Мұнай ЖЭС құбырлары және газ құбырлары

Дүниежүзілік отын-энергетика кешені. Көмір, мұнай және газ өнеркәсібі.

Дүниежүзілік шаруашылық жүйесінің негізгі салаларының бірі - отын-энергетика кешені. Бастапқы энергетика байлықтарын дүние жүзі бойынша өндіру және тұтыну ұдайы өсіп келеді. Ол 1900 жыл 1 миллиард тонна шартты отыннан 1990 жыл 10 миллиард тоннаға дейін өсті, ал 2000 жыл 14 миллиард тоннаға жетті.

Соңғы 200 жыл ішінде дүниежүзілік отын-энергетика өнеркәсібі өзінің дамуында басты екі кезеңнен өтті. 19 ғасырдың өн бойында және 20 ғасырдың 1-жартысында көмір кезеңі болды, яғни дүниежүзілік отын-энергетика балансының құрылымында көмір отыны басым болды. Одан кейін мұнай-газ кезеңі келді. Бұл - қатты отынмен салыстырғанда неғұрлым тиімді энергия көзі. 20 ғасырдың 80-жылдары дүниежүзілік энергетика өз дамуының 3-кезеңіне өтті, ол бірнеше ондаған жылдарға созылмақ. Бұл уақыт ішінде, негізінен, сарқылатын минералдық отын байлықтарын пайдаланудан гөрі қалпына келетін және сарқылмайтын байлықтарға (Күн, жел, атом энергиясы, т. б. ) негізделген энергетикаға біртіндеп көшу жүзеге асуға тиіс.

Отын-энергетикалық кешеннің құрамы, құрылымы және маңызы.

Отын-энергетикалық кешен (ОЭК) отын өнеркәсібі мен электр қуатын біріктіреді.

Міндеті

Халықты, шаруашылықтың барлык салаларын отынмен және энергия қуатымен қамтамасыз ету.

отынды үнемдеп пайдалану.

Отын-энергетика кешені

Мұнай өнеркәсібі

Мұнай өнеркәсібі- дүниежүзілік шаруашылықтың Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қарқынды өркендеген саласы. Дүниежүзіндегі басты мұнай алаптары дамушы елдер аумағында орналасқан. Әлемдік нарықта бағасының ұдайы өзгеріске түсетіндігіне қарамастан, мұнай мен одан алынатын өнімдер стратегиялық маңызы бар ресурс болып отыр. Мұнайды көп мөлшерде өндіріп, шетке шығаратын елдердің халықаралық деңгейде айрықша орны бар, тіпті олардың геосаяси жағдайына мұнай қоры елеулі түрде ықпал етеді деуге болады.

Мұнай өнеркәсібі - күшті монополияланған саланың бірі, дүниежүзі бойынша мұнай саласында АҚШ пен Батыс Еуропаның аса ірі ұлтаралық компаниялары жетекші орын алады. Бұған қарсы тұру мақсатында 1960 жылы мұнай экспорттайтын дамушы елдер арнайы ұйым (ОПЕК) құрды.

Ұйымның негізгі мақсаты - осы ұйымға мүше елдердің мұнайды өндіру және сыртқа сатумен байланысты қызметін халықаралық деңгейде үйлестіру. XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзінде өндірілген 3, 5 млрд т (газ конденсатымен қоса) мұнайдың 40%-ға жуығы ОПЕК елдеріне тиесілі болды.

Ресей әлемдегі жетекші мұнай өндіретін елдердің бірі Жан басына шаққанда мұнай өндіруден дүниежүзінде Кувейт 1-орын алады (2008 жылы - 54, 6 т) . Қазақстан Республикасында 2008 жылы 70, 7 млн т мұнай өндірілді; жан басына шаққандағы көрсеткіш 4, 36 т болды.

Мұнай - аса маңызды экспорттық тауар, дүниежүзінде өндірілетін мұнайдың 45%-ға жуығы сыртқа сатылады. Мұнайды өндіретін (Парсы шығанағы елдері, Латын Америкасы мен Африка елдері) және тұтынатын аудандардың (Еуропа, АҚШ, Жапония) аумақтық алшақтығына байланысты мұнай тасымалы күрделі көлік жүйесіне айналып отыр. Қазіргі заманғы ірі порттар мен жүк сыйымдылығы аса жоғары танкерлер, қуатты мұнай құбырлары осы мақсатқа жұмылдырылған. Негізгі тасымал жолдары Парсы шығанағынан Батыс Еуропаға және Жапонияға, АҚШ-қа бағытталған. Сонымен қатар Венесуэла мен Мексика мұнайы АҚШ порттарына жеткізіледі. Аса ірі мұнай құбырлары Ресейдің мұнайлы аудандарын Еуропа елдерімен байланыстырады. Канада мұнайы АҚШ-қа құбыр арқылы жеткізіледі. Теңіздегі қайраңдық (шельф) кен орындарында өндірілген мұнай құрлыққа суасты құбырлары арқылы тасымалданады. Қазіргі кезде олар 500 м-ден төмен тереңдікте орналастырылған.

