымтал тұста пайдаланып отырды.
БІРІНШІ ТАЛҚЫЛАУ: БІР ТАРАУДЫҢ МӘСЕЛЕСІ

Аталған кітаптағы тарауды әрі қарай жетілдіріп, іргелі ғылыми
еңбекке айналдырған Бекмаханов 1943 жылғы маусымның 28-і
кандидаттық диссертациясын қорғады. Бір жылдан соң «Қызыл Ту»
орденімен марапатталды.
1946 жылы күзде «ХІХ ғасырдың 20-40 жылдарындағы Қазақстан»
деп аталатын монографиясын аяқтап, СССР ҒА ғылыми кеңесіне
ұсынды. Сөйтіп қазақтан шыққан тұңғыш тарих ғылымының докторы
1947 жылы аталған еңбегін жеке монография етіп шығарды. Осы
сәттен бастап «тұңғыш доктордың» жолына түрлі тосқауылдар
қойылып, «кітапта идеялық қате кеткен», «басқа ғалымның еңбегінен
көшірілген» деген қисынсыз айып тағыла бастады.
ЕКІНШІ ТАЛҚЫЛАУ: КІТАПТЫҢ ТАҒДЫРЫ
Бекмахановтың еңбегіне байланысты кереғар пікірлерден кейін 1948 жылғы
ақпанның 28-і СССР ҒА тарих институты бұл кітапты мәскеулік мүйізі
қарағайдай ғалымдардың талқылауына қайта салды. Ең әуелі қазақстандық
тарихшылар Т.Шойынбаев пен М.Ақынжановтың арнайы жіберген айыптау
пікірлері оқылды.

Содан соң Қазақстаннан барған тарихшы ғалым Х.Айдароваға сөз берілді.
«Бекмаханов алдына қойған міндетті орындай алмады, әдіснамалық тұрғыдан
елеулі қателіктерге ұрынды, сөйтіп көтеріліске де, Кенесары Қасымовтың өзіне
де мүлде дұрыс баға бермеді. Оның себебі автордың буржуазиялық және
буржуазиялық-ұлтшылдық тұжырымдаманың шылауында кеткенінде, ал
марксизм-ленинизм классиктерінің еңбектерінен берілген үзінділерді көз
алдау үшін ғана қолданды. «Материал жетіспеді немесе автор бұл кезеңді
жете зерттемеді» деуге негіз жоқ» деген ауыр айыптаудан бастаған Айдарова
«Бекмаханов барлығын әдейі, қасақана жазып отыр» деп көсілді.
ЕКІНШІ ТАЛҚЫЛАУ: КІТАПТЫҢ ТАҒДЫРЫ
Талқылау соңында сөз алған Бекмаханов «еңбегінде таптық күрес те,
феодалдық қанау да айтылғанын, маркстік-лениндік әдіснамадан
ауытқымағанын» дәлелдеп шыққан.
Ғылыми журналдың бас-аяғы жиырма екі бетін алып жатқан
Мәскеудегі талқылау стенограммасынан Мәскеу ғалымдары қазақ
әріптестерінің пікірлерін қостамағынан аңғару қиын емес.
Айдаровадан кейін сөйлеген сегіз ғалым кемшілік деген жайларды
атап өткенімен, Бекмаханов еңбегін егжей-тегжейлі талдап, аса
жоғары бағалады.
ҮШІНШІ ТАЛҚЫЛАУ: ҚЫРАҒЫ
ЖЕРЛЕСТЕР
Сол жылы шілде айының 14-і мен 19-ы
аралығында Бекмахановтың аталған
кітабы Қазақ ССР ҒА тарих, археология
және этнография институтында тағы да
бес күн бойы талқыланды.
Алматыда өткен талқылауда
Т.Шойынбаев, Х.Айдарова, М.
Ақынжановтардың Мәскеудегі пікірлері
сол күйі қайталанды, оған С.Толыбеков, А.
Нұрқанов, Ф.Жизиевский,
Б.Сүлейменовтер (соңғысы қуғын-сүргінге
ұшырап, Е.Бекмахановтан кейін 25 жылға
сотталды – автор.) қосылып, кітапты іске
алғысыз етті.
ТӨРТІНШІ ТАЛҚЫЛАУ: ТІКЕ ШАБУЫЛ

