Дәстүрлі емес энергия көздері

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
«СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы УНИВЕРСИТЕТ» КеАҚ

Инженерлік-технологиялық факультет
(факультет аты)

«Техникалық физикажәне жылуэнергетика» кафедрасы
(кафедра аты)

Әлемдегі және Қазақстандағы дәстүрлі емес және
жаңартылатын энергия. Даму болашағы

Семей
2021 ж
Жоспары

Кіріспе
1 Дәстүрлі емес энергетика негізгі төрт бағыт
2 Жаңартылған энергия көздерін қолдану мен энергетикалық
тиімділік
3 Жаңартылған энергия көздері негізінде тұрақты даму
4 Қазақстандағы жаңғырылатын энергия көздерінің күй-жағдайлары
мен болашағы
5 Энергияның жаңғыртылатын көздеріне қатысты негізгі түсініктер
6 Дәстүрлі емес энергия көздері
7 Дәстүрлі емес энергия көздерін пайдалануға көшудің себептері
8 Күн энергиясы
9 Жел энергетикасы
10 Гидроэнергетика
Кіріспе
Қазіргі заманды электр энергиясынсыз мүлдем елестету мүмкін емс.
Энергия – бұл адамзат тіршілігінің дамуына жағдай жасаушы және
ынталандырушы бірден-бір табиғи қайнар көз. Қарапайым ғана мысал: егерь
электр энергиясы болмаса, үйіңіздегі теледидар, тоңазытқыш, телефоныңыз істен
шығады, киім үтіктей алмайсыз, компьютер қоса алмайсыз. Әлем де үлкен үй
секілді: энергиясыз зауыттар мен ірі кәсіпорындар жұмыс істеуін тоқтатады, ал
олар болмаса, азық-түлік өндіріліп, киім-кошек шығарылмайды, жұмыссыздық
белең аллоды, адамдар кедейшілікке ұшырайды… Былайша айтқанда, электр
энергиясы тұтас әлем экономикасының бүлкілдеп соғып тұрған «қантамыры».
Күн сайын оған денег сұраныстың артуынан, тұтынушыларды электр
энергиясымен толық қамтамасыз ету әлем елдерінің басты мәселесіне айналды.
Біздің болашағымыз өзіміздің қолымызда. Сондықтан еліміз, бүкіл әлем энергия
өндірудің жаңа әдісі мен үнемдеу жолын іздестіріп жатқаны баршамызға мәлім.
Жалпы қорыта айтқанда біздің өміріміз үшін энергияның атқаратын рөлі зор[1]
1 Дәстүрлі емес энергетика негізгі төрт бағыт
1 Энергияның қайта жаңарту көздері: күн және жел энергиясы, биомасса,
геотермальды энергия, жердің, судың, ауаның төменпотенциалды жылуы,
гидравликалық энергия (шағын-ГЭС, судың келуі мен толқындар).Үлкен ГЭС,
негізінде, энергияның қайта жаңарту көздеріне жатпайды.
2 Екіншілік энергияның қайта жаңарту көздері: тұрмыстық қатты қалдықтар
– ТҚҚ, өнеркәсіптік және тұрмыстық пайдаланылған сулар, вентиляцияның
жылуы мен газы.
3 Энергияның қайта жаңартатын және жаңартылмайтын көздерін қолданудың
дәстүрлі емес технологиялары: сутектік энергетика, микрокөмір, шағын
энергетикадағы турбиналар, газификация мен пиролиз, органикалық отынды өңдеу
мен жағудағы каталитикалық әдістер, синтетикалық отын –метанол, этанол,
мотор отындары мен диметилді эфир.
4 Негізінде энергия түріне байланысы жоқ энергетикалық қондырғылар (немесе
түрлендіргіштер). Осындай қондырғыларға келесілер жатады: жылу сорғысы,
Стирлинг машинасы, құйындық түтік, гидробулық турбиналар мен энергияны
тікелей түрлендіру қондырғылары – электрохимиялық қондырғылар,отындық
элементтер, фотоэлектрлік түрлендіргіштер, термоэлектрлік генераторлар,
термоэмиссионды қондырғылар, МГД-генераторы.
«Энергияның дәстірлі емес және қайта жаңарту көздері» курсы
энергетиканың органикалық отынды жағуға қатысы жоқ мәселесі бойынша
мәліметтер мен білім береді[2],
2 Жаңартылған энергия көздерін қолдану мен энергетикалық тиімділік

