Саяси тәрібі

Презентация қосу

ҚЫЗЫЛОРДА ҚАЛАСЫ ҚОРҚЫТ АТА АТЫНДАҒЫ ҚЫЗЫЛОРДА УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ИНСТИТУТЫ ФИЗИКА-МАТЕМАТИКА КАФЕДРАСЫ

Студенттің аты-жөні:Кудайберген Диана Аскарқызы
Оқу тобы:Ф-20-1
Пәні:Саясаттану
Пән мұғалімі:Байкадамова Гульжаухар Махмутовна

Қызылорда қаласы,2021 жыл
1.Мемлекеттің пайда болуы мен мәні.
2.Мемлекеттің негізгі белгілері мен қызметтері.
3.Құқықтық мемлекет түсінігі.
«Мемлекет» деген атау термин ретінде жаңа заманда-итальяндық қайта өрлеу кезеңінде шықты. Ол алдымен
Испанияда орнығып, одан Франция мен Германияға, артынша ХІХ ғасырға дейін бүкіл Европа елдеріне тарап
үлгерді. Испаниядағы «мемлекет» ұғымы латынның «состояние» - «қалыпты жағдай» деген сөзден шыққан.
Алғашында ол өкімет билігін иеленуші деген мағанада айтылып, бертін келе ол үкімет функциясы ретінде
қаралды да ақырында мемлекет ұғымына ауысты.

Мемлекет ұғымы екі мағынада қолданылады:
1. Кең мағынада үлкен әлеуметтік топтың ұйымын білдіреді де, «халық», «қоғам», «ел», деген ұғымдарға
сәйкес келеді.
2. Тар мағынада басқару құрылымының, мемлекеттік аппараттың жиынтығын білдіріп, «үкімет»,
«әкімшілік» деген ұғымдарды білдіреді. Саясатта екінші мағынасы пайдаланылады.Мемлекет саяси
жүйенің басты элементі, саяси институттардың маңызды бөлігі. Қоғамдағы билікті іс жүзіне асырушы
орталық институт.Мемлекет алғашқы қауымда болған жоқ. Ceбeбi алғашқы қауымдық құрылыста теңсіздік
болған жоқ. Құлиеленушілік құрылыста мемлекет пайда болды, ceбeбi өмірге басқарушылар мен
бағынушылар келді.
Мемлекеттің пайда болу мен мәні жөнінде әр түрлі теориялар бар:

«Зорлық жасау» теориясы (Е.Дюринг,
Теологиялық теория. (А.Августин, Ф.Аквинский)
Л.Гумпилович, К.Каутский) 6ip елді екінші елдің
мемлекеттің пайда болуын құдайдың құдіретімен
басып алуы нетижесінде арадағы қатынастарды
түсіндіреді.
реттеу үшін мемлекет пайда болды.

Патриархтық теория. (Оның негізін салушы XVIII
ғ. Өмір сүрген ағылшын ойшылы Роберт Филмер). Географиялық теория. (Heгізін салушылар:
Ол мемлекеттің пайда болуын рулардың тайпаға, А.Ратцель, В.Соловьев, Б.Чичерин) Мемлекеттің
тайпалардың одан үлкен қауымдастыққа, одан әpi пайда болуын географиялық ортаның
мемлекетке дейін 6ipiryiнен деп санайды. Осыған өзгешеліктерінен деп түсіндіреді.
ұқсас идеяны Аристотель де айтқан.

Қоғамдық келісім теориясы (Т.Гоббс, Г.Гроций,
Психологиялық теория адамдарға бағыну мен
Ж.Руссо) Тәуелсіз әмірші мен қол астындағы
құлшылық ету қажеттігі мәңгі бақи тән болған
адамдардың келсімінің арқасында мемлекет пайда
дегенді айтады.
болды дейді.

Сонымен мемлекет деп белгілі бір аумақ шеңберінде адамдардың әлеуметтік топтар, таптар мен бірлестіктердің
қатынастары мен қызметтерін ұйымдастыратын, бақылайтын қоғамныі саяси жүйесінің негізгі элементін айтамыз.
Мемлекеттің негізгі мынадай белгілері болады:

Аумақтық (территориялық) бөліну.
Ерекше өкімет аппараты. Таптық
Өзінің шекарасы бар, белгілі
қоғам пайда болғаннан кейін, үстем
территориясы болады. Алғашқы
тап өкілдеріне қара халықты
қауымдық қоғамда халық
бағындыру үшін айрықша өкімет
туысқандық жағынан белгілі аумақта
аппараты керек болды.
мекендейтін.