Мұнай өндіру мен тасымалдау қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізуде. 1977 жылы Оңтүстік Африка жағалауында әрқайсысының жүк сыйымдылығы 330 мың т болатын екі мұнай таситын танкер соқтығысып қирады. 1989 жылы Аляска жағалауында қайраңға тұрып қалған "Вальдес" танкерінен суға 40 мың т мұнай ағып жайылған. 2002 жылы күзде Испания жағалауларында (Галиссия) болған мұнай апаты да қоршаған ортаға зор зиян тигізді.

Мұнай өңдеу кәсіпорындары, әдетте, шикізат көзіне жақын жерде немесе аса ірі портты қалаларда орналасады. Қазіргі кезде дүниежүзінде ірілі-ұсақты 700-ден астам мұнай өңдейтін зауыттар жұмыс істейді. Олардың 30-ға жуығының қуаттылығы жылына 15 млн т-дан асып түседі. Мұнай өнімдеріне қатысты экологиялық талаптардың күшейтілуі бұл салада ғылым мен техниканың жетістіктерін кеңінен қолдануға итермелейді. Мысалы, дүниежүзінде өндірілетін бензиннің жартысынан астамының құрамында зиянды қорғасын жоқ, ал АҚШ пен Германияда, Жапонияда тек осындай бензин ғана пайдаланылады.

1960 жылдардың ортасында осы аймактағы Маңғыстау алабы ашылды. Ондағы Өзен және Жетібай, Қаражамбас, Қаламқас, Солтүстік Бозащы, Кеңқияқ, Жаңажол, т. б. кен орындарындағы мұнайға барлау жасалды.

Кейінірек алып Қарашығанак, Теңіз мұнай кен орындары ашылды.

1980 жылдардың басында республикамызда үшінші алап - Оңтустік Торғай ірі кен орны Құмкөл пайда болды.

1990 жылдардың басында ең үлкен мұнай кен орны Қашағанды ашты.

Мұнай қоры жағынан (4, 8 млрд т) Қашаған дүние жүзінде бесінші орында.

Мұнай мен газды ірі компаниялар өндіруде:

«Қазмұнайгаз»Қазақстаннын, ең ірі ұлттық мұнай компаниясы. Осы компаниялардың жұмыс істеу нәтижесінде мемлекетіміздегі мұнай өнеркәсібінің даму каркыны жылдан-жылға өсу үстінде.

1970 жылдары республикамыздағы барлық мұнайды үш облыс (Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе) өндіретін, казір 6 облыс өндіріп отыр.

Көш бастаушы Атырау облысы.

Өндіріс ауданынан тұтынушыға темір жол аркылы цистернада және Каспий теңізі арқылы танкермен тасымалданады. Бірақ негізгі бөлігі құбыр арқылы тасымалданады. Мұнай тасымалдауда кұбырдың рөлі тиімді болғандықтан жыл өткен сайын оның үлесі артуда.

Құбырдың мұнайды өткізу мүмкіншілігі жоғары. Диаметрі 83 см болатын құбыр жылына 10 млн тонна өткізе алады. Сонымен бірге өрт шығу қаупі құбырларда сирек болады. Қазақстандағы магистральді мұнай құбырының ұзындығы 7000 км-ден артық. Ең ірілері Атырау-Новороссийск, Атырау-Самара, Атасу- Алашаңкоу және Омск-Павлодар-Шымкент.

Мұнайды мұнай өңдейтін зауыттарда (МӨЗ) өңдейді. Мұнай өңдейтін зауыт көбінесе тұтынушыға негізделген. Қазақстанда 3 ірі мұнай өңдейтін зауыт (Атырау, Павлодар, Шымкент) және кішігірім отын жанар-жағармай зауыты Қарашығанақта жұмыс істейді.

Газ өнеркәсібі

Газ өнеркәсібі-бұл табиғи газ кен орындарын барлау мен пайдалануды, газ құбырлары арқылы алыс газбен жабдықтауды, көмір мен тақтатастардан жасанды газ өндіруді, газды өңдеуді, оны әртүрлі салаларда және коммуналдық шаруашылықтарда қолдануды қамтитын отын өнеркәсібінің саласы.

Әлемдік газ өнеркәсібінің елеулі даму себептері:

Газ өндіру көлемі бойынша ең ірі елдер: Ресей, АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Алжир, Иран, Норвегия, Индонезия, Сауд Арабиясы, Нидерланды.

