Сөз бен қосымша, сөз бен

Презентация қосу

Буын. Буын түрлері

Орындаған: Аухымбай Жанар.

Қабылдаған: Байымбетова Ж
Тобы :С1301-10ж.
Буын. Буын түрлері
Буын-сөз құрамындағы бір Ерекшеліктері
немесе бірнеше дыбыстар 1.Буын болу үшін оның
тобынан жасалған құрамында дауысты дыбыс
фонетикалық бөлшек болуы тиіс
2.Бір буын ішінде дауысты
А-па, мек-те-бі-міз-де т.б. дыбыс біреуден артық болмау
керек
3.Буында мағына болмайды
4.Бірінші буын болмаса, қалған
буындар, негізінен,
дауыстыдан басталмайды
Буын түрлері
Ашық буын-бір ғана Тұйық буын- Бітеу буын-
дауысты дыбыстан дауыстыдан дауыссыздан
болатын немесе басталып, басталып,
дауыссыздан басталып, дауыссызға дауыссызға
дауыстыға аяқталады. аяқталатын буын аяқталатын буын
Ә-ке, та-ға-ла-ды Ар, ұқ, ұт, ант, Бас, бас-тық, бұл-
т.б. өрт, ұлт т.б. бұл-дар, қант,
қарт т.б.
• Буын – сөз құрамындағы
бір немесе бірнеше
дыбыстың тобынан
жасалған фонетикалық
бөлшек.
Ескерту.
1. Дауыссыз дыбыстар буын
құрай алмайды.
2. Сөзде қанша дауысты
дыбыс, сонша буын
болады.
Буындардың жасалу жолына
көңіл бөлу.
• ВА , ВАВ, ВА ВА, ВА, ВАВ, ВАВ
Осы сызба нені білдіреді деп
ойлайсыңдар?
Бұл арқылы нені түсіндіруге
болады?
Қазақ тілінде буынның 3 түрі бар:

1 2 3
Ашық буын Тұйық буын Бітеу буын
1.Бір дауысты Дауысты Ортасындағы
дыбыстан болады. дыбыстан дауыстыны екі
2.Дауыссыздан басталып, жағынан
басталып,
дауыстыға дауысысз дауыссыз дыбыс
аяқталады. дыбысқа бітеді. қоршаған буын.

