Қазіргі қолданыстағы жаңа қазақ жазуының ңұсқаларына тоқталу

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
«Шәкәрім атындағы Семей университеті» КЕАҚ
Инженерлік-технологиялық факультеті
«Тамақ және қайта өңдеу өндірістерінің технологиясы» оқу кафедрасы

Тақырыбы: «Қазіргі қолданыстағы жаңа
қазақ жазуының ңұсқаларына тоқталу

Орындаған: Сарсебаева М
ТП-901
Тексерген: Самекбаева Э.М.
Жоспар:

Кіріспе...........................................................................................
Негізгі бөлім
1. Жаңа қазақ жазуы...................................................................5
Қорытынды
Кіріспе
Латыннегізді қазақ әліпбиі, қазақ тілінің жаңа емлесі - қазақ
жазуындағы жаңа бетбұрыс, ұлттық болмысты жаңғыртуға бағытталған
жаңа мүмкіндіктер.
Жазу - ұлттың рухани құндылығы. Ұлттық жазуы ұлттық тілге қызмет
еткен елдің ұлттық мәртебесі де жоғары болатыны сөзсіз. Қазақ жазуы -
ұлттық жазу. Осы күнге дейін қазақ жазуы бірнеше әліпбиге бейімделді.
Кирилл әліпбиіне негізделген қазақ емлесі де жарты ғасырдан аса қызмет
көрсетті. Бірақ кірме әріптердің ықпалы қазақы сөйлеу нақышын бұзуда,
қазақтың төл айтылым заңдылығын бұруда септігін тигізбей қоймады.
Жаңа әліпби де қабылданды. Жаңа әліпбиге сәйкес жаңа емле де
жасалды. Жаңа емледегі басты ерекшелік - шеттілдік сөздерді қазақтың
төл тіліне сәйкес икемдеп жазу ұлттық тілдің рухани бетбұрысы болып
табылады.
1. «Жаңа қазақ жазуы»
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру»
деген мақаласында 2025 жылға дейін латын әліпбиіне толығымен
көшетінімізді мәлімдеген болатын. Қазақ тілінің болашағы үшін
латын әліпбиіне көшудің маңыздылығы мен қажеттілігін де ерекше
атап өтті. Ел саясатын ұғынған халық ұлттық құндылықтың
қажеттілігін, ұлт болмысын сақтау және жаңғырту қажет екенін
түсініп отыр. «Қазақпын» деген қайрат-жігердің, ұлттық мүдденің
оянуы тиіс екенін де ұғынып отыр. Осыған орай латын графикасына
көшудің де мақсаты мен мәнін түсініп, іштей мойындап, қолдай
бастады.
Ісқағаздарын екі тілде (қазақ және орыс тілдерінде) қатар
дайындау қай уақытқа дейін созыла бермек? Неге өз елімізде тұрып,
мекемеден мекемеге жіберілетін ісқағаздар тек мемлекеттік тілде
толтырылмайды деген сұрақтар 25 жылдан аса уақыт шешімін
таппай келе жатыр. Бұдан да басқа ойландыратын түйткіл мәселелер
көп болатын. Осы көкейкесті мәселелердің шешілуіне үлкен қадам
жасалмақ. Ол - латыннегізді әліпбиге көшу. Өзгенің әліпбиінде емес,
ұлттық әліпбимен жазу.
Жаңа емле А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтында
дайындалды. Қазақтың төл сөздеріне қатысты емле ережелері бұған дейінгі
1957 жылғы ережелерге және академик Р.Сыздықованың «Қазақ тілі
анықтағышына» негізделді. Осы екі құжатта көрсетілген қазақ
орфографиясы тарихындағы емле заңдылықтары базалық норма деп
танылды. Емле ережелері халық үшін, ұлт үшін қажет. Сондықтан
халықтың пікірін де ескеру маңызды. Осы тұрғыдан емледегі бірқатар жаңа
ережелерді халық талқысына салып, көпшіліктің пікірін білу үшін «Тіл-