Табиғи газдың маңызды кен орындары Солтүстік Америка мен Батыс Еуропа, Парсы шығанағы, Ресей жері мен Орта Азияда шоғырланған. Қазіргі кезде кептеген елдер (Бруней, Малайзия, Норвегия және Ұлыбритания) табиғи газды теңіздегі газ кәсіпшіліктерінен өндіреді, су астындағы газ жинау қондырғылары 500 м-ден астам тереңдікте жұмыс істейді. Қазіргі кезде дамыған елдердің отын-энергетика құрылымында газ үлесі көмірмен бірдей мөлшерде. 2006 жылы дүниежүзінде 3646 млрд м3 табиғи газ өндірілді, оның 36%-ға жуығы Ресей мен АҚШ-тың үлесіне тиесілі Қазақстанда 2008 жылы 32, 9 млрд м3 табиғи газ өндірілді, яғни жан басына шаққанда 1474 м3-ден келеді.

Жүз жылдан астам уақытқа созылған газ өнеркәсібінің тарихы екі үлкен кезеңге бөлінеді

Табиғи газды әлемдік өндірудің динамикасы суретте көрсетілген, бұл оның үздіксіз үдемелі өсуін көрсетеді: ХХ ғасырдың екінші жартысында ол шамамен 12 есе өсті. 2010 жылға қарай ол шамамен 4 трлн м3 - ге, ал ғасырдың ортасына қарай 7 трлн м3-ге дейін артады.

Әлемдік өндірісті қазіргі әлем елдерінің үш тобы арасында бөлу мұнай өндіруге қатысты ұқсас көрсеткіштерден айтарлықтай ерекшеленеді: онда бірінші орын Батыстың дамыған елдеріне (37 %), екіншісі дамушы елдерге (35 %) және үшіншісі өтпелі экономикасы бар елдерге (28%) тиесілі. Бұл табиғи газ ресурстарының географиясымен ғана емес, дамушы елдерде оны өндіру кейінірек басталғандығымен түсіндіріледі.

Газ өнеркәсібі - табиғи газ кен орындарына барлау жүргізуді, мұнай, көмір мен тақтатастан жасанды газ өндіруді, өңдеуді, газды тасымалдау және оны өнеркәсіп пен коммуналдық-тұрмыстық шаруашылықта пайдалануды қамтитын отын өнеркәсібінің бір саласы. Газ өнеркәсібі әсіресе, АҚШ-та, Канадада, Мексикада ерте кезден дамыған. Англия, Франция, Бельгия, т. б. елдер 18 ғасырдың соңында тас көмірден жасанды газ өндіру ісін жолға қойды. Ресей мен Қазақстанда 20 ғасырдың алғашқы жартысына дейін табиғи газ өндірілген жоқ, тек мұнай кәсіпшіліктерінен аздаған газ алынып тұрды

Газ - калориясы жоғары, тасымалдануы жеңіл, бағалы химиялық шикізат. Өндірісте пластмасса, химия талшықтарын, синтетикалық каучук, азот тыңайткыштарын алуда қолданылады. Газ өндіру (1920 жылында) жекелеген сала ретінде Маңғыстау алабын игер- ген кезде пайда болды. Оның серпіліп, кең көлемде өндірілуі Қарашығанақ кен орнын игеруімен байланысты болды.

Қазіргі кезде республикамызда 100-ге жуық газ қоры барланды. Бірақ оның 2/5 бөлігі Қарашығанақ кен орнының үлесінде. Келесі ірі кен орындарына - Қашаған, Теңіз, Жаңажол жатады. Газдың негізгі қоры көбінесе мұнай-газ кен орындарында мүнаймен бірге кездеседі. Оңтүстігімізде Шу-Сарысу газ алабы біртіндеп колға алынып, игеріле бастады.

Қазір Қазақстанда 4 газ өңдеу зауыты істейді Олар:

Көмір өнеркәсібі

Дүниежүзі бойынша көмір өндірісінің қарқыны бәсеңдегенімен, бұл байырғы шикізат түрі әлі де болса көптеген елдердің отын-энергетика құрылымында елеулі орын алады. XX ғасырдың 50-60-жылдары мұнай өндірудің артуына байланысты көмір өнеркәсібі күйзеліске ұшырап, көптеген шахталар жабылып қалған болатын. XX ғасырдың 70-жылдарынан бастап мұнай бағасының өсуі көмірді ашық әдіспен өндіруге болатын ірі кен орындарының қайтадан өркендеуіне себепші болды. Сонымен қатар көмір өндіру географиясында өзгерістер болды. Батыс Еуропа шахталары жабылып, Азия басты өндіру аймағына (барлық көмірдің 45%-ын береді) айналды. Қазақстан көмір өндіретін жетекші 10 елдің қатарыыа енеді, мұнда 2007 жылы 103 млн т көмір өндірілді. Дүниежүзі бойынша өндірілетін көмірдің 12%-ы ғана экспортқа шығарылады. Көмір экспортында Аустралия мен ОАР, АҚШ жетекші орын алса, импортында Батыс Еуропа елдері мен Жапония басымдылық танытады.

