Оңтүстік Американың климаты мен табиғат зоналары

Презентация қосу

Оңтүстік Американың
климаты мен табиғат
зоналары.
Африканың жер бедері,
пайдалы қазбалары.
Жоспар:
• 1.Оңтүстік Американың климаты.
• 2.Оңтүстік Американың табиғат зоналары.
• 3.Африканың жер бедері, пайдалы
қазбалары.
Оңтүстік Америка
Солтүстік Америка
материгімен бірге
Америка дүние болігін
құрайды.Ал тілдік
ерекшелігіне қарай
материкті орталық
америкамен
қосып,Латын Америкасы
деп те атайды.Материк
пішіні солтүстік жарты
шардың Субэкваторлық
белдеуінен оңтүстік
жарты шардың
қоңыржай белдеуіне
дейін созыла
орналасқан үшбұрышқа
ұқсаиды.
Оңтүстік Америка табиғатының мынадай
ерекшеліктері бар:
• Мұнда Жер шарындағы ең мол сулы және су жинау алабы өте
үлкен өзен – Амазонка орналасқан, оның жылдық ағыны 7000
км3, су жинау алабының 7 млн. км2 асады;
• Материктің солтүстігінде дүние жүзіндегі ең биік сарқырама
– Анхель орналасқан, ол 1054 м биіктіктен құлап ағады;
• Анд тауларында дүние жүзіндегі биік тау көлдерінің ең ірісі
– Титикака орналасқан. Теңіз деңгейінен 3812 м биіктіктегі бұл
көлдің ауданы 8300 км2, тереңдігі 304 м;
• Материкте дүние жүзіндегі ең биік сөнбеген жанартау – биәктәгә
6880 м болатын Охос-дель-Саладо жанартауы орналасқан;
• Оңтүстік Америка – Жер шарындағы ең ылғалды және ең жасыл
материк: жерінің тең жартысына жуығын ормандар алып жатыр;
Шеткі нүктелері:
солтүстікте – Гальинас
мүйісі (12° 28′ с.е., 72°
35′ б.б.), оңтүстікте –
Фроуэрд мүйісі (53° 55′
о.е., 71° 18’б.б.), батыста
– Париньяс мүйісі (4° 45′
о.е., 81° 20′ б.б.),
шығыста – Кабу –
Бранку мүйісі (7° 9′ о.е.,
34°4б’б.б.).
Климат қалыпиастырушы
факторлар.
• Географиялық орнына сәйкес, Оңтүстік Америка күн сәулесін өте мол алады.
Бірақ ылғалдың көп болуы материкті шамадан тыс қызып кетуден сақтайды.
Материк солтүстік субэкваторлық белдеуден оңтүстік қоңыржай белдеуге дейін
созылып жатыр. Климаттың қалыптасуына географиялық ендікпен қатар,
батыстағы биік Анд тау жүйесінің тигізетін әсері мол. Сондықтан әрбір
климаттық белдеу биік таулық және жазықтық климаттарға ажыратылады.
• Материк климатына қоршап жатқан мұхит айдындары үстінде қалыптасатын
экваторлық, тропиктік, қоңыржай ауа массалары басым ықпал етеді. Сондықтан
Оңтүстік Америка дүние жүзіндегі ең ылғалды материк болып табылады.
Әсіресе Атлант мұхитының әсері күшті. Мұндағы жылы ағыстар ауаны ылғалға
қанықтырады да, материкітң шығысытағы жазық бөлігі ылғалды ауа
массаларының құрлықта кеңінен таралуына қолайлы жағдай жасайды.
Климаттық белдеулер. Материкті 6 климаттық
белдеу кесіп өтеді.
• Экваторлық климаттық белдеу Амазонка ойпатының едәуір жері мен
Тынық мұхитының экватор сызығынан солтүстікке қарай жатқан жағалық
бөлігін алып жатыр. Жыл бойы ауа температурасы +250С-тан төмен
түспейді, жауын-шашын мөлшері Амазонкада 1500-мм-ден 3000 мм-ге
дейін, ал Тынық мұхит жағалауында 3000 мм-ден артық түседі. Жауын-
шашын жыл бойы мол, әсіресе көктем мен күздегі күн мен түннің теңелуі
кезінде айрықша көбейеді.
• Материктегі екі субэкваторлық климаттық белдеу бар, олар
Амазонканың шығысында бір-бірімен түйіседі. Бұл белдеулер жазда
ылғалды экваторлық, ал қыста құрғақ тропиктік ауа массаларының
ықпалында болады. Мұндай климатты ауыспалы ылғалды климат деп
атайды. ауаның орташа температурасы құрғақ кезеңнің соңына қарай
+280С-қа дейінжоғарылайды, қыс айларының өзінде орташа температура
+200С-тан төмен түспейді.
• Тропиктік климаттық белдеу Бразилия тау үстіртінің оңтүстік-
шығыс жағалық бөлігін, Ла-Плата ойпатының солтүстігін және ішкі
