Саңырауқұлақтар әлемі

Презентация қосу

Тақырыбы:Саңырауқұлақтар
патшалығы. Оомицеттер,
зигомицеттер кластары.
Аскбазидиомицеттер мен
дейтеромицеттер кластары
омицеттер
Fungi(Mycophyta)
Саңырауқұлақтар
әлемі
Төменгі Жоғарғы
сатыдағы сатыдағы
Хитридо Оомицет
мицеттер Аскомиц
тер
еттер

Гифохит
ромицет Зигомице Базидиом Жетілмеген
тер ттер ицеттер саңырауқұл
ақтар
Саңырауқұлақтарға жалпы сипаттама

Саңырауқұлақтар – эукариотты организмдердің ішінде ең
ежелгісі және олардың өсімдіктер мен жануарларға тән
белгілері бар. Олар өсімдіктер сияқты шектелмеген, апикалды
өседі және клетка қабықшасы қатты. Жануар клеткасына
ұқсастығы – фототүзуші пигмент – хлорофил болмайды,
қоректенуі бойынша – гетеротрофты. Клетка қабықшасында
хитин бар. Сонда да, ұзақ уақыт бойы саңырауқұлақтарды
хлорофилсіз өсімдіктер деп санап, өсімдіктер патшалығына
жатқызды. Өткен ғасырдың орта кезеңінде тірі организмдерді
ірі таксондарға (патшалық таксон) бөлуді қайта қарастырды.
Қоректенуіне қарай өсімдіктер, саңырауқұлақтар, жануарлар әр
типті болып келеді. Өсімдіктер фотосинтез арқылы қоректенсе,
жануралар – голозойлы. Олар тағамды жұтып қана сіңіреді. Ал
саңырауқұлақтар ірі заттарды пайдалану үшін ферменттерді
бөледі де, клетка сыртында ыдыратып, осмотрофты сіңіреді.
Сөйтіп эукариотты саңырауқұлақтарды өзінше жеке
патшалыққа жатқызады.
Вегетативті құрылысы. Саңырауқұлақтардың вегетативті
денесінің жуандығы 5 мкм жіпшелерден – гифтерден тұрады.
Гифтер ұзарып тармақтала түседі де, жіптер жүйесін – мицелий
құрады. Гифтер тек бір жақ шетімен ғана өседі.
Саңырауқұлақтар ценоцидті организмдерге жатады, яғни
олардың протоплазмасы үнемі қозғалып тұрады. Ядро саны
бірден көп, тіпті 100-ге дейін жетеді.
Саңырауқұлақтардың құрамы
ферменттерге бай. Ферменттерді
әр түрлі салаға пайдаланады,
олар: жеміс шырынының түсін
өзгертеді; шикізаттарды (мал
азығын, қағаз қалдықтарын)
өңдейді; нәруыздарды, крахмалды
сүйылтады.

Саңырауқұлақтар табиғатта
зат айналымына қатысады, әр
түрлі қалдықтарды ыдыратып,
шірітіп топырақ
құнарлылығын арттырады.
Сондай-ақ қауіпті аурулардың
таралмауына пайдасын
тигізеді. Саңырауқұлақтардың
құрамы ферментке бай. Жеуге
жарамды саңырауқұлақтар
құрамында 80-90% су, 2-4%-ға
жуық нәруыз, 1%-ға жуық май
болады. Демек олар тағамға
пайдаланылады. Өте қажетті
дәрі өндіруде де маңызы зор.
Зиянды бактериялардың өсуін
тежейтін дәрілер
антибиотиктер деп аталады.
Саңырауқұлақтардан өсімдікті
тез өсіретін белсенді зат
гибереллин алынады.
Төменгі сатыдағы
саңырауқұлақтар
Хитридиомицеттер. Зигомицеттер.
Олардың мицелиялары Бұларға жататын
болмайды не ценоцитті саңырауқұлақтардың
болады (клеткасыз). жынысты споралары
Жыныссыз (зооспора) (зигоспоралар)
және жынысты жолмен қозғалмайды, қалың
көбейеді, споралары қабықшамен
қозғалмалы. Көбінесе қапталған. Жыныссыз
сулы ортада, топырақта көбеюде
және өсімдік
қозғалмайтын
қалдықтарында тіршілік
споралар
етеді.
(спорангиоспоралар)
спорангияларда пайда
болады.
Капустаның ольпидиумы (Oplpіdіum brassіcae) -
капустада өмір сүретін паразит. Ольпидиуммен
зақымданған капустаның көшетінің тамыры мен
гипокотилінің (подсемядольное колено) бір бөлігінің
сырты қарайып сола (шалбарлана) бастайды. Соған
байланысты мұны қаратүбір ауруы деп атайды.
Қабықтың клеткасында ольпидиумның талломы көп
ядролы цитоплазманың бір бөлігі ретінде көрінеді.