А-ға, а-на, ә- Ат, ет, от, ақ, аз, Бал, тарс, төрт,
ке,ба-ла, қа- өрт, арт, т.б. таң, қант, т.б.
ла.
Жалпы лингвистикадағы буын теориясы
тұрғысынан қараса буынның тілдік
табиғаты аса күрделі құбылыстардың
бірі болып табылады екен.
• Ертегілерде ,мысалдарда адамдардың
қасиеттері қалай бейнеледі.Мәселен :
түлкі –қу, өтірікші адам, қасқыр- аңқау,
қомағай.
Бойы бұлғаң, 4б
Сөзі жылмаң 4б
Кімді көрсем ,мен сонан. 7
Бетті бастым, 4б
Қатты састым, 4б
Тұра қаштым жалма-жан. 7б
Қазақ тіл білімі
Лексик Фонети Сөзжас
а ка ам
Дыбыстар
Сөз бен және Сөз
мағына олардың тұлғасы
жіктелуі
Сөздік қор
Буын Сөзжаса
түрлері, м
Сөздік
тасымал тәсілде
құрам
рі
Тұрақты Дара
Дыбыстық
тіркестер сөздер
заңдылық
мен
тар
күрделі
Мақал-
сөздер
мәтелдер Орфограф
ия,
орфоэпия,
графика
Қазақ тіл білімі
Морфолог Синтакс
ия ис
Сөз
Атауыш тіркесі
сөздер Сөйлем
және
Көмекші оның
сөздер түрлері
Жай
Одағай сөйлем
сөздер Құрмалас
сөйлем
Дыбыстардың жіктелуі
Дауысты Дауыссыз
дыбыстар дыбыстар
тілді Ерін мен жақт к г й
ң езудің ың қ ғ л
қатысына
қарай п б м
жіңіш ашы қыса с
жуан еріндік езулік з н
ке қ ң
а т д
ә о а а и ң
о е ө ә ф в р
ә ы у
ұ и е х һ
ұ е і ау
ы ш ж а,
у ө і ұ
ү о ба
(су, ч
ү у ы ү у
бу) ө ц
і и
у у щ
э
(бер э
у,
келу
Үндестік заңы
Сөз бен қосымша, сөз бен
Сөз ішінде, сөз бен қосымша
сөздің аралығында
арасында дауыстылардың не
дауыыссыз дыбыстардың
бірыңғай жуан, не бірыңғай
бірін-бірі өзіне ұқсата әсер
жіңішке болып үндесуі
етуі
Буын үндестігіне Ілгерінді Кейінді
бағынбайтын ықпал Кейінгі
ықпал
Көмектес септік жалғауы: доп-
қосымшалар тұрған
Алдыңғы
пен, алтын-мен т.б. дыбыстың
дыбыстың
-ныкі, -нікі,-дікі: қала-нікі, Әсет- алдыңғы
кейінгі
тікі т.б. дыбысқа
дыбысқа әсер
-жан, -тай, -тал, -дар, -еке: көке- әсер етіп,
етіп, өзіне
жан, әке-тай, өсім-тал, білім-дар, өзіне
ұқсатып алуы
ата-еке т.б. Қаракөз- ұқсатып
-хана, -стан, -кент, -күнем: Қарагөз, алуы
Қазса-қасса,
дәріхана , Пәкі-стан, Шым-кент, алып бер- мектеп+і-
пайда-күнем т.б. алыппер, мектебі,
-гер, -қор, -паз, -қой, -гөй, -кеш, - Нұркелді- тап+у-табу
кес, -уар: қалам-гер, пәле-қор, Нұргелді
өнер-паз, кәсіп-қой, бата-гөй, Тоғыспалы ықпал
арба-кеш, зиян-кес, сөз-уар т.б. Көрші дыбыстардың
-ов, -ев, -ин: Сәрсенбек-ов-тің, ілгерінді-кейінді бір-біріне
Жұмаба-ев-тың т.б. әсері: он қой-оңғой, дос-
Сөздердің тасымалдануы
Тасымалдау ережелері Мысалдар
Тө-менірек, төме-
Сөздер буын жігімен бөлінеді
нірек
й, у дыбыстары бар сөздерде бұл Да-уыс, са-уат, да-
дыбыстар келесі буынның басында йындық, құ-йын
жазылады
Үш дауыссыз қатар келгенде, алдыңғы Құмырс-қа,
жолда екі дауыссызды қалдырып, келесі жаңғырт-ты,
жолға үшінші дауыссызды шығарып күңгірт-теу
тасымалдайды
У, и әріптері бар сөздер тасымалданғанда, Бу-ын, су-ық, қи-
келесі буын дауысты әріптен басталады ын, жу-ын
Екі, үш, төрт, бес әріптен құралған бір А-па немесе сп-орт
буынды сөздер жеке тұрғанда деп жазу дұрыс
тасымалданбайды емес
Кісі атының қысқартылып алынған әрпін Б.-С.Омарова н\е
тегінен бөліп, келесі жолға көшіруге Ж.Қ.-Асанов деп
болмайды жазу дұрыс емес
Цифрмен таңбаланған сандарды қысқарған 30-га н\е 120-кг
атауларынан бөліп тасымалдауға деп жазу дұрыс
болмайды емес
Алғашқы дыбыстарынан қысқарған сөздер Т-МД н\е БҰ-Ұ деп
тасымалданбайды жазу дұрыс емес
СИНОНИМ ОМОНИМ АНТОНИМ

Сөздердің Сөздердің Сөздердің
мағыналары бір- мағыналары әр мағыналары бір-
біріне жуық түрлі біріне қарама-қарсы
Бір сөз табына Бір сөз табына
Жазылуы бірдей
қатысты қатысты
Дыбысталуы әр Дыбысталуы Бір сұраққа жауап
түрлі бірдей береді, түрленуі
ортақ болады

Омар атаның
аты жүйрік
Айбек пен екен.
Нұржан Қалың
жолықты- Оның аты- кітап-жұқа
кездесті- Айша кітап
ұшырасты
Нысананы
көздеп атты.

Ұқсас жұмыстар

Грамматика саласынан фонетика мен сөздердің лексикалық мағыналары

ДЕМЕУЛІК ЩЫЛАУЛАР

Қазақ тіліне тән дауысты дыбыстар

ШЫЛАУДЫҢ БАСҚА СӨЗ ТАПТАРЫНАН АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ

СӨЗ ТІРКЕСІ

Шылаулар Шылау сөздер

Қазақ тілінде жай сөйлем түрлерін ата

Сөз және оның құрамы

Қосымшалы сөз.264-266 жаттығулар

СӨЗ ТІРКЕСТЕРІНІҢ БАЙЛАНЫСУЫ

Пәндер