Қабылдаудың психологиялық заңдылықтары мен түрлері

Қабылдау

Қабылдау - ақиқат дүниедегі заттар мен құбылыстардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етіп, тұтастай заттық түрде бейнеленуі.

Қабылдау заңдылықтары - әрбір адамның қабылдау кезінде жекелеген ерекшелігін айтады. Яғни адам заттар мен құбылыстарды өз мағынада қабылдайды немесе қатар жібереді. Қабылдаудың заңдылықтары: қабылдаудың тұтастығы константтылығы немесе тұрақтылығы деп аталады. Таңдамалығы, структуралығы, иллюзиялығы, галлюцинация.

Қабылдау тұтастығы

Кейде қабылдайтын затқа тұтастық мағына болмаса да оны есте қалдыруды жеңілдету үшін тұтастай бір затқа ұқсатып қабылдау. Тұтастай қабылдау адамның есте сақтауын жеңеді.

Қабылдаудың таңдамалылығы -

Толып жатқан обьектілер ішінен адам өзіні зейіні ауғанын ғана айтамыз. Мұндай жағдайда адам обьектінің өзінің көңіл аударған ерекше белгілерін қызықтыратынын, керек жақтарын ғана қабылдайды.

Қабылдаудың тұрақтылығы

Заттың көрінісі уақытша өзгерген кезде, оны өзгерген қалпында қабылдамай, бұрынғы өзінің қалпында қабылдауды ойлаймыз.

Қабылдаудың мағыналылығы

Кейбір ұқсас заттарды біріктіріп, бір қалыпқа келіп, қабылдау немесе ұқсас заттарды бір ғана атау бойынша атап біріктіріп атауды айтамыз. Мысалы: ағаш, бірақ ұғымды қабылдаймыз, адам бір ақ ұғым.

Қабылдаудағы иллюзия

Әр түрлі себептерге байланысты шындықтағы обьектілерді бұрмалап, теріс қабылдауды айтамыз.

Апперцепция -

Қабылдаудың тәжірибеге, білімге, сенімге, іс-әрекеттің нәтижесіне және мамандыққа тәуелді болуын аперцепция деп атаймыз. Аперцепция 2-ге бөлінеді: тұрақты және уақытша.

Кеңістікті қабылдау

Қоршаған дүниедегі барлық заттар мен құбылыстар белгілі бір кеңістік пен уақытта өмір сүреді. Айырмашылығы материалдық дүниенің барлығы кеңістікте болады. Оның осы кеңістіктен алатын орны болады, белгілі бір мөлшерде көлемі, формасы болады. Осы заттар бізден немесе бір заттан белгілі бір мөлшерде қашықтықта азды-көпті жақтарынан орын алады. Кеңістіті қабылдау өзі заттың көлемін, формасын, аумағын, түр-түсін, қашықтықтан қабылдаудан тұрады.

Уақытты қабылдау

Шындық құбылыстың тізбектерінің бір ізділігі. Обьективтік ұзынын бейнелейтін процесс. Уақытты қабылдау бізге дүние құбылысының ұзақтығы, шапшандылығы және дәлдігі туралы ұғым береді. Табиғаттағы уақытымен болып тұратын қозғалыстар, бірқалыпты болып табылатын өзгерістер жердің айналуы, күннің шығуы мен батуы, күннің түнге ауысуы, ай, апта, жыл, тәулік және маусымдық өзгерістер адамның уақытты дәл өткізуіне мүмкіндік береді.

Қабылдаудың ең көп таралған түрі - көріп қабылдау, естіп қабылдау және сипап-сезу арқылы қабылдау.

Қабылдаудың күрделі түрі бірнеше анализаторлардың бірлесіп қызмет істеу кезінде байқалады. Мысалы: мұғалім бір әңгіме мазмұнын дауыстап оқып, ауызша айтып беріліп, математикалық көріп қабылдау мен естіп қабылдау бірлесіп жүзеге асады. Ал мұғалім еңбек сабағында өтетін кезде, ағаштан, темірден әр түрлі материалды өрнектеп, тапсырманы орындағанда, көру есту, сипап сезіп қабылдау жүзеге асады.