№
Жаңартылған энергия көздерін қолданудың негізгі ерекшелігі – олардың энергетикалық
потенциалының ұдайы өндірісі жылдам және энергия шығыны аздау болып келеді.
Жаңартылған энергия көздерінде қолданылатын құрылғылар қоршаған ортаға әдеттегі
дәстүрлі энергия тасқындарына қарағанда әлдеқайда аз кері әсер етеді.
Жаңартылған энергия көздері халықты жылу және электр жүйесімен қамтамасыз
етудегі шығындарды азайтып қана қоймай, сонымен бірге, энергияны үнемдеуді ішкі
магистралдар мен жүйелердің байланысынсыз-ақ автоматты түрде реттеп отыруға жол
ашады. Бұл мемлекетіміздегі электр желісін орнату қиынға түсетін, тіптен, мүмкін
болмайтын елді-мекендер үшін өте маңызды мүмкіндік.
Бұдан басқа, жаңартылған энергия көздері экологиялық аспектіге де пайдасын тигізеді:
қоршаған ортадағы көмірқышқыл газының үлесінің төмендеуі, зиянды қалдықтардың азаюы,
өзен-көл суларының ластануының бір қалыпқа келуі мен жер қыртысының құнарлануы және
т.б. тікелей осы энергия көздерінің көмегімен бастапқы қалпына келіп жатыр.
Қазіргі таңда жаңартылған энергияның салмағының өсуі әлемдегі барлық мемлекеттер
үшін мынадай маңызды мәселердің шешімін табуға мүмкіндік беріп отыр:
• Органикалық отындарды экономдау мен энергияны үнемдеуге деген сенімділіктің күшеюі;
• Жергілікті энергияны үнемдеу мәселесінің оңтайлы шешімін табуы;
• Тұрғылықты халықтың кәсіптері мен өмір сүру дәрежесін арттыру;
• Алыс аймақта орналасқан елді-мекендерді тұрақты электр желісімен толық қамтамасыз
ету;
• Мемлекеттердің қоршаған ортаны қорғау туралы халықаралық келісіміне сәйкес
атқарылатын міндеттерін жүзеге асыру[3],
3 Жаңартылған энергия көздері негізінде тұрақты даму

Жаңартылатын энергия немесе жаңартылмалы энергия (ағылш. Renewable energy) -
күн жарығы, жел, су, су толқыны, геотермиялық жылу секілді сарқылмас, қайта қалпына
келетін табиғи ресурстардан түзілетін энергия.
ұрақты дамуға қол жеткізудің бірден бір жолы жел, күн немесе су энергиялары
секілді баламалы немесе жаңартылған энергия көздерін пайдалану.
Жаңартылған энергияның шексіз қорын пайдалана отырып Қазақстан тек қана
тұрақты дамып қоймай, қымбат тұтыну тауары болып табылатын бағалы электроэнерния
өндірісімен шектелмей, құрылыс, электротехника, машина өнеркәсібі мен энергетика
саласында тұрақты және жоғары білікті жұмыс орындарын аша алады.
Қазақстанның энергия қоры көздері мол болуымен қатар, жаңартылған және
баламалы энергия көздерін өндіруге мол әлеуеті бар.
Жаңартылған энергияны қолжетімді бағамен жаппай өндіру кезінде энергияның бұл
түрін тұрақты түрде арзан бағаға сату, елдің экономикалық-әлеуметтік дамуына оң
пайдасын көру, өндірісте жаңа жұмыс орындарын ашу, қоршаған ортаны таза сақтау мен
жаңартылмайтын энергия көздерін келер ұрпаққа қалдыру секілді пайдалары болмақ.
Сонымен қатар, Қазақстан бәсекеге қабілетті салаларында мамандануы
маңызды.энергия өндірісі салаларына мамандану халықаралық және еңбектің
салалықтүрлерінде ең көп сұранысқа ие болатын тауарларды өндіруге жол ашады[4],
4 Қазақстандағы жаңғырылатын энергия көздерінің күй-жағдайлары мен болашағы

