ӘЛЕУМЕТТІК - МӘДЕНИ САТЫБАЛДЫ АЙБЕК ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК

КОММУНИКАЦИЯНЫҢ
ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ОРЫНДАҒАН:
ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ САТЫБАЛДЫ АЙБЕК

ЖӘНЕ ГЕНДЕРЛІК
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ЖАС ЕРЕКШЕЛІК ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ
БАСҚА ҒЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ.

• Жас ерекшелік психолоиясы педагогикалық психологиямен
тығыз байланысты. Педагогикалық психологияның пәні-
оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық заңдылықтарын
зерттеу. Педагогикалық және даму психологиясының бір
тұтастығы зерттелу объектісі- бала, жеткіншек, жасөспірім
ортақтығымен түсіндіріледі; олар егер жас ерекшелігіне сай
даму динамикасы тұрғысында зерттелсе, даму
психолоиясыың зерттеу объектілері, ал егер педагогтың
мақсатты ықпалдары қарастырылсы, педагогикалық
психологияның объектілері болып табылады. Мектепке
дейінгі балалар психологиясы, төменгі сынып оқушылар
психологиясы, жеткіншектер, жасөспірімдер психологиясы –
даму психологиясының бөлімдері, ал оқыту психологиясы,
тәрбиелеу психологиясы, мұғалімдер психологиясы-
педагогикалық психологиясының бөлімдері болып табылады.
ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ЗЕРТТЕУ
ӘДІСТЕРІ

• 100 жылдан астам уақыт бойында
психологияда эксперименті әдісі қолданып Егіздер әдісі – адам психикасына орта мен тұқымқуалаушылық
келе жатыр. Бұл әдістің маңызды ерекшелігі факторларының әсерін анықтауға мүмкіндік беретін гомозиготты және
зерттеуші өзіне керекті психологиялық гетерозиготты егіздер арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтарды
фактілерді алу мақсатында өзі белсенді түрде зерттеу әдісі.
араласып, жасайды. Психологияда
эксперимент табиғи және лабораториялық
болып екіге бөлінеді.Табиғи экспериментті
алғашқы ұсынған орыс ғалымы
Анкеталау – зерттелінушінің биографиялық мәліметтерін, пікірін, өмірлік
А.Ф.Лазурский (1874-1917)болса,
құндылықтарын, ұстанымдары мен жеке қасиеттерін айқындау әдісі.
эксперименттің лабораториялық түрін
ғылымға 1979 жылы неміс ғалымы В.Вундт
(1832-1920) енгізген болатын. Эксперимент
түрлі құрал – жабдықтардың көмегімен
арнайы лабораторияда өткізілуі тиіс.
Эксперимент сондай-ақ констатациялық және Биографиялық әдіс – Жеке тұлғаның өмір жолын зерттеу, диагностикалау,
қалыптастырушы болып бөлінеді. Зерттеудің коррекциялау мен болжамдау тәсілі.
бұл түрлері жас ерекшелігі психологияда
кеңінен қолданылып келеді.
Бірінші топ ұйымдастыру
әдістері деп аталады. Бұған
салыстырмалы, лонгитюдты
және комплексті әдістер
жатады.

Төртінші топты Қазіргі Екінші топқа эмпирикалық
интерпретациялық әдістер
құрайды. Оларға генетикалық заманымызда әдістер (тест, анкета, сұрақ
(даму деңгейлерінің жиынтығы, социометрия,
«вертикалды» байланыстарын
зерттеу интервью, әңгімелесу)
қарастырады) пен құрылымдық әдістерін төрт жатады.
(даму деңгейлерінің
«горизонталды» байланыстарын топқа бөліп
қарастырады) әдістер жатады.
қарастырады.

Үшінші топты мәліметтерді
өңдеу әдістері
(статистикалық талдау,
сапалық талдау) жатады.
ЖАС КЕЗЕҢДЕРІН БЫЛАЙ ТОПТАСТЫРУҒА
БОЛАДЫ:
1. Нәрестелік кезең / туғаннан 1 жасқа дейін /
2. Бөбек кезең / 1 жастан 3 жасқа дейін /
3. Мектепке дейінгі кезең / 3 жастан 7 жасқа
дейін /
4. Бастауыш мектеп кезеңі / 7 жастан 11
жасқа дейін /
5. Жеткіншек кезеңі / 11 жастан 15 жасқа
дейін /
6. Жоғары сырып кезеңі / 16 жастан 17 жасқа
дейін /
7. Жасөспірімдік кезең / 17 жастан 20-23
жасқа дейін /
8. Жастық шақ / 20 жастан 30 жасқа дейін /
9. Кемелдік кезең / 30 жастан 55-60 жасқа
дейін /
10. Қартаю кезеңі / 60-70 жас аралығы /
11. Кәрілік кезең / 70 -тен жоғары /
Гендер – ерлер мен әйелдер арасындағы ерекшелік сияқты әлеуметтік мазмұнға ие. Бұл ерлер мен
әйелдердің бір-біріне деген әлеуметтік қарым-қатынасын білдіреді. Гендерлік әлеуметтану – бұл
адамның өз гендерлік рөлін игеру үдерісі. Осы үдеріс арқылы «ер» және «әйел» ұғымына сәйкес
қоғамдағы этикет нормаларын, жынысына қатысты құндылықтарды, қажеттіліктерді меңгеруге
болады.

