Тұқы тектес балықтар

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті «Биологиялық қауіпсіздік» кафедрасы «Паразитология және инвазиялық аурулар »пәні Тақырыбы: Адам және ет қоректілердің описторхозын диагностикалау. Құс простогонимозын балау

Орындаған: Орынтай Арайлым

ВМ408

Қабылдаған: Бельгибаева Аида

Описторхоз - бауырдың зақымдануымен, сарғыш тартумен, жүдеумен, циррозбен сипатталатын антропозоонозды ауру.

Описторхоз - табиғи ошақты антропозоонозды гельминтоз. Оны Opisthorchidae тұқымдасына жататын Opisthorchis felineus трематодасы қоздырады. Бұл құрт адам және ет қоректі жануарлардың (иттердің, мысықтардың, түлкілердің, ақ түлкілердің, шошқалардың) паразиттері. Жынысы жетілген описторхтар бауырдың өт жолын, өт қабын және ұйқы безін мекендейді.

Қоздырғышы : Opisthorchis felineus (Rivolta, 1884), ұзындығы 0, 8-1, 3см, денесінің алдыңғы жағы созылыңқы, емізіктері жете дамымаған. Екі ені құрттың артқы жағында бір-біріне қиғаш орналасқан. Жыныс бездері арасынан түтікше тәрізді қуықша(несеп шығару жүйесі) өтеді, денесінің орта бөлігін іші жұмыртқаға толы жатыр алып жатады. Жұмыртқалары сопақ, сары - боз түсті, бір ұшында қақпағы орналасқан, мөлшері: ұзындығы 0, 026-0, 034мл, ені 0, 011-0, 019мл.

Эпизоотологиясы. Битиния ұлуларының негізгі биотоптары ағынсыз, баяу ағатын тайыз су жағалары, өсімдігі қалың ескі арналар, өзектер, өзек салаларына қоныстанады. Дәл осындай су көздері тұқы тектес балықтардың да мекен жәйі. Адам мен етқоректілерге бауырқұрт балық еті арқылы жұғады.

Кейбір мәліметтерге қарағанда Қазақстанда описторхоздың бірнеше табиғи ошақтары қалыптасқан. Ертіс өзенінің алқабы гельминтоздың ірі ордасы екені анықталды. Табиғи ошақ санатына Қарағанды су қоймасынан бастап, Қорғалжың көлдеріне дейін созылып жатқан Нұра өзені жатады. Сондай-ақ, Шілдерті, Ырғыз, Торғай, Сарысу өзендерінде трематодозардың табиғи ошағы бар.

Даму айналымы: биогельминт

Жұмыртқа - мирацидий - спорациста - редий - церкарий - метацеркарий - имаго.

Ақтық иесі

Ит

Қара күзен

Жабайы шошқа

Түлкі

Адам

Мысық

Аралық иесі

Тұщы суда тіршілік ететін ұлулар

Bithynia leachi

Қосымша иесі

Тұқы тектес балықтар

Аққайран

Таран

Торта

Табан

Өсіп, өнуі. Ақтық иесінің бауырына орналасқан описторхтар көптеген жұмыртқалар шығарады. Олар нәжіске араласып, сыртқы ортаға тарайды. Құрттың аралық иелері Bithynia Leachi - деп, аталатын ұлулар. Алдымен, жұмыртқа қабығынан шыққан мирацийлер, ұлу денесіне еніп, 2 ай аралығында спороциста, редий және церкарий сатыларына дамиды. Онан кейін церкарийлер ұлу денесін тастап шығып, құрттың қосымша иелері - тұқы тектес балықтардың қабыршықтары араларынан өтіп, ет қабаттарына енеді. Мұнда гельминт тез арада цистаға оранып, 6 аптаның ішінде жұқпалы сатысы метацеркарийге айналады. Метацеркариймен залалданған балықтан адам немесе етқоректілер описторхоз ауруын жұқтырады. Етқоректілер асқорыту жүйесіне түскен метацеркарийлер сыртқы қабығынан босап, ішектің өт арнасы арқылы бауыр өт жолдарына жетіп, 3-4 апта ішінде жынысы жетілген ересек сорғыштарға айналады.

Аурудың өрбуі. Неғұрлым сорғыш құрт саны көбірек болса, соғұрлым бауырдың зақымдануы терең болмақ. Өт жолдары жарақаттанады, қабынады, бауыр торшаларының орнын дәнекер тоқыма басып, олардың семуіне әкеліп соғады. Өт жолында жиналған гельминттер эпителий торшаларын зақымдап, көптеп ыдыратады.

Сырт белгілері айқын емес. Ит, мысықтың т. б. Тәбеті нашарлайды, кілегей қабықтары сарғыштанады, бауыр тұсы ісінеді, іші қатады немесе өтеді. Оң бүйіріндегі қабырға аралықтарын саусақпен басқанда ауырсынады.