ХХI ғасыр тоғысында адамзат экономика тұрғысынан алғанда, қалпына келмейтін энергия
көздерінен (көмір, мұнай, газ және т.б..) энергия шығару өндірісіне ғана қатысты болмайтын күрделі
мәселеге келіп тірелді.
Ол табиғаттағы динамикалық тепе-теңдікті бұзатын және соған назар аударуды қажет ететін
экологиялық қиындықтармен байланысты.
Әрине, термоядролық реакторлардың көмегімен энергияны өндіруге үміт те бар. Бірақ қазіргі кезде
бұл мүмкіндік тіпті демонстрациялық термоядролық реакторлардың жоқтығынан іс жүзінде жүзеге
асуы мүмкін де емес. Сонымен қатар,термоядролық реакторлар радиобелсенді қалдықтардан
толығымен тазарған жоқ. Ал осындай қалдықтарды өңдеу мен көму мәселесі толғымен шешілген жоқ.
Сондықтан адамзат электр энергиясын алудың жаңғыртылатын және ресурсты сақтайтын
технологияларын қолдануға мәжбүр.
Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Жоғары Ассамблеясының шешіміне байланысты
жаңғыртылатын (дәстүрлі емес) энергия көздеріне (ЖЭК): күннің, желдің, геотермалды, теңіз
суларының, мұхиттар мен биомаңыз энергиялары және үлкен, кіші су ағындарының энергия көздері
жатады.
Ядролық энергетиканың қарқынды дамуын белсенді жақтаушылар да XXI ғасырдың ортасына
берген өздерінің болжамдарында, жаңғыртылатын қуат көздерінің көмегімен энергияның 18-20 %
өндіріледі деген пікір айтады, ал басқа бағалар бойынша [3] тіпті 40 % дейін.
Көптеген зерттеулердің нәтижесі бойынша органикалық отындар 2020 жылға қарай әлемдік
энергетика сұраныстарының тек ішінара ғана бөлігін қанағаттандыра алатындығы айқын.
Энергия қолданудың қалған бөлігін ғалымдар ЖЭК-тің есебінен қанағаттандырылады деп санайды.
Жаңғыртылатынэнергия көздері-ЖЭК бұлар қоршаған ортада табиғи түрде пайда болатын энергия
ағындарына негізделген қорлар, ол адамның белгілі мақсатқа бағытталған әрекетінің салдары болып
табылмайды, бұл оның айрықша ерекшілігі.
Жаңғыртылмайтын энергия көздері–адамның энергия өндіруге қолдана алатын органикалық
материалдар мен заттардың табиғи қоры.[5],
5 Энергияның жаңғыртылатын көздеріне қатысты негізгі түсініктер