Бүгінгі таңда «гендер» ұғымы бәріміздің жиі еститін таныс сөзімізге айналды. Бұл ұғымның әйел
мәселесіне байланысты екенін аңғарамыз. Осы ұғымға терең үңіле қарасақ, «гендер» тепе-теңдікті
үйлестіріп отыратын саясатты қамтиды. Демек, тепе- теңдіктің өлшемі – ер азамат. Ал әйел ер
адамнан кем болмауы тиіс. Олай болса, ер азаматқа жүктелген шаруаның бәрінен әйелдерді тыс
қалдырмағанымыз жөн.

Соңғы жылдардағы педагогикалық зерттеудің жетілген тұсында жарық көрген педагогикалық және
психологиялық сөздікте «гендер» ерлер мен әйелдер арасындағы өзгешелікті негіздейтін
әлеуметтік жыныс мағынасын білдіреді
• Қазіргі заманда елімізде гендерлік саясат өзекті мəселелердің бірі болып
отыр. Қазақстан тəуелсіздігі жылдары Қазақстанның əлемдік
қоғамдастыққа интеграция- лануы (ықпалдасуы, бірігуі) жөнінде үлкен
жұмыстар атқарылды.
• 1998 жылы Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының Əйелдерге қатысты
кемсіту- шіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенциясына
(келісіміне) қосылды. Осы конвенцияға факультативтік хаттама бекітілді,
ал 2001 жылы Қазақстан Республикасы конвенциясының орындалуы
туралы БҰҰ-ға есеп берді, бұл есепке оң баға берілді. БҰҰ-ның
«Əйелдердің саяси құқығы туралы», «Тұрмыстағы əйелдің азаматтығы
туралы» конвенциясы, Халықаралық еңбекті ұйымдастырудың алты
конвенциясы, оның ішінде «Бірдей еңбек еткені үшін ерлер мен əйелдерді
тең марапаттау туралы» конвенциялар бекітілді
• С. Айвазова «гендер» түсінігін талдай отыра, ол орыс тілінде аналогиялық термин
болғандықтан бұл түсінікті «жыныстардың әлеуметтік қатынасы» немесе «әлеуметтік
ұйымдастырылған, рөлдердің» ерлерге және әйелдерге бөліп бекіткен сияқты мәнді
фразалармен аударады. Келтірілген нұсқаулар бойынша «гендер» түсінігінде қандай
жалпы сәттерді анықтауға болады?
• Біріншіден, барлық авторлар биологиялық жыныстан гендердің айырмашылығын, оның
пайда болуындағы әлеуметтік табиғатымен белгілеп көрсетеді (гендер әлеуметтік құрал
ретінде қарастырылады).
• Екіншіден, гендердің әлеуметтенуі қоғаммен құрылған және жазылған ерлер мен
әйелдердің өзара әрекеттері, нормалары мен анықталған. Гендерлік психологиясының
тарихында жыныстық деморфизм, жыныстық деспсихизм, жыныстық айырмашылық,
гендерлік айырмашылық сияқты әр түрлі атаққа ие.
• Адам жынысының ерекшеліктеріне және оның психологиялық айырмашылықтарына
байланысты соңғы уақытта қоғамда белсенді талқыланатын мәселелердің қатарында.
ҚОРЫТЫНДЫ

• «Гендер» түсінігі отандық ғылыми әдебиеттерде алғашқы рет
1992 жылы «Женщины и социальная политика» атты
статьялар жинағында кездесті. Жинақ авторының түпкі
ойларында бұл терминді енгізе отыра, бірқатар стратегиялық
тапсырмалардыс әйкестендіру керек еді, олар: ерлер мен
әйелдер өмірінің әлеуметтік – мәдени ерекшеліктерін және
әлеуметтік қатынастар анализінің жаңа ғылыми парадигмасын
құруын; әлеуметтік трансформациялық шартта әлеуметтік
жыныстық қатынастардың өзгерісін қоса; қоғамдық өмірдегі
гендерлік ассиметрияны шығаруға бағытталған ғылыми
зерттеулерді жүргізуге стимулдау. Сонымен қатар «гендер»
түсінігін белсенді қолданып зерттеуде «жаңа сөздің мазмұны
адамдарға қашан қызық болады» осындай жағдайды құру
керек.
Сатыбалды
Айбек
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!
Механика 19-4

Ұқсас жұмыстар

ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК

ГЕНДЕРЛІК ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ КОНЦЕПЦИЯЛАРЫ

Отбасындағы гендерлік рөлдер

Гендерлік және рассалық теңдік

Тұлғаның әлеуметтену кезеңдері

ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Гендерлік зерттеулердің әдістерін, колданудың практикалық жолдарымен таныстыру

Әлеуметтану теориясы

Қоғамдағы гендерлік роль

Гендер ұғымы

Пәндер