Өлекседегі өзгерістер. Бауыр көлемі ұлғайған, қалыңдаған, өт жолдары айқын бұжырланған. Өт қалтасы созылған. Патоморфологиялық өзгерістер бауыр паренхимасынан да байқалады.

Диагностикасы. Описторхоздың эпизоотологиялық деректерін, клиникалық белгілерін анықтап, гельминтоовоскопиялық зерттеулер жүргізеді. Описторхтың жұмыртқасы сопақ, көлемі 0, 26-0, 30х0, 01-0, 015мм, ақ сары түсті келеді. Өлексенің бауырын тіліп, өт жолдарынан және өт қалтасынан құрттар іздестіреді.

Фюллеборн әдісі

Қарапайым және өте қолайлы, кең тараған. Бұл әдiстi дала жағдайында да қолдануға болады. Оны жүзеге асыру үшiн қаныққан ас тұзы ерiтiндiсi (меншiктi салмағы 1, 18), кiшкентай шыныаяқтар, таяқшалар, сондай-ақ мақта, дәке, дөңгелетiп бiр ұшы иiрiлген жiңiшке сым iлмектер-тұзақшалар қажет. Ерiтiндi әзiрлеу үшiн 1 л суға 450 г ас тұзын салып, қайнағанша ысытады. Содан кейiн оны мақтадан немесе дәкеден өткiзiп сүзедi. Бұл ерiтiндiнi суытып қолданады. Өлшеп алған нәжiстi стаканға (құмалақтарды келiшеге) салады да, оған аздап ерiтiндi қосады, осыдан соң оны таяқшамен (құмалақтарды келiсаппен) әбден езедi. Осылай дайындалған нәжiс қойыртпағына ерiтiндi қосып (флотациялық сұйық пен нәжiстiң қатынасы 20:1 шамасындай болуы шарт), сұйылтады да таяқшамен тағы араластырады, сонан соң торкөздi сүзгiшпен (дәке немесе темiр елек) сүзiп таза шыны ыдысқа қотарады да (ауызы тар, мойыны жiңiшке шыны құмыралар-колбалар пайдалануға тиiстi) 30-40 минут бойы тұндырып қояды. Осы мерзiм iшiнде құрт жұмыртқалары сұйықтың бетiне қалқып шығады, оларды сым iлмешектермен (2-3 тамшы) iлiп алып, төсенiш шыныға еппен сiлкiп салып, бетiн жапқыш шынымен бастырып микроскоппен тексередi.

Дарлинг әдісі

Шөгеру және флотациялау амалдар қатар қолданылады. Өлшеп алынған қиды не құмалақты шағын көлемдегi сумен араластырып езедi, қойыртпақты шыны түтiкке (центрифуга пробиркасы) сым елеуiштен өткiзiп сүзiп қотарады да, 1-2 минут айналдырғыш аспабымен (центрифуга аппараты) айналдырады (бұл кезде құрт жұмыртқалары тұнбаға шөгедi) . Осыдан кейiн түтiктегi сұйықтың жоғарғы бетiн төгiп тастап тұнбаға тепе-тең мөлшерде глицерин және қаныққан ас тұзы қоспасын құяды (Дарлинг сұйығы) . Пробиркадағы затты сыртқа төгiлмейтiндей етiп шайқап, тағы да 1-2 минут айналдырады. Соңынан темiр тұзақшамен сұйықты бет жағынан сыдырып алып ақырын ғана төсенiш шыныға сiлкiп, үстiн шыны жапқышпен жауып, микроскоппен қарайды. Бұл әдiспен нематода жұмыртқаларымен бiрге кокцидийлердiң ооцистелерiн (қарапайымдылар) табуға болады.

Компрессор әдісі

Описторхоз метацеркарийлері негізінен тері асты бұлшықеттерінде тұрақтанады және балықта дернәсілдердің 80-95% құрайды.

Бұл әдіспен көптеген кәсіби мөлшердегі балықтарды зерттеп, қымқа уақытта қоздырғыш дернәсілдерімен зақымдалғаны туралы ақпарат алуға болады.

Зепттелетін балықтың түрі жіне қабвршағы бойынша жасы анықталады, тұмсығынан құйрық қанатына дейін дене ұзындығы өлшенеді. Балық ауланған орын, күні және барлық мәліметтер журналға түсіріледі. Балықтың денесінің ортаңғы бөлігі қабыршақпен босатылады, пышақпен арқа сызығы бойынша тепісі кесіледі, алғашқы кесіндіден бүйір сызыққа дейін екі вертикальды тілікпен ортаңғы арқа учаскесі белгіленеді. Оның терісі сылынады, қалыңдығы 2-3мм бұлшықет қабаты кесіліп, компрессоринде 《МБС》микроскоп көмегімен 15×20 үлкейтіліп қаралады.