Кестеде жиырма жетекші елде өндірілетін көмір қорының саны туралы мәліметтер келтірілген. Олар ең үлкен экономикалық маңызы бар.

Соңғы бірнеше онжылдықта әртүрлі елдердегі өндіріс көлемі айтарлықтай өзгерді.

Динамиканы кестеден көруге болады (көмірдің массасы жылына миллион тоннаға түседі)

Бүгінгі таңда Қытай көмір өндіруде көшбасшы болып табылады. Бұл ел сонымен қатар негізгі минералды импорттаушы болып табылады. Тіпті алынған көлемдер елдің өсіп келе жатқан қажеттіліктері үшін жеткіліксіз. Екінші орында Үндістан. Ол соңғы 4 жылда АҚШ-тың өндіріс көлемі бойынша асып түсті. Америка Құрама Штаттары қазір қатты отынды тұтыну мен өндіруді қысқартуда. Әлемдегі көмірдің шамамен 85% - ы-тас (кокстеу және энергетикалық) . Ол ЖЭО - да да, металлургияда да қолданылады. Өндірілетін қоңыр көмірдің мөлшері тек 15% құрайды. Бұл секторда Германия көшбасшы болып қала береді, екінші орынды Ресей, үшінші және төртінші орынды тиісінше Түркия мен АҚШ алады.

Бұл саладағы көшбасшылар:

Индонезия

Австралия

Ресей

АҚШ

Колумбия

Оңтүстік Африка

XXI ғасырда көмір өнеркәсібі Азияға көшті. Еуропада ЖЭО жабылады, көптеген елдер жасыл энергетикаға көшеді. Өткен жылы ЕО - да көмір шығыны 18% - ға, ал АҚШ-та 12% - ға, бүкіл әлемде 2, 6% - ға азайды. Тұтынудың төмендеу үрдісіне қарамастан, қатты отын кейбір елдерде экспорт үшін маңызды шикізат болып қала береді.

Ең көп көмірді осындай елдер сатып алады (импорттайды) :

Қытай

Үндістан

Жапония

Оңтүстік Корея

Тайвань

Германия

Қытай негізінен кокстелген көмірді импорттайды. Қазір елде атом және су электр станцияларының, жаңартылатын электр энергиясы көздерінің саны айтарлықтай өсуде. Сонымен қатар, металлургияның қажеттіліктері жоғары болып қала береді, сондықтан көмір Кокс өндірісіне көбірек барады.

Үндістан әкелінетін көмір мөлшерін үштен бірге азайтып, оны жергілікті өнімдермен алмастырмақ. Бұл елде пайдалы қазбалар негізінен электр энергиясын өндіруге жұмсалады. Басқа импорттаушы елдерде көмір металлургияда және аз дәрежеде ЖЭС-те қолданылады (Тайваньдан басқа) .

Адамдар көмірдің жанғыш қасиеттерін қай жерде және қашан ашқаны белгісіз. Бұл материал қола дәуірінде, 2000-3000 жыл бұрын отын ретінде қолданыла бастады. Ежелгі уақытта ежелгі Қытайда, Римде, Грецияда, Британ аралдарында пештерді көмірмен қыздырғаны туралы мәліметтер бар. Біздің дәуірімізге дейінгі IV-III ғасырда Қытайда пайдалы қазбаларды өнеркәсіптік өндіру басталды. Ол мыс балқыту, фарфор жасау, үйлерді жылыту үшін пайдаланылды.

XVIII ғасырға дейін бұл ел жер қойнауынан алынатын көмір мөлшері бойынша көшбасшы болды. Еуропада ағаш пен көмір ұзақ уақыт бойы болат балқыту және үйлерді жылыту үшін қолданылған. Шамамен X-XI ғасырда Германияда, Францияда және Чехияда көмір өндіріле бастады. Кен орындарын игеруді реттейтін алғашқы заңдар шығарылды.

Ұқсас жұмыстар

Отын-энергетика кешені. Отын өнеркәсібі. Электр энергетикасы

Германияның көмір өндірісі электр энергиясы, мұнай және газ өнеркәсібі

Шарлы барабанды диірменнің шарларының диаметрі

Қазақстан Республикасының отынэнергетика кешенінің қазіргі дамуы

Магистральдық мұнай құбырларының сорғылары мен сорғы станциялары

Қазақстандағы мұнай, газ және көмір кен орындары

МҰНАЙ ӨҢДЕУДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚҰБЫРЛЫ ПЕШТЕР

Тереңдік сорғы, Манжетті сорғы

Орталық Диспетчерлік қызмет бөлімі

ҚҰБЫРЛЫ ПЕШТЕР

Пәндер