Әдеби тіл жайында түсінік

Презентация қосу

*Әдеби тіл
жайында
түсінік
Орындаған: Зикирина Саягүл КФ-91
Тексерген: Жахина Б.Б.
* Әдеби тіл жайында ғылыми көзқарастар
* М.Әуезов: «Абайдың алдындағы қазақ халқының көп ғасырдан келе
жатқан мол эпостарындағы, ұзынды – қысқалы салттық, тарихтың
жырларындағы шебер, көркем өлең үлгілеріндегі тілдерді ұмытуға бола
ма? Оларда немесе ХІІІ ғасырда көпке жайылған жырлар тудырған
Бұхарда, ХІХ ғасырда асыл, әсем, бай тілмен халықтың асқақ, ескек
жырлар тудырған Махамбетте қазақтың әдебиеттік тілінің үлгі -
өнегелері жоқ деуге бола ма?»

Ғ.Мұсабаев
Ғ.Мұсабаев «Әдеби
«Әдеби тіл»
тіл» деген
деген ұғымға
ұғымға ғылыми
ғылыми
техникалық
техникалық көркем
көркем әдебиет
әдебиет нұсқаларының
нұсқаларының тілі,
тілі,
мектеп,
мектеп, театр,
театр, радио,
радио, баспасөз
баспасөз жеке
жеке мемлекет
мемлекет
мекемелерінде
мекемелерінде қолданылатын
қолданылатын тіл
тіл енетінін
енетінін және
және
әдеби
әдеби тілдің
тілдің нормаланған,
нормаланған, жалпыға
жалпыға бірдей
бірдей түсінікті
түсінікті
болуы
болуы шарт
шарт екенін
екенін айтады.
айтады.

Академик Н.Т Сауранбаев та қазақ әдеби тілі туралы біраз
пікірлер айтқан: «Қазақтың әдеби тілі революциядан
бұрыңғы дәуірлерде жасалып, белгілі бір жағдайда өмір
сүрген, бұл дәуір қазақ әдеби тілінің алғашқы адымы,
нәрестелік дәуірі. Әдеби тіл жазба әдебиет арқылы жүйелі
қалыпқа түсіп, стильдік тармақтары сараланған, әлеуметтік
қызметі әр алуан қатынас құралы»
Әдеби
Әдеби тіл
тіл дегеніміз
дегеніміз –– жазба
жазба
әдебиет
әдебиет арқылы
арқылы жүйелі
жүйелі қалыпқа
қалыпқа
түскен,
түскен, стильдік
стильдік тармақтары
тармақтары бар,
бар,
қоғамдық
қоғамдық қызметі
қызметі әр
әр алуан
алуан тіл
тіл ..
М.Балақаев,
М.Балақаев, Р.Сыздықова,
Р.Сыздықова,
Е.Жанпейісов
Е.Жанпейісов
Әдеби
Әдеби тіл
тіл –– жазу
жазу арқылы
арқылы белгілі
белгілі
жүйеге
жүйеге түскен,
түскен, өңделген,
өңделген,
сұрыпталған
сұрыпталған жазу
жазу дәстүрі
дәстүрі мен
мен
әртүрлі
әртүрлі жазба
жазба әдебиетінің
әдебиетінің
негізінде
негізінде қалыптасқан,
қалыптасқан, тұрақты,
тұрақты,
орныққан
орныққан нормалары,
нормалары, стильдік-
стильдік-
жанрлық
жанрлық тармақтары
тармақтары бар, бар, сол
сол
тілде Әдеби
Әдеби тіл
тіл –– орныққан,
орныққан, тұрақты
тұрақты
тілде сөйлейтін
сөйлейтін халықтың
халықтың бәріне
бәріне
не нормалары
нормалары бар,
бар, жалпыға
жалпыға бірдей
бірдей
не көпшілігіне
көпшілігіне ортақ,
ортақ, түсінікті,
түсінікті,
қоғамдық түсінікті,
түсінікті, ортақ,
ортақ, қоғамдық
қоғамдық қызметі
қызметі
қоғамдық қызметі
қызметі әр әр алуан
алуан
жалпыхалықтық әр
әр алуан,
алуан, жалпыхалықтық
жалпыхалықтық тілдің
тілдің
жалпыхалықтық тілдің
тілдің екшелген,
екшелген,
сұрыпталған екшеленген,
екшеленген, сұрыпталған,
сұрыпталған,
сұрыпталған түрі
түрі ..
Исаев сымбатталған
сымбатталған жүйелі
жүйелі түрі.
түрі. Әдеби
Әдеби
Исаев С.
С.
тіл
тіл жалпыхалықтық
жалпыхалықтық тілдің
тілдің бір
бір түрі
түрі //
Салқынбай
Салқынбай А.,А., Абақан
Абақан Е.
Е.
Әдеби
Әдеби тіл
тіл –– өңделген,
өңделген,
сұрыпталған,
сұрыпталған, нормаланған,
нормаланған,
жалпыға
жалпыға ортақ
ортақ қасиеті
қасиеті бар,
бар,
ауызекі
ауызекі сөйлеу
сөйлеу тіліне
тіліне қарама-қарсы
қарама-қарсы
Н. Томанов, С. Исаев, Ә. Ибатов
«Түркі әдеби тілі мен қазақтың
жазба әдеби тілінің
сабақтастығы» : «Әдеби тіл – көп
функционалды, яғни көп салалы М. Балақаев: «Әдеби тіл – жазба
тіл. Әдетте цивилизация тарихын тіл. Жазба әдебиет арқылы тіл
бастаудың бір шарты – әдеби тіл дәрежесіне байлықтары, оның
болып табылады. Әдеби тілдің құрлысы сымбатты қалыпқа түсіп,
болуы – қоғамдық өмірдің көп ерекшеленеді. Жазуы болмаған
тірлігін, сол сияқты қоғамдық халықтың тілі әдеби тіл дәрежесіне
дамудың жоғары сатыға көтерілуін көтеріле алмайды»
де көрсететін фактор. Әдеби тіл
болудың үлкен белгісі – оның
құрылымы мен қағидалары сол
тілде сөйлеушілерге түгел түсінікті
ортақ болып келуі.

