ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМНІҢ ҚАЛЫПТАСЫП ДАМУ ЖОЛДАРЫ

Презентация қосу

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМНІҢ
ҚАЛЫПТАСЫП ДАМУ ЖОЛДАРЫ

ОРЫНДАҒАН: ТАҢАТАРОВА АЛТЫН 5В011700 МАМАНДЫҒЫ, 3-КУРС,
304-ТОП

ҚазҰПУ
Алматы 2021
Негізгі зерттеу
нысаны – жай
сөйлемдер, оның
Жай құралу тәсілдері,
негізгі мағыналық-
сөйлемдер құрылымдық
Сөйлем белгілері, сөйлем
мүшелерінің қызметі
синтаксисі өз мен жасалуы болса
ішінде 2 үлкен Негізгі нысаны –
салаға жеке ойды білдіретін
жай сөйлемдердің
Құрмалас өзара тіркесіп, бірі
сөйлемдер бүтінге айналып, сол
арқылы күрделі ойды
білдіруі болып
табылады.

Құрмалас сөйлем синтаксисі жеке ұғымдарды
білдіретін жай сөйлемдердің өзара тіркесіп,
құрмалас сөйлем болуын және құрмалас сөйлем
түрлерін, жасалу жолдарын тексереді.
Құрмалас
сөйлемдер
құрамындағы
предикативтік
сыңарларына
қарай

Екі Көп
құрамды құрамды

Көп компонетті
Салалас салалас, аралас
және және көп
бағыныңқылы
сабақтас сабақтас

Құрмалас сөйлемдер жай сөйлемдерге қарағанда күрделі
ойды білдіретіндіктен, екі предикативтік орталыққа
негізделеді. Бұл сөйлемдерде жай сөйлемдердегі сияқты
тиянақталған интонация болмайды.
Құрмалас сөйлемдер кез келген жай
сөйлемдердің тіркесе салуынан емес,
Сондықтан олар
бір-біріне мағыналық, әрі құрылымдық Сондықтан олар
бір бүтін тұлға
тығыз байланыстағы жай сөйлемдердің бір бүтін тұлға
ретінде саналады.
бір-біріне үйлесе, бағына немесе тең ретінде саналады.
дәрежеде байлануысынан құралады.
«Егер әдеттегі жай сөйлемдер интонациялық
жағынан тиянақты, белгілі шамада болса да,
аяқталған ойды білдіретін, өз алдарына бір
бүтін болып саналатын болса, құрмалас
сөйлем компонентері интонациялық
жағынан тиянақсыз, аяқталған ойды
Бұл жөнінде
Бұл жөнінде білдіретін, бүтіннің бір бөлшегі болып
Т.Қордабаев:
Т.Қордабаев: табылады. Ол бөлшек өзі сияқты басқа бір
бөлшектермен байланыста тұрғанда ғана
бір бүтін бола алады. Егер бұл бірліктері
бұзылса-ақ олар өздерінің алғашқы
мәндерінің жояды, құрмалас сөйлем
құрамында тұрғанда ғана бір бүтін бола
алады.
Құрмалас сөйлемдердің қалыптасып, дамуы бірнеше
ғасырлар нәтижесі екені хақ. Бұл жөнінде Н.Сауранбаев
«Қазақ тіл білімінің проблемалары атты» еңбегінде:

«Жеке сөздердің бір-бірімен байлануысы түркі тілдерінің ескі
дәуірінде басталған, яғни сөздердің бір-бірімен байланысуы
сияқты жеке сөйлемдерде өзара байланысатын болған.
Мағына жағынан бір-біріне байланысты сөйлемдер бір-бірімен
ешбір жалғаушы формасыз іргелесіп байланысатын болған, я
болмаса алдыңғы сөйлемнің баяндауыш формасы арқылы
байланысқан.
Кейде өте аз болса да сөйлемдердің арасы көмекші сөздер
арқылы байланысатын болған. Ешқандай жалғауышсыз
байланысқан сөйлемдердің арасындағы құрмаластық қатынас
Орхон дәуірінде екі сөйлемнің іркес-тіркес іргелесіп
айтылуынан білінген, я бір мүшенің екі сөйлемге ортақ екені
білінген. Бұл соңғы екі түрлі тәсіл ескі дәуірдегі түркі
тілдерінде жеке сөйлемнің арасындағы байланыстың негізгі
басымы ең алғашқы жолы болып саналады.»
Жеке сөйлемдердің жалғаулықсыз байланысқан
түрін жалпы лингвистикада паратаксис деп
атайды. Олар – бүгігнгі салалас сөйлемдер.
Тіл дамуы үрдісінде
Құрмалас сөздерді, жеке
сөйлемдерді, бір-
сөйлемнің
бірімен
бастапқы көне жалғастыратын
түркі болып дәнекерлер
табылатын алдымен пайда
паратаксистен болған жоқ,
керісінше сол
кейін, тіл
дәнекер сөздерді
дамуының керек ететін
барысында жай қажеттіліктер келіп
сөйлемдердің шықты. Соның
өзара сабақтаса нәтижесінде
сөйлемдер арасын
байланысқан түрі
жалғастырушы
гипотаксис деп көмекші
Салалас құрмалас сөйлемдер түрлерінің
бірсыпырасы да – ертеден қолданылып келе
жатқан категориялар.

Ғалым Г.А.Абдурахманов «Қазіргі өзбек әдеби тіліндегі
құрмалас сөйлем синтаксис негіздері» атты еңбегінде ХҮ
ғасырдың соңғы жылдарында жазылған «Жамиғ-ат
Тауарих» шежіресінің тілінде құрмаластың түрлері
кездесетіндігін айтады.

Қорыта айтқанда, құрмалас сөйлемнің өзара іргелес, бірақ
әлсіз байланысқан алғашқы түрі,бүгінгі салалас деп
аталатын түрінің, сондай-ақ сәл кейінірек келе сол
салаластың негізінде құрамындағы әр сөйлемі өзара бір-
біріне бағына әрі жалғастырушы дәнекерлер арқылы
байланысқан сабақтас сөйлемдердің қалыптасуы, даму
тарихы көне ескерткіштен басталады.

Ұқсас жұмыстар

Аралас құрмалас сөйлем туралы ақпарат

Аралас құрмалас сөйлем

Аралас құрмалас Көп бағыныңқы сөйлем сабақтас

Сөздердің байланысу тәсілдері

Құрмалас сөйлем және оның түрлері. ҰБТ - ға дайындық

ТЫНЫС БЕЛГІСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ. ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚОСЫМША ҚЫЗМЕТІ

Салалас құрмалас сөйлем

Іргелес салалас құрмалас сөйлемдер

КҮРДЕЛІ ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМДЕР

Құрмалас сөйлем түрлері

Пәндер