жазықтаржы алып жатыр. Бұл белдеуде де температура жыл
маусымдары бойынша өзгеріп, жазда орташа температура +280С-
қа дейін жоғарылайды. Гран-Чако жазығында материктегі ең
жоғары температура (+47 С) байқлған жылдық жауын –
шашынның мөлшері Бразилия таулы үстіртінің оңтүстік – шығыс
жағалық бөлігінде жылы ағыс әсерінен 2000 мм-ге жетіп,
тропиктік ылғалды климат ауыспалы ылғалды сипатқа көшеді.
• Субтропиктік климаттық белдеу материктің 300 және 400 о.е.
аралығын алып жатыр. Белдеудің шығысында климат ылғалды
субтропиктік, мұнда орташа температура жазда +250С-тан қыста
+150С-қа дейін ауытқып отырады.
• Экватордың екі жағын Амазонканың ылғалды экваторлық
ормандары алып жатыр. Олар түр құрамы онша өзгермей – ақ солтүстік
пен оңтүстікке қарай ауыспалы ылғалды ормандарға ұласады. Ауданы
мен тіршілік дүниесінің алуан түрлілігі жағынан жер шарында Амазония
ормандарының теңдесі жоқ. Мұндағы қызыл сары ферралитті
топырақтарда тек қана ағаштардың 2 мыңнан астам түрі өседі.
Сондықтан бұл аймақты ғаламшардың «өкпесі» деп те атайды. Ал
жергілікті халық ит тұмсығы батпайтын бұл қалың орманды «сельвас»
дейді. Орман іші өте ыстық әрі қапырық, оның төменгі бөлігіне жарық
жетпейді. Сельвастағы ағаштардың биіктігі 80 м – ге дейін жетеді, олар
лианалармен тығыз шырмалған, агаш тәрізді
папоротниктер мен орхидеялар да көп. Жарықты жапырағымен ұстап
қалуына байланысты орман арасында жетіспегендіктен, шептесін
өсімдіктер өспейді. Мұндағы ағаштардың аса бағалы түрлеріне табиғи
каучук алынатын гевея, ең жеңіл бальс ағашы, дәрілік шикізат
беретін хина ағашы, какао, сейба, қауын ағашы және т.б. жатады.
• Ауыспалы ылғалды ормандар Атлант мұхитының әсері күшті
болатын Бразилияның шығыс жағалауында да таралған. Бұл
ормандардың ерекшелігі, мұнда қылқан
жапырақты араукария ағашы және парагвай шайы өседі.
Араукария ормандары кесудің нәтижесінде жойылу алдында тұр.
• Саванналар мен сирек ормандар материкте Ориноко
саваннасы льянос және Бразилия саваннасы кампос деп
ажыратылады. Топырақ жамылғысы ферралитті
қызыл топырақтан қызыл қоңыр топыраққа ауысады.
Саванналардың көрінісі жыл мезгілдеріне қарай өзгеріп отырады:
құрғақ кезенде шөптер құрғап, ағаштар жапырағын түсіреді, ал
жаздың басында жаңбырдан соң шөптер шапшаң қаулап өсіп,
ағаштардың жапырағы қалпына келеді.
Африка — аумағы жағынан
Еуразиядан кейінгі орынды
алатын құрлық, дүние
бөлігі.Жерінің аумағы 29,2
млн. км2 (аралдарымен
бірге 30,3 млн. км2).
Жер бедері
Ойпаттары мен аласа жазықтары көбіне жағалауда орналасқан (Сенегал,
Гвинея жағалауы, Сомали, Мозамбик, Жерорта теңізі жағалауы).
Экватордан солтүстікке қарай Африканың көп жерін Сахара және Судан
жазықтары мен үстірттері алып жатыр. Сахараның солтүстік-батысында
Атлас таулары (Тубкаль, 4165 м), шығысында Қызыл теңізді бойлай Этбай
жотасы (Асотериба 2216 м) созылып жатыр. Ол оңтүстігінде Эфиопия таулы
қыратына (Рас-Дашан, 4623 м) ұласады. Бұл таулы қыраттың аралығында
Африканың ең терең ойысы – Афар жатыр. Оның солтүстік-батысында
Камерун жанартауы (4070 м), солтүстігінде Азанде, батысында Оңтүстік
Гвинея қыраты, оңтүстігінде Лунда-Катанга үстірті, шығысында Шығыс
Африка таулы қыраты қоршай орналасқан. Олар сөнген және әлі сөнбеген
жанартау конустарына, яғни батысында Рувензори (5109 м), Карисомба
(4507 м), Рунгве (3175 м), шығысында Элгон (4322 м), Кения (5199 м), Меру
(4567 м), Килиманджаро (5895 м) тауларына жалғасады. Оңтүстікке қарай
жүрген сайын жер бедері біртіндеп аласарып, Калахари ойысы арқылы
Кап және Айдаhар (Дракон) тауларына ұласады.
Пайдалы қазбалары