Энергияның жаңғыртылатын көздерінің ресурсы (потенциал) –бұл белгілі бір жағдайларда жыл бойына
энергияның жаңғыртылатын көздеріне бекітілген немесе алатын энергия көлемі.
Энергияның жаңғыртылатын көздерінің жалпы әлеуеті– тиімді пайдаланатын энергияға толықтай
айналдырған кездегі берілген ЖЭК болатын энергияның орташа жылдық көлемі.
Жаңғыртылатын энергия көздерінің техникалық әлеуеті– жалпы әлеуеттің бір бөлігі, яғни
пайдаланатын энергияны өндіру үшін, қазіргі кездегі жетілдірілген техникалық құралдарды пайдалана
отырып, қоршаған ортаны қорғауға қойылатын талаптарды орындағанда ғана мүмкін.
Жаңғыртылатын энергия көздерінің экономикалық әлеуеті –техникалық әлеуеттің бір бөлігі, пайдалы
пайдаланатын энергияға айналдыру бастапқы отынға, жылу және электр энергиясы, жабдықтардың,
материалдар мен көлік қызметі бағасының, еңбек ақы төлеудің және т.б. берілген деңгейінде ғана
экономикалық жағынан тиімді болмақ.
Халықаралық қауымдастық көмірді, мұнайды және газды жаққанда СО² шығарындылардың артуымен
климат өзгерісінің жағымсыз экологиялық салдарының байланыстылығын мойындап отыр. Жылу және
электр энергиясын алу және көлік құралдарының жұмысын қамтамасыз ету барысында көмірді, мұнайды
және бензинді жаққанда шығатын көміртектің қос тотығы (СО2) біздің планетамыздың Күнмен
жылынған беткі қабатының жылуын жұтады да, былайша аталатын жылулық эффект түзеді, ол өз
кезегінде жаһандық жылынуға әкеп соғуда.
Энергетикалық қауымдастықтың болжамдық мәліметтеріне сәйкес жылулық газдар
шығарындыларының деңгейі ұдайы артып отыр.
Халықаралық энергетикалық агенттіктің деректері бойынша Қазақстан ЖШӨ қатысты жылулық
газдар шығарындыларының үлесі бойынша әлемде үшінші орын алады. Тек қана көмірлі энергетикамен
қоршаған ортаның ластануынан келетін экономикалық шығынның шамалап алғандағы бағасы
Қазақстанда жылына 3,4 млрд. $ құрайды[6],
Электр энергиясы мен қуаттылығындағы қажеттілікті (дефицитті) жабу үшін Оңтүстік аймақта
Солтүстік-оңтүстік электрберілістің 500 кВ екінші желісі салынуда.
Алайда 2015 жылға қарай электр энергиясын тұтынудың артуына байланысты оңтүстік аймақта
электр энергиясына тағы да қажеттілік пайда болады. Қажеттілікті жабу үшін оңтүстік аймақта жаңа
гидроэлектр стансаларын салу жобаланып отыр: қуаттылығы 250 МВт Мойнақ ГЭС және қуаттылығы 50
МВт Кербулақ ГЭС, қуаттылығы 50-165 МВт болатын шағын ГЭС пен ЖЭС салу болжамдалуда
[21,25,27,28].
Өзекті мәселелердің бірі ауыл тұтынушыларын энергиямен жабдықтау болып табылады.
Қазақстанның аумағының үлкендігі мен ауылды жерлердегі халықтың аз шоғырлануы электрмен
берілістің ауылдық желілерінің айтарлықтай созылыңқы болуын көрсетеді, ол шамамен 360 мың км-ді
құрайды және жүктелу тығыздығы төмен.
Электр энергетикасы нысандарымен қоршалған ортаның ластану мәселесі өте өзекті болып
табылады. Қазақстандағы көмірлі электр стансаларындағы түтінді газдардағы зиянды заттардың
шоғырлануы халықаралық стандарттан әлденеше есе асып түседі. Электр стансаларының атмосфераға
зиянды заттарды шығаруы жылына 1 млн. тоннадан асады, ал қоршаған ортаны ластайтын зиянды
заттардың жалпы көлемі 11 млн. тоннадан асады.
Жылу электр стансалары Қазақстандағы зиянды заттарды шығарудың негізгі көздері болып
табылады. Осы сектордың үлесі ел бойынша жалпы шығарылымның шамамен 43%-ын құрайды.
Қазақстан аумағындағы ЖЭК дамуының келешегі бар бағыттары: күн энергетикасы, жел
энергетикасы, гидроэнергетика, геотермалды энергетика және биоэнергетика болып табылады.
Қазақстандағы ЖЭК әлеуеті 0,05% ғана жүзеге асырылған. Энергия тұтынудың әлемдік
құрылымында энергияның жаңғыртылатын көздері шамамен 7% құрайды.
Қазақстанның энергобалансындағы ЖЭК үлесі 0,5% жетпейді. Және оған шағын ГЭС шығаратын
электр энергиясы да кіретін сияқты[7].
6 Дәстүрлі емес энергия көздері

