КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІ

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ТАҚЫРЫБЫ:
«ҚР ПРЕЗИДЕНТІНІҢ
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ
МӘРТЕБЕСІ»
Нарықтық экономикалық қатынастар-дың
қалыптасуы, бірпартиялылықты жою, билікті бөлу
қағидатын дәйекті енгізу Қазақстанда президенттік
институтты орнықтыруды және нығайтуды талап етті.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі «Қазақ КСР Президентінің
постын тағайындау және Қазақ КСР Конституциясына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 1990 жылғы
24 сәуірдегі Заңмен саяси және экономикалық түбегейлі
өзгерістер, конституциялық құрылысты, азаматтардың
құқықтарын, бостандықтарын және қауіпсіздігін нығайту,
мемлекеттік билік пен басқарудың жоғары органдарының
өзара әрекетін жақсарту мақсатында ҚазКСР
Президентінің постын тағайындады.
Республика Президентінің өз өкілеттіктерін тиімді және
тәуелсіз жүзеге асыруы, президенттік басқару нысанын одан
әрі нығайту үшін президенттік билік көзін, жанама өкілетті
орган арқылы емес, бүкіл Қазақстан халқы атынан
заңдастырудың объективтік қажеттілігі туды. Сондықтан
Республикадағы президент институты қалыптасуының
маңызды кезеңі 1991 жылғы 1 желтоқсанда өткен мемлекет
басшысын бүкілхалықтық сайлау болды. Республика
аумағында құрылған 21 сайлау округі бойынша сайлаушылар
тізіміне 9 961 242 азамат енгізілді. Солардың ішінен дауыс
беруге 8 788 726 адам, яғни 88,23 пайызы қатысты. Сайлау
бюллетеніне құпия дауыс беру үшін ҚазКСР Президенттігіне
үміткер Н.Ә.Назарбаев енгізілді. Нәтижесінде дауыс беруге
қатысқандар қатарынан 98,78 %-ы Н.Ә.Назарбаевқа дауыс
берді.
Президент президенттік басқару нысанын нығайту
бағытын дәйекті жүргізуге бүкілхалықтық қолдау тапты.
ҚР Жоғарғы Кеңесі 1993 жылғы 28 қаңтарда
қабылдаған ҚР Конституциясы ҚР Президенті атқарушы
биліктің бірыңғай жүйесін басқаратынын бекітіп,
президенттік билікті күшейту тенденциясын жүйелі түрде
жалғастырды.
Президент мемлекеттік егемендікті, конституциялық
құрылысты қорғау, республиканың қауіпсіздігін,
аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету, мемлекеттің
қорғаныс қабілетін, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын нығайту жөніндегі қажетті шараларды
қабылдау құқығына және міндетіне ие болды.
Қазақстан Республикасы Президентінің құқықтық
орны ҚР Конституциясының III бөлімінде
белгіленген. Осы бөлімнен бастап мемлекеттік
органдар туралы мәселені регламенттеу басталады,
бұл ҚР Конституциясымен Президентке биліктің
жоғары органдары жүйесінде қандай орын
берілгендігін куәландырады. Президент – жеке-дара
тұрақты іс-әрекет ететін мемлекет басшысы.
Бүкілхалықтық дауыс берумен 1995 жылғы 30
тамызда қабылданған ҚР Конституциясы,
президенттік басқару нысанын және соған сәйкес
мемлекеттік құрылысты біржолата бекітті.
Президенттік басқару нысаны шеңберінде, билік
тармақтарының үстінде тұрған, шын мәнінде, төрелік
функцияларына ие болған және соның арқасында
мемлекеттік билік органдарының келісіп жұмыс істеуін
қамтамасыз ететін мемлекет басшысының мәртебесі,
Қазақстан жағдайында қоғамның саяси және экономикалық
жүйелерін кері айналмайтын реформалауды табысты жүргізу
үшін барынша қолайлы алғышарттарды жасауға мүмкіндік
береді. Президенттің әлеуметтік тұрғыдағы конституциялық-
құқықтық мәртебесінің маңызы бірде бір кем емес:
көпэтносты және көпконфессиялы, оның үстіне онда жіктелу
жүріп жататын, қоғам үшін Президент тұлғасында азаматтық
татулық, қоғамдық тұрақтылық және ұлтаралық келісім
кепілінің болуы өмірлік маңызды. Бұл дегеніңіз өзін құрған
халық алдында биліктің жауапкершілігін арттырудың тиімді
құралы болып табылады.
«Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Заңға
2011 жылғы 14 желтоқсанда толықтыру енгізілді, соған сәйкес
Республикада мемлекеттік мереке – Қазақстан Республикасының
Тұңғыш Президентінің күні тағайындалды.
Мереке күнін 1 желтоқсанға белгілеу кездейсоқ емес,
өйткені 1991 жылы нақ осы күні Республика Президентін
тікелей сайлау алғашқы рет өтті, онда Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаев сайланды.
Сол есте қаларлық күннен бері 20 жылдан сәл асты.
Қазақстанның нұсқалған кезең ішіндегі жетістіктерін зерделей
отырып, солардың қатарында – қоғамдағы ұлтаралық келісім
мен саяси тұрақтылық бар, біз Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың сіңірген еңбектерін мойындамай
тұра алмаймыз.
Мемлекет басшысының кемеңгер және сарабдал саясатының
арқасында, Қазақстан Республикасы халықаралық аренада
жоғары орын алады.
Аталмыш норманы іске асыруға 2000 жылғы 20
шілдеде «Қазақстан Республикасының Тұңғыш
Президенті туралы» Конституциялық заң қабылданды,
ол Қазақстанның ішкі және сыртқы саясатының негізгі
бағыттарының сабақтастығын, еліміздегі әлеуметтік-
экономикалық және демократиялық өзгерістерді одан
әрі қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан
Республикасының Тұңғыш Президентінің саяси және
құқықтық орнын белгіледі.
2010 жылы, Қазақстан халқы тарапынан орасан
зор шынайы құрмет пен сенімді ескере отырып,
нұсқалған Конституциялық заңға түзетулер енгізілді,
соларға сәйкес Қазақстан Республикасының Тұңғыш
Президенті Ұлт көшбасшысы болып табылады.
Республика Президентінің конституциялық мәртебесі,
мемлекеттік органдар жүйесіндегі орны Қазақстан Республикасы
Конституциясының 40-бабымен белгіленген. Нұсқалған бапқа
сәйкес Республика Президенті:

Мемлекет басшысы

Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының негізгі
бағыттарын белгілейтін және Қазақстанды ел ішінде
және халықаралық қатынастарда өкілдік ететін
мемлекеттің жоғары лауазымды
Халық пен мемлекеттік тұлғасы
билік бірлігінің,
Конституцияның, адам мен азаматтың құқықтары
мен бостандықтарының мызғымайтындығының
нышаны және кепілі болып табылады. Президент
мемлекеттік биліктің барлық тармақтарының келісіп
жұмыс істеуін және билік органдарының халық
алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
Республика
Президентінің өкілеттіктері:
іл
не
д
ей
гі
ы;
ді
зг
П
,ар
і
Ү
ба
ла
кі
ғ
м
м
ы
ен
ет
тт
ті
ар
ің
ң
ы
ке
құ
ту
зе
ра
кт
м
л
ен
ы
т
на
Қ
ы
кі
саз
рсе
ақ
м
ст
сс
ей
ан
ия
ті
сха
н
лқ
ы
Ре
ы
н
сп
на
ш
уб
ж
ақ
лы
и
л
ра
ка
са
д
н
й
ы;
ы
П
ң
нғ
ар
ор
ы
ла
та
Ж
м
лен
ол
ы
тда
қС
у
ю
к
әд
б
а
ан
ж
с
сеет
ы
қті
ш
Ұ
аң
ы
л
лй
о
тт
атр
ы
аы
р
қ
ұ
ы
н
қ
й
н
д
а
ты
ауі
м
ағ
лп
ад
у
сі
аы
й
з
ст
ы
н
ді
ы
н
б
к
р
д
ак
ақ
о
д
й
ы
м
ы
д
ли
,а
ы
те
о
ж
у
ті
әлж
ні
аө
н
ң
ер
ні
Т
д
ш
н
ө
аы
д
р
қң
ег
ағ
б
ы
іа
аЕ
р
ам
т
тқ
өті
ы
отк
н
лкі
б
б
қза
ао
уғ
ря
тд
лд
уа
ы
ы
р
қ;
ал
оо
ла
рн
м
ы
гы
а
ш
аң
ел
н
ж
а
ш
д
аір
ан
ы
м
ры
қн
үн
аб
ш
д
е
б
іа
кі
ы
н
ті
лт
қр
е
д
ак
ад
ре
і;
й
ж
лд
ы
гы
ле
үса
ө
ш
и
тз
тт
б
г
аеа
е
срр
д
д
п
ғе
аіа
а
ң
н
кт
аж
еа
ош
б
қ
еғір
т
раі
а
урм
р
ы
д
б
д
іқе
ы
ор
ң
,
лу
м
с
әб
д
ы
саі
н
есж
ы
лш
үп
еы
зт
ле
ы
еы
гқ
ғе
рі
ш
ы
н
ае
н
ш
сн
ті
та
зек
Па
ға
ел
м
ла
й
та
ег
ет
ла
ы
ен
ін
ры
н
ж
ны
да
ң
ер
ән
й
тө
еле
ра
д
рі
Ре
ға
ы
н
сп
ла
ж
ры
де
уб
ән
ме
ләс
н
еи
ке
ре
ла
рсм
ка
уа
и
ли
зы
ке
ж
ңе
ы
қағ
ск
м
да
гв
ен
на
не
й
ар
н
н
д
ке
б
ы
ия
йі
ос
н,
ен
н
ат
бұ
гі
ы
лад
зе
құ
ту
ы,
ді
ра
ра
олы
,
д
н
Ре
ж
ы;
сп
ы
ар
уб
ң
тли
м
ка
ы
әр
Па
ла
рл
те
й
ам
бе
не
ен
сі
тін
м
м
іле
ес
-ен
Нұсқалған өкілеттіктер Қазақстан Республикасының
Президенті Н.Ә.Назарбаевқа әрі ішкі, әрі сыртқы саясатта көрініс
тапқан тұрақтылық пен Қазақстан Республикасын дамытудың
дәйекті бағытын сақтаудың кепілі болуға мүмкіндік береді.
«Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Ұлт
көшбасшысы туралы» ҚР Конституциялық заңында Қазақстан
Республикасының Конституциясымен, «Қазақстан
Республикасының Президенті туралы» Конституциялық заңмен
және Республиканың басқа да заңдарымен қарастырылған
Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттіктерімен қатар,
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентінің – Ұлт
көшбасшысының саяси-құқықтық мәртебесі, Қазақстан
Республикасының Тұңғыш Президентінің – Ұлт көшбасшысының
оның Қазақстан Республикасы Президентінің өкілеттіктерін
тоқтатқаннан кейінгі де прерогативтері және кепілдіктері
белгіленген.
Мысалға, Қазақстан Республикасының Тұңғыш
Президентіне оның тарихи миссиясы арқасында
өмір бойы келесі құқықтар тиесілі:

1. Тиісті мемлекеттік органдардың және лауазымды тұлғалардың міндетті
түрде қарауына жататын мемлекеттік құрылыстың, ішкі және сыртқы
саясаттың және ел қауіпсіздігінің аса маңызды мәселелері жөнінде
Қазақстан халқына, мемлекеттік органдарға және лауазымды тұлғаларға
бастамалармен шығуына;
2. Ел үшін маңызды мәселелерді талқылаған кезде
Қазақстан Республикасы Парламентінің және оның
Палаталарының алдында, Республика Үкіметінің
мәжілістерінде сөз сөйлеуге; Қазақстан халқы
Ассамблеясын басқаруға, Қазақстан Республикасының
Конституциялық Кеңесінің, Қауіпсіздік Кеңесінің құрамына
кіруге.
Сондай-ақ мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының
негізгі бағыттары бойынша әзірленетін бастамалар да
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентімен – Ұлт
көшбасшысымен келісілетін болуға тиіс.
Нұсқалған Конституциялық заңмен Қазақстан
Республикасының Тұңғыш Президенті – Ұлт көшбасшысы
дербес құқықтылыққа ие екендігі белгіленген. Ол Қазақстан
Республикасы Президентінің өкілеттіктерін атқарған кезеңде
жасалған іс-әрекеттері үшін, ал олар тоқтатылғаннан кейін –
өзінің Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Ұлт
көшбасшысы мәртебесін жүзеге асыруымен байланысты,
мемлекеттік опасыздық жағдайларын қоспағанда
жауапкершілікке тартыла алмайды. ұстауға, тұтқындауға,
тінтуге, жауап алуға не болмаса жеке тексермеге тартыла
алмайды.
Өз өкілеттіктерін тоқтатқан Қазақстан
Республикасының Тұңғыш Президентінің – Ұлт
көшбасшысының қызметін қамтамасыз ету үшін,
Конституциялық заңға сәйкес қызметтік үй-жай бөлінеді,
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентінің – Ұлт
көшбасшысының Кеңсесі құрылады, ол өз міндеттерін
орындағаны үшін тек соның алдында ғана жауапкершілік
алады.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентін –
Ұлт көшбасшысын күзету Конституциялық заңмен
Қазақстан Республикасы Президентінің Күзет қызметіне
жүктеледі. Қазақстан Республикасының Тұңғыш
Президентіне – Ұлт көшбасшысына, сондай-ақ оның
отбасы мүшелеріне өмір бойы оның тұрақты немесе
уақытша жерлерінде мемлекеттік күзет беріледі.
Оның Қазақстан Республикасының Президенті
өкілеттіктерін тоқтатқаннан кейін, Қазақстан
Республикасының Тұңғыш Президентіне – Ұлт
көшбасшысына белгіленген прерогативтер мен
кепілдіктер, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының Тұңғыш Президентінінің күнін
мерекелеу –Мемлекет басшысына оның аса
көрнекті сіңірген еңбегі үшін құрмет көрсету.
Пайдаланатын әдебиеттер:

1.«Қазақстан Республикасының конституциялық
құқығы». С.К.Амандықова. Астана, 2001 жыл.
2.«Қазақстан Республикасының конституциялық
құқығы». Ғ.Сапарғалиев. Алматы, 2004 жыл.
3.«Қазақстан Республикасының Конституциясы»
Астана 2007 жыл.
4. Интернет порталы

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан азаматтарының мәртебесі

ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ

Саяси кепілдіктер

СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ НЕГІЗДЕРІ

Республикасының Президенті туралы

Құқық нысаны

ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

Конституцияның авторы кім

Мемлекетті басқару түрлері

Мемлекеттік билік органдарының жүйесі

Пәндер