Совет өкіметінің бас газетінде жарияланған мақала 1951 жылғы
ақпанның 21-і СССР ҒА тарих институтының ғылыми кеңесінде
талқыланып, бұл жолы Бекмахановтың еңбегіне «саяси-теориялық
тұрғыдан, атап айтқанда буржуазиялық-ұлтшылдық тұрғыдан
жазылған зиянды, теріс еңбек» деген баға берілді.
1951 жылғы сәуірдің 10-ы Қазақстан коммунистік (большевиктер)
партиясы осы мақала жөнінде арнайы қаулы қабылдап, «ұлтшылдық
вирусының тамырына балта шабу» жөнінде нұсқау берді.
ТӨРТІНШІ ТАЛҚЫЛАУ: ТІКЕ ШАБУЫЛ

Осы жылы сәуірдің 16-ы Бекмаханов партия қатарынан шығарылып,
институттағы қызметінен босату мәселесі күн тәртібіне қойылды. Ал
сәуірдің 24-і институт ғылыми кеңесінің кеңейтілген отырысы
өткізіліп, Бекмахановты тарихы ғылымдарының кандидаты және
тарих ғылымдарының докторы ғылыми атағынан айыру жөнінде
жоғары аттестациялық комиссияға ұсыныс жасалды. «1837-1847
жылдары Кенесары Қасымов бастаған қазақ көтірілісі» деген еңбегі
үшін Е.Ділмұхамедов пен «Абай және оның орыс достары» деген
еңбегі үшін А.Жиреншинге қатаң сөгіс беріліп, қызметтерінен
босатылды, ғылыми атақтарынан айырды.
1952 жылғы мамырдың 24-і Қазақ ССР ҒА төралқасының отырысы
Бекмахановты қызметінен босатты.
«ТҮЗЕЛУ»

Сталин өлгеннен кейінгі
жылымықта Бекмаханов ісі де
қайта қаралып, 1954 жылғы
ақпанның 16-ы толық ақталып
шықты. Бұған Хрущевтің
қабылдауына барып, мән-жайды
түсіндірген Панкратова да үлес
қосқан еді.
Сот шешіммен ақталып
келгеніне қарамастан Ермұқан
Бекмахановтың қоғамға қайта
сіңуі оңай болмады. Бірінші
хатшы Пантелеймон
Пономаренконың араласуынан
кейін ғана санатқа іліне
бастады.
Бекмаханов ақталғанымен «Кенесары қазақ
халқының жендеті және тұншықтырушысы
болды. Ол өздерінің төлеңгіттерінен шайка
ұйымдастырды» дейтін пікірлерінен
Т.Шойынбаев бас тартқан жоқ.
Қазақстанның Ресейге қосылуының 225
жылдығына арналған «Қазақ халқының
тарихындағы ұлы оқиға» (А.,1957) деп
аталатын мақаласында осы сарындағы
пікірлерін тағы да қайталады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Оқушылардың оқу жетістіктерінің мониторингі жүйесі

Фигуралардың теңдігі

Қалыптастырушы мұғалім мен оқушы бағалау бағасыз бағалау қызметін түзету

Қазіргі жаратылыстану концепциялары пәні және оның әлеуметтік маңызы

Кеңесары Қасымов бастаған көтеріліс тарихын зерттеуі бойынша әділетсіз айыпталу

САБАҚТАРДЫ ӨТКІЗУ

Алаш зиялылары

Конституцияның тарихы мен құрылымы

Блокнот қандай программа

Салық жүйесінің қызметіне баға беру

Пәндер