Дәстүрлі емес энергия көздері Дәстүрлі емес энергия ағыны – бұл қоршаған ортада
тұрақты түрде немесе периодты түрде болатын энергия ағыны. Дәстүрлі емес энергия
көздерінің бағалы қасиеті – планетаның кез келген нүктесінде пайдалануға болатын қандай
да бір дәстүрлі емес ресурс (жел, күн) тауып, пайдалануға болатындығында. 1978 жылы
БҰҰ Бас Ассамблеясы дәстүрлі емес және қайта жаңғыратын энергия көздерінің тізімін
бекітті. Дәстүрлі емес энергия көздеріне жататындар: а) қайта жаңғыратын
(сарқылмайтын) энергия көздері (ҚЖЭК), оларға мыналар жатады: күн энергиясы; жел
энергиясы; геотермальдық энергия; теңіз және мұхит ағыстары мен толқындарының
энергиясы; Айдың тарту күшінен туындайтын теңіз (мұхит) суының периодты
ағындарының энергиясы; теңіз суының температуралық градиентінің энергиясы;
өзендердің энергиясы; судың, ауаның, жердің төмен потенциалды жылуының энергиясы;
өсімдіктік және жануарлық биомассаның энергиясы; торф (шамалы пайдалану кезінде
қоры толықтырылып отырылатын болса); б) осы уақытқа дейін шамалы, шектеулі
деңгейде пайдаланған энергоресурстар: - көмірден, жанатын сланецтен және битумдық
рудадан алынған сұйық және газ түріндегі отынның жаңа түрлері; қатты тұрмыстық
және басқадай қалдықтар; қосарланған газ (мұнайдың қазба орындарын игерген кезде);
биомассадан алынатын спирттер мен транспортта қолданылатын жағар майлар және
сутегі. Дәстүрлі емес, қайта жаңғыратын энергия адамның арнаулы ісәрекетінің
нәтижесі емес, ол Табиғаттың сыйы болып саналады[8],
Дәстүрлі емес энергия көздері

Ж
ел
эн
ер
ги с са
яс ма
ы и о
Б
Гидроэнергия Күн энергиясы
7 Дәстүрлі емес энергия көздерін пайдалануға көшудің
себептері