Африка жері қазба байлықтарға өте бай,
әсіресе, минерал кендерінің қоры көп.
Мұнай мен газдың ірі кен орындары
Нигерияда, Ливияда, Египетте, Алжирда,
ал тас көмірдің ірі кендері, Оңтүстік
Африка Республикасы жерінде табылған.
Кобальт пен мыстың аса ірі қоры Замбия
мен Конгода, алмас, платина, алтын
кендері Оңтүстік Африка
Республикасында, уран Нигерия мен
Намибия жерінде шоғырланған.
Өсімдіктер дүниесі
Африкада гүлді өсімдіктердің 40000-нан астам түрі бар, оның 9000-ға
жуығы тек қана осы құрлықта өсетін өсімдіктер. Құрлықтың 8%-ын
ылғалды тропиктік орман (гилея),35%-ына жуығын саванна және
сирек орман, 40%-ы құрлықтық шөл мен шөлейт белдемі алып
жатыр. Гвинея жағалауы мен Конго ойысындағы ылғалды экваторлық
орманда ағаштың 300-ден астам түрі бар. Олар бірнеше қабатты
болып өседі, ең биік өсетін ағаштар – пальмалар (биіктігі 60 – 70 м-ге
жетеді). Олардың алып фикус, май және шарап пальмасы, сейба,
қола ағаштары сияқты түрлері бар. Төменгі бөліктердебанан,
папоротниктер, либериялық кофе ағашы және каучук беретін ағаш
тәріздеслиана, ландольфия, ротанг пальмасы кездеседі. Саваннаның
негізгі ағашы – баобаб. Олардың аралығында биіктігі 2 – 3 м, кейде 5
м-ге жететін піл шөбі, дум пальмасы,май пальмасы өседі.
Назарарынызга рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Тундра зонасы

Солтүстік Американың табиғат зоналары

Оңтүстік Американың физикалық картасы

Пампа түлкісі

Шөлейт зонасы

Оңтүстік Американың халқы және елдері

Орман зонасы

Солтүстік Американың жер бедері

КЛИМАТТЫҚ БЕЛДЕУЛЕРІ

Шөл зонасы

Пәндер