Синхитриум (Synchytrіum endobіotіcum) - картоптың
паразиті. Зооспоралары түйнектің клеткаларына өтіп,
олардың шамадан тыс үлкеюіне әкеліп соғады. Ұлпаның
зақымдалған участогін қоршап тұратын клеткалары
бірнеше рет бөлінеді және олардың қабықшалары
сүректеліп қатаяды.
Хитридиомицеттер.

Капустаның ольпидиумы
Синхитриум
Зигомицеттерге 400-дей түр жатады. Олардың мицелилері біртұтас,
перделерге бөлінбеген болып келеді. Гифаларының қабықшаларында
хитин болады. Жыныссыз көбеюі спорангиоспоралары немесе конидийлері
арқылы жүзеге асады. Зооспоралары болмайды. Түрлерінің барлығы жер
бетінде өседі.

Негізгі өкілдерінің бірі мукор (Mucor mucedo). Ол нанда, көкөністерде,
жылқының тезегінде, көңде және басқада көптеген органикалық
субстраттарда сапрофит ретінде өседі. Гифалары біртұтас, перделерге
бөлінбеген, ерекше бұтақталған, көп ядролы болып келеді. Жыныссыз
көбеюі шар тәрізді спорангилердің ішінде пайда болатын споралардың
көмегімен жүзеге асады. Споралар ылғалды субстратқа түсіп, өсіп жаңа
гифалар береді. Жыныстық жолмен сирек көбейеді. Ол тек физиологиялық
жағынан бір-бірінен айқын айырмашылықтары болатын екі мицелий
(гетеротальды) қатар өскен жағдайда ғана жүзеге асады.
Ольпидиумның өмірлік циклы:А-жыныссыз көбею;
Б-жыныстық көбеюі: М-мейоз: 1-ольпидиуммен Синхитриумның өмірлік циклы:А-жыныссыз көбею; Б-
зақымданған капустаның көшеті; 2-тамырдың жыныстық көбеюі: М-мейоз: 1-синхитриуммен
мойнының клеткаларындағы ольпидиумның зақымданған картоптың түйнегі; 2-түйнектің
плазмодийі; 3-зооспорангияның түзілуі; 4- клеткаларындағы синхитриумның плазмодийі; 3-
зооспорангияның сориясының түзілуі; 4-зооспора; 5-жас
зооспора; 5-эпидермистік клеткаларына
түйнектің эпидермиясының клеткаларына
зооспоралардың енуі; 6-изогаметалар; 7-зигота; 8-
зооспоралардың өтуі; 6-изогаметалар; 7-зигота; 8-
екі ядролы қыстап шығатын плазмодий; 9-
зиготаның түйнектің эпидермисінің клеткасына өтуі; 9-
зиготаның өсуі. цистаның түзілуі.
Мукордың өмірлік циклы:А-жыныссыз көбею; Б-жыныстық көбеюі: М-мейоз: 1-фитофторамен
зақымданған картоптың жапырағы мен түйнегі; 2-конидия және оның өсуі; 3-зооспорангилар және
олардан споралардың шығуы; 4-зооспора; 5- зооспораның жапырақта жіне түйнекте өсуі; 6-оогоний
мен антеридий; 7-оогамия; 8-ооспораның түзілуі; 9-ооспораның өсуі.
Саңырауқұлақтардың әр
түрлігі
Оомицеттер (Oomycetes), мицелийлері
жақсы дамыған, жасушасыз. Клетка
қабықшасының негізгі заты – целлюлоза
және глюкан. Бірінің сырты тегіс, екіншісі –
қауырсын тәрізді екі талшықты зооспоралар
арқылы жыныссыз көбейеді. Жынысты
көбеюі – оогамия, соның нәтижесінде
ооспора пайда болады. 4 қатарға, 70 туысқа
жататын 550 түрі бар. Араларындағы ең
қарапайымдары органик. заттарға бай, тұщы
суда тіршілік ететін – сапротрофтар. Кейбір
түрлері патогенді саңырауқұлақтар,
балықтар мен қосмекенділердің
уылдырығында тіршілік етеді; ал
құрлықтағылары – жоғары сатыдағы
Фитофтора (Phytophthora
іnfestans) - картоптың
жапырағында өмір сүретін
паразит. Мицелиі жапырақтың
мезофиліне еніп жатады.
Гифалары (жіп шумақтары)
клетка аралық қуыстарында өсіп
ұлғаяды, содан соң өскіншелері
(емшекшелері - присоски)
арқылы клеткалардың ішіне
енеді және олардың өлуін
жеделдетеді. Устьица қуысы
арқылы сыртқа шығып тұратын
гипалардың ұштары
зооспорангия сабағы болып
табылады. Олар бұтақтанып
өседі және ұштарында
зооспорангийлер жетіледі. Осы
зооспорангийлер спарангия
сағақтарынан бөлініп, картоптың
жапырағына барып түседі. Содан
соң олар жапырақтың ұлпасына
устьица қуысы арқылы өтіп, не
жаңа гипалар береді, не болмаса
Фитофтораның
өмірлік циклы:

А-жыныссыз көбею; Б-
жыныстық көбеюі: М-
мейоз: 1-фитофторамен
зақымданған картоптың
жапырағы мен түйнегі; 2-
конидия және оның өсуі;
3-зооспорангилар және
олардан споралардың
шығуы; 4-зооспора; 5-
зооспораның жапырақта
жіне түйнекте өсуі; 6-
оогоний мен антеридий;
7-оогамия; 8-ооспораның
түзілуі; 9-ооспораның
өсуі.
Жоғары сатыдағы
саңырауқұлақтар
Аскомицеттер
Базидиомицеттер
Қалталы саңырауқұлаққтарға 30
мыңдай түр жатады. Олардың
Базидиомицеттер. мицелийлері субстратқа еніп
Мицелиялары жататын, бірнеше бөліктерге
көпклеткалы гифтерден бөлінген (членистий) гифалардан
тұрады. Жынысты тұрады. Субстраттың бетінде тек
споралары жыныстық көбею органдары
орналасады. Қалталы
(базидиомицеттер)
саңырауқұлақтардың түрлерінің
конидиефораларда дені (көпшілігі) сапрофиттер. Олар
түзіледі. Көпшілік негізінен топырақты мекендейді
түрлерінде жыныссыз де, өсімдіктердің шірінділерімен
споралар болмайды, ал және тағамдардың
болса, конидияларда қалдықтарымен қоректенеді.
түзіледі. Сонымен бірге бұлардың
бірқатары өсімдіктердің, сиректеу
жануарлардың жіне адамның
паразиттері болып келеді.
Кейбіреулері өмірлік өмірлік
циклын паразит ретінде бастап,
сапрофит ретінде аяқтайды.
Аскомицеттер:
Базидиомицеттер:
.Шампиньонның өмірлік циклыМ-мейоз:

1-мицелий; 2-қалпақша; 3-сирағы; 4- жамылғысы; 5- пластинкалы
гименофор; 6-гимениальды қабат; 7-базидия; 8-базидиоспоралар; 9-
соматогамия.
Қастауыштың (спорыньяның) өмірлік циклы: А-жыныссыз көбею;
Б-жыныстық көбеюі: М-мейоз: 1-мицелий; 2-қастауышпен
зақымданған мақсаттағы ұнтақ дақтар(медвяная роса); 3-
кондия сағағы кондиясымен; 4- конидийдің өсуі; 5-
қарабидайдың масағы склероциясымен; 6-тірсегі бар шоқпарбас
стормасы мен өскен склероций ; 7-жыныстық процесі; 8-сторма
(тікесінен жасалған кесінді); 9-притеций аскаларымен;10-қалта
жіп тәрізді аскоспораларымен; 11-аскоспра және оның өсуі.
Телиобазидиомицеттер
кластармағы:
Бидайдың тозаңды қаракүйесінің өмірлік циклы:
М-мейоз; 1-тозаңды қаракүйемен зақымданған
Бидайдың қатты қаракүйесінің циклы: бидайдың масағы; 2-телиоспора; 3-бидайдың гүлдеген
М-мейоз; 1-қатты қаракүйемен зақымданған бидайдың масағы; 4-аналықтағы телиоспора; 5-телиоспораның
масағы; 2-іші телиоспорамен толтырылған дән; 3- өсуі және базидиоспораның түзілуі; 6-фрагмобазидийдің
телиоспора; 4-таза дәнге жабысқан телиоспора; 5- мүшелерінің бірігуі; 7-8-гифалардың ұрыққа өтуі; 9-
телиоспораның өсуі және базидиоспораның пайда
болуы; 6-базидиоспоралардың қосылуы (капулляция); 7-
зақымданған дәннің өсуі; 10-телиоспораның түзілуі.
10-дикарионды гифаның түзілуі және олардың дәнге
енуі; 11-бидайдың өскініндегі саңырауқұлақтың гифасы.
Жетілмеген саңырауқұлақтар, дейтеромицеттер
(Fungі іmperfectі, Deuteromycetes) – қалталы және
базидиялы спора тасушы органдары айқын
байқалмайтын, мицелийлері жақсы дамыған
саңырауқұлақтар класы. Бұлар көбіне жыныссыз
жолмен түзілетін конидийлер арқылы, біраз түрі
бүршіктену және мицелийдің жеке клеткаларға
бөлінуі арқылы көбейеді. Жетілмеген
саңырауқұлақтар табиғатта кең тараған, 30 мыңдай
түрі белгілі. Олар топырақта, өсімдіктердің
қалдықтарында сапрофит және жоғары сатыдағы,
әсіресе, мәдени өсімдіктерде паразит ретінде көп
кездеседі. Бұлардың біраз түрлері бүршіктену және
мицелийдің жеке клеткаларға бөлінуі арқылы да
көбейе алады. Жетілмеген саңырауқұлақтар азық-
түлікті бүлдіреді, кейбіреулері өсімдіктердің
паразиттері – антракноз, фузариоз, септориоз, фомоз
ауруларын қоздырады. Рenіcіllіum chrysogenum,
Рenіcіllіum notatum түрлерінен пенициллин
антибиотигі бөлініп алынады. Рenіcіllіum roguefortі,
Рenіcіllіum camembertі түрлері сыра өндірісінде
пайдаланылады. Аspergіllus nіger, Аspergіllus wentіі
түрлерін егіп, лимон қышқылын бөліп алады. Кейбір
түрлері адамның тыныс алу, есту мүшелерінде
Жетілмеген саңырауқұлақтар (дейтеромицеттер):
А-ботритис; Б-коллетотрихум; В-диплодина; 1-асбұршақтың (горох)
зақымданған жімісі; 2-қарақаттың (смородина) зақымданған жапырағы; 3-
помидордың зақымданған жемісі; 4-мицелий; 5-конидия сағағы; 6-конидия; 7-
ложе; 8-пикнида.
Саңырауқұлақтар тайгада, тундрада, далалы
жерлерде, тау ормандарында, шалғындықта,
батпақта, қоймаларда, құрылыстарда кездеседі.
Сөйтіп табиғатта зат айналымына қатысады.
Бактериялар мен топырақта болатын басқа да майда
саңырауқұлақтар бірлесіп, өсімдіктер мен
жануарлардың, саңырауқұлақ қалдықтарын
(өсімдіктің құраған бөліктері, жануарлардың, майда
бунақденелілердің өлекселері) ыдыратып, шірітеді.
Сөйтіп топырақты ағзалық заттармен байытып,
құнарлылығын арттырады.
Өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары ыдырамай,
өңделмей, топырақта жата берсе, әр түрлі жұқпалы
аурулардың таралуына себепші болар еді.
Саңырауқұлақтардың қалдықтарды ыдыратуы
топырақтың тазаруына, аурулардың таралмауына көп
пайдасын тигізеді. Қалың ағашты ормандардың
жапырақтары жыл сайын жаппай түсетіні белгілі.
Ағаштардың түбінде өсетін қалпақшалы
саңырауқұлақтар жапырақтарды ыдыратып, оларды
бактериялар қара топыраққа айналдырады.
Сондықтан орман арасындағы топырақтың құрамы
өсімдіктерге қажетті минералды тұздарға өте бай

Ұқсас жұмыстар

Фитофтораның өмірлік циклы

Автотрофты және гетеротрофты ағзалар

Өсімдіктер дүниесі

Продуценттер - күн энергиясын пайдаланатын жасыл өсімдіктер немесе органикалық заттарды биогенді элементтерден құрайтын жасыл өсімдіктер

Саяхатпен шұғылданудың қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Саңырауқұлақтардың көбеюі, морфологиясы, қоректенуі туралы ақпарат

Кептірілген саңырауқұлақтар

Cаң ырауқұ лақ тар

Кептірілген саңырауқұлақтардың құрамы

Саңырауқұлақ гифасы

Пәндер