Органикалық отындардың қорының сарқылуына дайын болу («бу
ғасырының» аяқталуына); - экологиялық апатты болдырмау және табиғатты
болашақ ұрпақтар үшін сақтау; - энергиямен қамтамасыз ету жүйелерінен
қашық орналасқан мекендерде тұратын халықты энергиямен қамтамасыз ету; -
дәстүрлі энергетикалық ресурстартарға (мұнай, газ, көмір) ие болу үшін болып
жатқан саяси тартыстар мен әскери қимылдардың деңгейін төмендету; -
жылулық процестерде органикалық отындарды қолдануды азайту және оларды
химиялық өндіріске шикізат ретінде сақтау. Күн мен желдің сарқылмайтын
энергетикалық ресурстары ешкімнің меншігінде емес және сатылмайды. Олар
барлығымызға және әркімге теңдей бөліп берілген. Бұл салада бәсекелестік
күрес дәстүрлі емес энергетикалық қондырғылардың халықаралық нарығында
өтеді. Эксперттік қоғамдастықтың есебі бойынша дәстүрлі ресурстарды
қолдану 2030 жылға дейін тек арта береді. Сондықтан ДЕҚЖЭК-ін
айтарлықтай ұзақ уақыт бойы дәстүрлі энергетикаға альтернатива деп қарауға
болмайды, оларды маңызды экологиялық және әлеуметтікэкономикалық
мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін қосымша энергия көздері деп қарау
керек[9],
8 Күн энергиясы
Күн энергиясы – Жерге ең жақын жұлдыз, радиусы 696 мың км тең
плазмалық шар. Жерден 149 млн км қашықта орналасқан. Күннің жарықтық
қуаты 3,86∙10²³ кВт, беткі қабатындағы температура 6000 К шамасында, химиялық
құрамы: сутегі - 90 % шамасында, гелий – 10 %, басқа элементтер – 0,1 % аз.
Күндегі энергия көзі – оның температурасы 15 млн градусқа жуық орталық
обылысында сутегінің гелийге ядерлық түрленуінің нәтижесі. Энергия Күн
қойнауынан беткі қабатқа сәулелену арқылы, онан кейін қалыңдығы шамамен
шардың 0,2 радиусына тең сыртқы қабатқа конвекция арқылы жетеді. Плазманың
конвективті қозғалысы фотосфералық грануляцияны – күндегі дақтарды
тудырады. Күндегі плазмалық үрдістердің белсенділігі периодты – әрбір 11 жыл
сайын өзгереді. Күннен Жерге келетін сәуленің қуаты 2∙1017 Вт жуық. Күннің
сәулесінің спектрін үш топқа бөлуге болады: ультракүлгін сәулелер (толқын
ұзындығы 0,4 мкм дейін, қарқындылығы 9 %); көрінетін сәулелер (толқын
ұзындығы 0,4 мкм ден 0,7 мкм дейін, қарқындылығы 45 %); инфрақызыл
(жылулық) сәулелер (толқын ұзындығы 0,7 мкм артық, қарқындылығы 46 %).
Сәуленуді сандық бағалау үшін «қарқындылық» Ек [Вт/м2 ] деп аталатын шама
қолданады. Қарқындылық – сәулелерге перпендикуляр Жердің 1 шаршы метр
ауданына 1 секундта келетін қуат. Күн сәулесі атмосферадан өткен кезде
әлсірейді, өйткені сәулені бұлттар, озон, щаң, күл, түтін және аэрозолдар
бөлшектері бойына сіңіреді және жарық ағынын газдардың молекулалары жан-
жаққа шашыратады[11],
9 Жел энергетикасы

