Сарматтардың тарихы, мекендері және материалдық мәдениеті

Сарматтар (савроматтар) Батыс Қазақ- станды мекендеген. Кейіннен сарматтар Сол- түстік Кавказ бен Қара теңіздің солтүстік жағалауына жылжиды. Геродоттың жазуын- ша: «Донның арғы жағалауы енді скифтердің емес, савроматтардың иелігінде».

Сарматтар Орал, Тобыл, Жем өзен- дері мен Солтүстік Каспий маңына дейін, Мұғалжар тауынан Дон өзеніне дейінгі ау- мақты мекендеді.

Еділ-Жайық және Қара теңіз бойындағы сарматтар мал ша-

руашылығымен қатар егіншілікпен де айна- лысты. Аң аулау арқылы сармат жастары жауынгерлік өнерін жетілдірген. Олар киіз үйлерде тұрған. Сонымен қатар Страбон- ның мәліметтері бойынша, оларда арбаға орнатылған үйлер де болған.

Сарматтардың маңызды ескерткіштері - Бесоба, Сынтас, Аралтөбе қорымдары. Бұл ескерткіштер көбінесе топырақтан немесе тастан үйілген. Бұл обалардың сыртқы пішіні, үйінділерінің көлемі, бірге көмілген заттардың әртүрлілігі әлеуметтік теңсіздікті айқын көрсетеді.

Сынтас обасында үш сармат сарбазы жерленген. Олардың екеуі өздерінің қолбасшысын қорғау үшін қоршап жатқан қатардағы жауынгерлерге ұқсайды. Обаны зерттеу нәтижесінде жауынгерлердің жанынан жебелердің қола ұштары, темір қан- жарлар, ауыздықтар, пышақтар, қыш ыдыс- тар, сүйек қасықтар табылды

Бесоба обасы бөренеден салынып, үстіне тал, шөп төселіп, топырақпен жабылған. Обада әйелдер жерленген. Ол жерден қола айна, алтын сырғалар, моншақтар, үш аяқты құрбандық тақта табылды. Бұл табылған жәдігерлер олардың абыз болғанын көрсетеді

Аралтөбе обасында сармат көсемі (1-сурет) мен оның әйелі ерекше құрметпен жерленген. Сармат көсемінің сырткиімі, қару-жарағы, қорамсағы және асатаяғы ал- тынмен зерленген. Көсемнің жанынан екі арғымақ пен қыран құстың сүйектері, жүзден астам жебесі бар қорамсақ, қыш құмыра, қылыш табылды. Қорымның айналасына тас мүсіндер қойылған.

Сармат обаларынан табылған әшекей бұйымдар зергерлік өнер жақсы дамығанын көрсетеді. Ал темірден жасалған үзеңгі, ауыз- дық және басқа металл бұйымдар - темір ұсталығы дамығанының дәлелі. Өнерде аң стилі мен полихромдық стиль қатар көрініс тапты. Олар киімдерін алтынмен апталған әшекей бұйымдармен безендірген. Сармат әйелдері сақина, білезік, тәті, алтын таналар, қапсырмалар, тоғаларды қолданған. Ақық (сердолик), агат, тау хрусталі, халцедоннан моншақтар жасаған. Сармат өнері өзінің стильдік ерекшеліктерімен сақ мәдениетін жалғастырды