Дайындалған материал кесіндісін заттық шыныға салып, шынының жиегімен бұлшықетті кішкентай бөлшектерге бөлшектеп, екі шыны арасында қысып, микроскоппен қарайды. Материал кеуіп кетсе мезгіл мезгіл пипеткамен су тамызып ылғалдап отырады. Бірінші кесіндіде трематод дернәсілдері кездеспесе, дененің келесі бетінің, одан кейін балықтың басына жақын арқа учаскелерін бұлшықеттерін тексереді.

Емі. Ет қоректілерді гексахлорпараксилол және гексихолмен емдейді. Бірінші дәріні аңдарға 0, 4-0, 6г/кг, есебінде тартылған етке қосып, оларға жеке-жеке немесе топтастырып жегізеді. Дәрілеу алдында оларды 18сағ бойы аш ұстайды. Кейде антигельминтикті аз мөлшерде (0, 2-0, 3г/кг) екі күн қатар береді. Түлкі мен көгілдір түлкіні гексихолмен (02 г/кг, тартылған етке қосып) 12-14 сағ ашықтырып барып, бір қайтара дәрілейді. Ауруы асқынғандарға бұл препаратты 0, 1г/кг өлшемінде екі күн үзбей береді.

Алдын алу және күресу шаралары. Описторхоз байқалған аң шаруашылықтарында сақтық дегельминтизация жүргізілуі тиіс. Төбет пен қаншықтарды ұйығудан бір ай бұрын және кұшіктегеннен кейін дәрілейді, ал күшіктерін, егер гельминтоз белгілері байқала бастаса, емдік дегельминтизациядан өткізеді. Жыртқыштарға шикі немесе шала-шарпы пісірілген, тұздалған балықтарды жегізуге тыйым салынады. Адам, ит, мысық және т. б. Нәжісінің суды былғауына жол бермеу керек. Балықшы кемелерінде тазалық сақтау шараларын мұқият сақтау қажет.

Күрес және алдын алу шараларының кешенінде, адам және малдың денсаулықтарына қауіпсіз балық өнімдерімен қамтамасыз етудің алғашқы маңызы бар іс - шараларына: адам және малдың гельминтоздар қоздырғыштарынан зарарсыздандыруына кепілдік беруші балықтарды өңдеу реттілігімен қамтамасыз ету, санитарлық-гиг иеналық және ветеринарлық-санитарлық сараптама, медициналық-биологиялық және ветеринарлық-санитарлық талаптарға, сондай-ақ паразитарлық тазалықтың көрсеткіштері бойынша санитарлық нормаларға сәйкес, зерттеулерді ұйымдастыру және сапалығын қамтамасыз ету.

Құс простогонимозы

Простогаминоз - барлық үй құстарында кездесетін трематодты аурулар, бірақ көбіне тауықта диагноз қойылады.

Кез-келген тұқымның тұқымын қою үшін қауіпті ауру. Паразиттер тез тауықта қабынудың себебі болып табылады, ол тауықтарға жоғары сапалы жұмыртқаларды тасымалдаудан сақтайды.

Аурудың қоздырғышы

Простогонимоздың простогонимус тұқымына жататын паразиттік құрттар трематодтарынан туындаған. +

Олардың ішіндегі ең қауіпті және таралған құрттар - бұл Prostogonimus ovatus және Prostogonimus cuneatus Plagiorchidae.

Олар мата сөмкесінде және құс тұмсығында орналасады, бұл олардың қабынуын тудырады.

Құрттардың өздері жазық және алмұрт тәрізді денеге ие. . Олардың ұзындығы 3-6 мм, ал ені - 1-2 мм. Бұл өлшемдер, тіпті құлаған құстың ішкі мүшелерін тексергенде, олардың үлкейген шыны арқылы да байқалуына мүмкіндік береді.

Ақтық, Аралық иесі

Простогигонның қоздырғышының негізгі көзі - сыртқы ортадағы жұмыртқа жұмыртқаларын оңай тасымалдайтын жұқтырған құстар.

Трематодты шабуылдың негізгі талабы - тауықтың су денелерімен байланыстары, онда джакузиттер мен моллюскалар тұрады.

Өсіп өнуі

Аурудың қоздыратын агенттері болып табылатын трематодтар тез ауыратын тауықтың ағзасына жұмыртқалар жатады. Біртіндеп олардың жұмыртқалары клока арқылы қоршаған ортаға шығарылады.

Әдеттегідей, олардың жұмыртқалары суда «пісетін» болады. 1-2 аптадан кейін, судың температурасына байланысты, триматодты жұмыртқалар личинкидің қалыптасуы аяқталған моллюскаларға кіреді.

Ұлулардың денесінен трематодтың личинкалары төменгі аралық пішінге айналдырылған тірі суды құрайтын липидтердің ішектеріне кіреді.

Жыртқыш тағамдарды жеп болған кезде құс жұқтырады. Тұздықта 1-2 аптадағы құрттар личинкалары ересек адамдарға айналады, олар жұмыртқа мен хайуанның есебінен тамақтанады