Жел энергиясын механикалық, жылу немесе электр энергиясына түрлендірудің теориялық
негіздерін, әдістері мен техникалық құралдарын жасаумен айналысатын
жаңартылатын энергетиканың саласы. Ол жел энергиясын халық шаруашылығына ұтымды
пайдалану мүмкіндіктерін қарастырады. Елімізде арзан электр энергия көздерін іздеу мақсатында,
“Қазақстанда 2030 жылға дейін электр энергиясын өндіруді дамыту туралы” мемлекеттік
бағдарламаға сәйкес, жел күшімен өндіретін электр энергиясы қуатын халық шаруашылығына
қолданудың тиімді жолдары қарастырылуда. Қазақстанда жел күшімен алынатын электр
энергиясы қуатын кеңінен және мол өндіруге болады.
Жел энергиясының басқа энергия көздерінен экологилық және экономикалық
артықшылықтары көп. Жел энергетикасы қондырғыларының технологиясын жетілдіру арқылы
оның тиімділігін арттыруға болады. Жел энергиясын тұрақты пайдалану үшін жел энергетикасы
қондырғыларын басқа энергия көздерімен кешенді түрде ұштастыру қажет. Республиканың
шығыс, оңтүстік-шығыс, оңтүстік аймақтарында су электр станциялары мен жел электр
станцияларын біріктіріп электр энергиясын өндіру өте тиімді. Қыс айларында жел күші көбейсе,
жаз айларында азаяды, ал су керісінше, қыс айларында азайса, жаз айларында көбейеді. Сөйтіп,
энергия өндіруді біршама тұрақтандыруға болады. Алматы облысының Қытаймен шекаралас
аймағындағы 40-ендікте Еуразия мегабассейніндегі орасан зор ауа массасының көлемі ауысатын
Орталық Азиядағы “жел полюсі” деп аталатын Жетісу қақпасындағы желдің қуаты мол. Ол екі
таудың ең тар жеріндегі (ені 10 — 12 км, ұзындығы 80 км) табиғи “аэродинамикалық құбыр”
болып табылады. Қақпа Қазақстанның Балқаш — Алакөл ойпатын Қытайдың Ебінұр ойпатымен
жалғастырады. Осы жердегі жел ерекшеліктерін зерттеу нәтижесінде оның электр энергиясын
өндіруге өте тиімді екені анықталды[12].
10 Гидроэнергетика
Гидроэнергетика - гидравликалық электр стансаларында электр
энергиясын өндіру үшін су энергиясын пайдалануға негізделген энергетика
саласы. Гидроэнергетика энергетиканың басқа түрлерімен салыстырғанда
қоршаған ортаны аз ластайды. Бірақ гидротехникалық имараттар (әсіресе
өзендердегі бөгеттер) экологиялық тепе-тендікті баскадай бұзуға апарып
соғады.. ..климаттың, топырақтың, флора мен фаунаның орны толмайтын
өзгеруіне әсер етеді (мысалы, балықтардың уылдырық шашуына бөгет
жасап, балық аулау шаруашылығына көп зиянын тигізеді).
Гидроэнергетикалық кәсіпорындардың су пайдалану жөніндегі
құқықтары мен міндеттері — гидроэнергетикалық кәсіпорындардың:
бекітілген жобаларға сәйкес электр энергиясын өндіру үшін суды
пайдалануға; егер бұл суды кешенді пайдалану және қорғау талабын
бұзбайтын болса, энергетика мақсаттары үшін сутоғандарын пайдалануды
жақсартуға мүмкіндік беретін шараларды жүзеге асыруға; занды ұйымдар
мен азаматтардан гидроэнергетиканың мұқтаждары үшін сутоғандарын
дұрыс пайдалануды қамтамасыз ететін ережелерді сақтауын талап ету
қақысы. Гидроэнергетикалық кәсіпорындар: су қоймаларын толтыру мен
жұмысқа қосу[13],
Биомасса
Биомасса (гр. bios - өмір және масса) — бір түрдің, түрлер тобының
немесе бүтіндей бірлестіктердің (өсімдік, микроағза және жануарлардың)
тіршілік ететін мекенінің бірлік бетіне не көлеміне келетін жалпы құрғақ
массасы; аудан немесе көлем (г/м2 немесе г/м3) бірлігіне салмағы бойынша
өрнектелген тірі ағзалар мөлшері.
Экожүйеде энергияның таралуы мен орташа биомассаның арасындағы
байланысты анықтау үшін Дж/м2 өлшемі пайдаланылады. Құрлықтағы
гетеротрофты ағзалардің ішінде топырақта тіршілік ететін микроағзалардің
биомассасы өте жоғары болады. Атап айтқанда, жауын құртының тіршілік
ету ортасына байланысты биомассасы 200 — 1500 кг/га аралығында
болады. Сүтқоректілер мен құстардың орташа жылдық биомассасы 1 — 15
кг/га (бірақ бұл көрсеткіш құстардың қыстауы мен қоныс аударуы кезінде
жоғары болады).
Биосферадағы тірі организмдердің жалпы биомассасы, әр түрлі
есептеулерге қарағанда 1,8х1012 — 2,4х1012 т болуы мүмкін.[1]
Жер биомассасы 2,42 трлн тонна құрады. Адамдар тірі салмақта
шамамен 350 млн тонна биомасса береді немесе құрғақ биомасса
тұрғысынан шамамен 100 миллион тонна береді – толық жер
биомассасымен салыстырғанда елеусіз мөлшер[14].
Қорытынды