А. Ысқақов: төл әдеби тілдің
Ш. Сарыбаевтың «1920-1930 жылдардағы әдеби революцияға дейінгі кезеңінде қазақ
тілдің тарихына қатысты кейбір мәселелер» даласына екі түрлі әдеби тіл
деген мақаласынан басталады. Онда: «әдеби «жарыса» өмір сүредi, оның бірі –
тілдің 20-30 жылдардан кейінгі келесі дәуірі, жалпыхалықтық әдеби тіл де,
біздіңше, орыс алфавиті негізінде жасалған екіншісі – сол кездегі үстем таптың
жазуды қабылдау кезеңінен бастау керек өкілдері ғана, сауатты байлар мен
сияқты» қожа – молдалар ғана пайдаланған
«түркі тілі», яғни «кітаби тіл».
Б. Әбілқасымов «шамамен Х - ХІ ғасырдан бастап қазақ авторлары бір жағынан «шағатай»
немесе «түркі» деп атанған тілді пайдалана жүріп, екінші жағынан, өз шығармаларына
қазақтың ауызша әдеби тілін арқау ету арқасында сол «түркі» әдеби тілінің тағы бір
жергілікті түрін қалыптастырады» деген пікір айтады.

Т. Қордабаевтың әдеби тіл жөніндегі пікірі С. Аманжоловтың пікіріне жақын, бірақ
онша айқын емес, екіұшты мағынада қалып қойған «Қазақ тілінің әдеби тіл болып
қалыптасуына келетін болсақ, оның негізі өткен ХІХ ғасырдың екінші жартысынан
былай қарай қалана бастағанымен, тағы да, тек совет өкіметі тұсында ғана жеткенін
көреміз».

Қ.Өмірғалиев әдеби тіл жайында: «әдеби тіл – кең мағынада алғанда ауызекі сөйлеу тіліне
қарама – қарсы тұрған, өзіндік жүйе – желісі, тақырыбы, формасы бар және өзіндік айту
тәсілдері мен үлгілері, сөз өрнектері бар бір бүтін творчестволық туындының тілі, әдеби тіл –
жеке бір индивидтің ақиқат жайды өз көңілінше ой қортындысынан, пікір түйіндеуінен
өткізіп барып, өзгеше бір үлгі – формада беру тілі. Ал, бұл тіл ауызша жасала ма, я жазбаша
жасала ма? – ол шарт емес.»
*
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Аманжолов С. Қазақ тілі теориясының негіздері. Алматы, 2002.
2. Балақаев М, Жанпейісов Е, Томанов Н. Қазақ әдеби тілінің мәселелері.
Алматы, 1961.
3. Ысқақов А. Әдеби тіліміздің дамуы // Қазақ әдебиеті. 1962. 16 қараша.
4. Сыздықова Р. ХІІІ – ХІХ ғ қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы, 1984.
5. Салқынбай А., Абақан Е. Лингвистикалық түсіндірме сөздік: –
Алматы: Сөздік-словарь, 1998. – 304 бет6. Исаев С. Қазақ әдеби тілінің
қалыптасу, даму кезеңдері. Алматы, 1976.
7. Әбілқасымов Б. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдеби тілі.
Алматы, 1982.
8. М.Балақаев, М.Серғалиев. Қазақ тілінің мәдениеті. Оқулық. – Алматы:
«Зият Пресс», 2006 ж. – 140 б.

Ұқсас жұмыстар

Көркем әдебиет стилі

Сөйлем мүшелері туралы түсінік

АУДАРМА КӘСІБІНІҢ ЛИГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Халық ауыз әдебиетін оқыта отырып, оқушыларды шығармашылық өнерге баулу

Балалар тілін орфоэпиялық дыбыстау мәдениетіне тәрбиелеу

Әлеуметтік сөз әдебі

Мұртазаның өмірі мен шығармашылығы

Тіл білімі

Қазақ жазба тілін сипаттайтын тілдік деректер

Өнегелі өрісі кең ғалымдық жол

Пәндер