Қазына» ұлттық ғылыми-практикалық орталығы бірнеше рет сынама
өткізді. Емле авторларының бірі, емлешілердің ғылыми жетекшісі
профессор Нұргелді Уәли жаңа емлені түзуде қандай мүдделер көзделгенін
айқындап көрсетті: «Жаңа қазақ орфографиясының негізгі ережелерінің
ұлттық тілдің ерекшеліктері мен заңдылықтарына сәйкес болуы көзделді;
тәжірибеде сыннан өтіп, дәстүрге айналған базалық нормалары сақталынды;
техникалық жақтан қазақ орфографиясының қолдануға оңтайлы, мобильді,
жинақы болуы ескерілді; халық тілінің дыбыстық қор әлеуетінің кеңірек
қамтыла түсу талабы болды; жаһандану үрдісінде жазу-сызудың ұлттық
сипатының сақталып, космополиттік әсірелікке ұшырамауы көзделді».
Ең басты өзгеріс - шеттілдік сөздердің қазақ тіліне икемделіп
жазылуы. Жаңа әліпбидің өзі шеттілдік сөздерді «сындырып»
жазуға негіз болып отыр. Себебі жаңа әліпбидегі ё, э, ю, я, ц, щ,
ь, ъ сияқты кирилл әріптер жоқ. Ал жоқ әріптердің дыбыстық
қызметін төл дыбыстар емін-еркін атқара алатынын жаңа
емледегі жаңа ережелерден көріп білдік, түсіндік. Демек, жаңа
емледе жаңаша бетбұрыс шеттілдік сөздерді жазуда айрықша
байқалады екен. Дегенмен, шеттілдік сөздерді икемдеп жазуда
халықтың жазу практикасы да ескерілуі тиіс. Оны емле
авторлардың бірі, тіл жанашыры Анар Фазылжанованың мына
пікірінен аңғаруға болады: «Өзге тілден енген сөздерді тіліміздің
дыбыстық ерекшелігіне икемдеп жазу ұлттық жазуға әкеледі.
Алайда алғашқы аралық кезеңде жаңа жазуға жұртшылықтың
санасы трансформацияланып жатқан кезде шеттен енген сөздерді
қазақшалауға сақтықпен қарау қажет». Әрине, асфальт
сөзін әспәлт деп түбегейлі икемдеп жазуға да болар еді. Бірақ
тұрпаты мүлде танылмай кететін болса, «бұл қай сөз еді?» деп
жаңылысуымыз да ғажап емес. Сондықтан жаңа емледе тек
жіңішкелік белгісіне қатысты өзгеріс асфәлт (asfált) көрініс
тапқан.
Жаңа қазақ әліпбиі 32
таңбадан тұрады. Оның
ішінде ә, ө, ү әріптері акут
арқылы берілген: á, ó, ú.
Ал дауыссыз
дыбыстардың ішінде мына
әріптер акутпен берілген:
g – ǵ, n – ń.
Ең ежелгі түрі
.
Қорытынды
Жаңа емледегі жаңа бетбұрыстар ұлттық жазудың жаңа үлгілерін
ұсынуға, қайта жаңғыртуға, нақтырақ айтқанда қазақ тілінің төл
заңдылығына икемдеу үрдісіне бағытталған. Бұл - жазу тарихындағы
рухани жетістігіміз.
Латын әліпбиіне көшу қазақ тілін қазіргі заманғы технологияларға
бейімдеп қана қоймай, болашақта ақпараттық қолжетімділіктің артуына
жол ашатыны сөзсіз.
Әліпби қазақ тілінің жазу дәстүрінде орныққан «бір дыбыс – бір әріп»
принципіне толық сәйкес келеді. Жаңа әліпбиге кезең-кезеңімен көшу 2023
жылдан бастап 2031 жыл аралығында жоспарланып отыр.
НАЗАР
АУДАРҒАНДАРЫҢЫЗ
ҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Латын жазулы түркі жазба ескерткіштері

Түрік жазулары

Жазу туралы

Латын әлипбиі негізіндегі қазақ жазуы

ОҚЫТУДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Бәдіздердегі жырлар ( Тастағы жазулар- «руна») туралы зерттеулер»

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ

Жазудың құралдарын пайдалана білу

Ұйғыр мемлекеті

Руналық жазу

Пәндер