Энергияның қайта жаңарту көздері (ЭЖК) қоршаған ортада әрқашан бар немесе
мерзімді пайда болатын энергияның ағын көздері болып табылады. Оларға келесілер
жатады: күн, жел, жер, теңіз және мұхиттар, көлдер және биомасса (өсімдік пен
жануарлар).
Қазақстандағы экологиялық мәселелердің шешімі мен энергетика дамуының басым
бағытының бірі болып энергетикалық ресурстардың қайта жаңарту көздерін қолдану
болып табылады. Қазақстандағы энергетикалық ресурстардың қайта жаңарту көздерінің
потенциалы (гидроэнергия, жел және күн энергиясы) айтарлықтай басым.
Мемлекетіміздің электрэнергетикасын дамытудың жалпы стратегиясы тұрақты
экономикалық өсу үшін сенімді энергетикалық база құру арқылы энергетикалық қауіпсіздік
пен тәуелсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған.
Кез келген мемлекетте өмір сүру және техника мен технологияның дамудеңгейі
қолданылатын энергия мөлшеріне тікелей байланысты. Бір тұрғынға қолданылатын
энергия мөлшері көп болған сайын, өмір сүру деңгейі жоғары және өнеркәсіпте жетілген
технологияларды қолдану кеңірек болып келеді.
Басқа қосымша заңдылық та анықталған. Өмір сүру деңгейі энергия қолдану
эффективтілігіне тура пропорционал. Энергияны тиімсіз қолданған жағдайда ол
айтарлықтай төмен болады, себебі мемлекеттің ұлттық табысы төмендейді.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1 В.С.Лаврус «Энергия көздері» , 1997 ж.
2 Б.М.Берковский «Қалпына келтіретін, дәстүрлі емес энергия көздерінің адамдарға қызметі», 1987 ж.
3 «Экология және қоршаған ортаны қорғау» 2006 жил Асқарова Н.И. 2. «Жетісу экологиясы» Ахаев. С.Т.
Алматы 2003 жил. 3. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу қуралы. А, Мамбетказиев Е.,
Сыбанбеков Қ. Табиғат қорғау. Оқу қуралы. А, Сағымбаев Г. Экология негіздері. А, 1995.
4 Виссарионов В.И., Дерюгина Г.В., Кузнецова В.А., Малинин Н.К. Солнечная энергетика: Учебное пособие
для вузов / Под ред. В.И. Виссарионова. – М.: Издательский дом МЭИ, 2008. - 317 с
5 Умаров Г.Я., Ершов А.А. Солнечная энергетика. – М.: Знание
6 Преимущества и недостатки солнечной энергии [Электронный ресурс]/ - Электрон. стат.2014. - Режим
доступа: https://solarelectro.ru/articles/ /preimuschestva-i-nedostatki-solnechnoj-energii
7 Солнечные электростанции [Электронный ресурс]/ - Режим доступа: https://solarelectro.ru/articles/
/preimuschestva-i-nedostatki-solnechnoj-energii
8 В.В. Бессель В.Г. Кучеров Р.Д. Мингалеева Изучение солнечных фотоэлектрических элементов: 2016. – 90
с.
9 Чопра К., Дас С. Тонкопленочные солнечные элементы / Пер. с англ. с сокращениями. – М.: Мир, 1986. -
435 с.
10 Н. Р. Юмаев, Н. Ш. Юсуфбеков. Исследование влияния погодных условий на параметры работы
солнечных батарей в естественных условиях эксплуатации :2018. — С. 52-57.
11 i:|1"ицкил-I г.Ф. основы энергетики: УчебНИК * МОСКВа' ИНФРА-I'''1' 2013 '
12 длхсlсов д.Б. возобновляемые источники энергии, _ м,: (мэи>, 2011,
13 Байшrиров м.Е. Комбинированные автономные возобновляемые энергосистемы. - А,: кЭвро> 20l l,
14 че.тrазнов д.д, герасе*rп,оr"l-.д, дu*" н.в. использование регулируемого элеI(тропривода в транспорте
газа // Газовая промышЛенность, _2005,

Ұқсас жұмыстар

Ластаушы заттар

Дәстүрлі емес қайта өңделетін энергия көздері

Энергетика дамуының негізгі бағыттары

Баламалы энергия көздері

ГЕОТЕРМАЛЬДІ ЭНЕРГИЯ

БАЛАМАЛЫ ЭНЕРГЕТИКА

Өнеге отбасынан

Энергияның негізгі көздері, электрстанцияларының сипаттамасы

Болашақтың сарқылмас энергия көздері

Жаңартылатын энергия көздерін пайдалану

Пәндер