Мемлекеттің міндетті түрде мүшесі,
азаматы болуы. Мемлекеттің Салық салу. Мемлекеттік аппаратты
аумағында тұрған соң міндетті түрде ұстау үшін халықтан салық жинау.
сол елдің азаматы болуы.

Ашық күш қолдану, золықпен еріксіз
Мемлекет егеменді болуы керек. Ол - көндіру. Ішкі істер органдары, тергеу
iшкі жене сырткы icтерін атқарудағы комитеті, прокуратура. Мысалы:
толық тәуелсіздігі, дербестігі. қылмыскерге қолданатын барлық
жазаның түрі.
Мемлекеттің ішкі және сыртықы міндетті қызметтері (функциялары) болады.

Ішкі қызметтеріне мыналар жатады:
a) Экономикалық салада мемлекет кәсіпкер, жоспаршы, үйлестіруші қызметін атқарады. Экономиканы
нарықпен қатар мемлекет те реттейді. Оны мемлекеттік тапсырыс салық, несие, экономикалық
бағдарлама және т.б. арқылы жасайды.
ә) Әлеуметтік өмірді ұйымдастырады. Халыктың әл-ауқатын, өмір деңгейін көтеру, денсаулықты сақтау
ісін жақсарту, тұрмыс қажетін өтеуді жетілдірумен айналысады.
б) Заңдылықты қамтамасыз етеді. (легитимдікті) – оған тәртіп сақтау, қылмысқа қарсы күрес т.б.
в) Мәдени-тәрбиелік салада білім беру, оқу-ағарту ісін, ғылымды, әдебиет пен өнерді дамыту мәселесімен
айналысады. Сонымен қатар бюджет саясатын жүзеге асыру, қарулы күштер құруы т.б. мәселелер жатады.

Сыртқы қызметі:
a) Мемлекеттің тұтастығы мен қауіпсіздігін қорғау.
ә) Өзін-өзі билеу, егемендігін сақтау, басқа елдермен тиімді қарым-қатынасты орнату.
б) Елдің саяси мүддесінің ықпалылығына, ұтымдылығы мен тиімділігіне жағдай жасауМемлекеттің ең
басты міндеті - қоғамның тұрақтылығын орнатып, қалыпты тіршілігіне жағдай жасау. Ол әр түрлі топтарға,
жіктерге бөлінген қоғамның бірлігін қамтамасыз етуі тиіс.
Мемлекеттің түpi деп оның ішкі құрылысын, ұйымдастырылуын және
мемлекеттік биліктің жүзеге асырылу тәсілін айтады. Оның үш жағы бар:

Басқару түpi. Саяси тәрібі

Мемлекеттік
құрылысы
1.Басқару түрі жоғарғы өкімет билігі кімнің қолында екендігін қөрсетеді. Мемлекет екі түрге бөлінеді: 1)
монархия; 2) республика.Монархия деп мемлекеттің жоғарғы өқімет билігі жеке – дара, бір билеушінің
қолында болып, ол әкеден балаға мұра ретінде қалатын түрін айтады. Оны хан, патша, император, король
деп атауы мүмкін. Монархия абсолюттік және конституциялық болып екіге бөлінеді. Абсолюттік
монархия деп жоғарғы өқімет билігі бүтіндей, тұтас, формальды түрде шектелместен бір адамның
(монархтың) қолында тұрған қоғамдық құрылысты айтады. Конституциялық монархияда монархтың білігі
белгілі дәрежеде заң шығаратын билік парламентпен шектеледі. Монархияның мұндай түрі ең бірінші
Англияда құрылды. Қазіргі заманда конституциялық монархияның құрлысы Бельгия, Голландия, Дания,
Испания, Непал, Люксембург, Норвегия, Щвеция және т.б. елдерде бар.Республика деп мемлекеттік биліктің
барлық жоғары органдары белгілі бір уақытта сайланатын немесе өкілдік мекемелер (парламет) арқылы
қалыптасатын мемлекеттік басқарудың түрін айтады. Республика президенттік және парламенттік болып
екіге бөлінеді. Президенттік басқаруда президент үкімет және мемлекет басшысы болады. Оны парламент
немесе халық сайлауы мүмкін. Президентті парламент немесе соның негізінде құрылған коллегия сайласа,
оны «парламеттік президенті» дейді. Конституция бойынша оған бір құқықтар беріледі, бірақ оларды
жүзеге асыру үшін премьер – министр немесе министірлердің біреуінің қойылған қолы керек. Онсыз күші
болмайды. Ондай президенттің билігі шамалы болады.
Президентті жалпыға бірдей, тікелей, құпия сайлау арқылы халық сайласа, ондай мемлекетті
президенттік республика дейді. Ондай президенттің билігі зор. Президенттік республикада үкімет
президенттің алдында жаупты болады. Президент өзі өкімет басшысы болмаса, премьер – министрді
және министірлерді тағайындайды. Ол қылмыскерге кешірім жасауға, марапаттауға, халықаралық
келіссөздерді жүргізуге құқығы бар болады. Президент ішкі және сартқы саясаттың басты
бағыттарын айқындайды. Президентте заң шығаруға, бюджетті шешуге өкілдігі болмайды.
Парламенттік тәртіпте елдің жоғарғы басшысы парламетке бағынады. Онда заң шығарушы және
атқарушы билік парламентке тәуелді болады. Үімет парламенттің алдында жаупты болады. Ол
парламенттің төменгі палатасының ең көп орындарына ие болып отырған партияның
(партиялардың) лидерлерінен құрылады. Әр елде парламентті әп түрлі атайды:Польша, Финляндия-
Сейм, Иран, Турция-Мәжіліс, Швеция-Риксдаг, Франция-Ұлттық жиналыс, Израильде-Кнессет.2.
Мемлекет саяси тәртібі жағынан Демократиялық, антидемократиялық, тоталитарлық, авторитарлық
болып бөлінеді.
3.Мемлекет басқару түрімен қатар құрылысына қарай ерекшеленеді. Мемлекет құрылысы орталық өкімет
пен жергілікті биліктің міндеттер өрісінің арақатынасын білдіреді. Ол унитарлық, федеративтік және
конфедеративтік болып үш түрге бөлінеді.Унитарлық (латыннан біртұтас, біріккен деген сөзінен ) құрылыста
саяси билік бір орталыкка бағынады, мемлекеттің ішінде өз алдына бөлек басқа құылымға жол берілмейді.
Оның жері, конституциясы бір болады. Унитарлық мемтекетте мемлекеттік биліктің жоғары органдарының
бір жүйесі, бір құқық жүйе, бір сот жүйесі, бір азаматтық балады. Ондай мемлекеттерге Греция, Қазақстан,
Франция, Узбекистан және т. б. жатады.Федерация деп белгілі бір саяси тәуелсіздігі бар бірнеше
мемлекеттік құрылымдардың бірігіп одақтық жаңа бір мемлекетті құруын айтады. Федерация мен оған
кіретін субъктілердің міндеттерінің арасындағы айырмашылықтар жалпы мемлекеттік конституциямен
реттеледі. Әрбір субъектінің өзінің жогарғы билеу ( зағ шығарушы, атқарушы, сот ) органдары болады және
өзінің конституциясы мен азаматтылығы болуы мүмкін. Австралия, Австрия, АҚШ, Германия және т. б.
мемелекеттер федерацияға жатады.Конфедерация деп өздерінің кейбір амал - әрекеттерін үйлестіріп, белгілі
бір мақсаттарды (әскері, сыртқы саясаттағы, экономикалық және т. с. с.) жүзеге асыру үшін бірлескен
егеменді елдер одағын айтады. Онда жалпы одақтық азаматтық немесе ол одаққа кірген мүшелердің бәріне
міндетті заң шығарушы билік болмайды. Оның алған шешімдері оған кірген мүшелердің бекітуінен өтуі
керек. Конфедерация өмірде сирек кездеседі.Қазақстан – зиялы, унитарлық, демократиялық, құқықтық,
әлеуметтік мемлекет болып саналады. Қазақстанның демократиялық жолымен дамуын бекіту үшін, ең
бірінші, біз құқықтық мемлекетті құруымыз керек.
Құқықтық мемлекет деп демократиялық жолымен қабылданған заң үстемдік ететін, оның алдында бәрі де
тең саналатың, жеке адамның құқығы жан – жақты қамтамасыз етілетін мемлекеттік құрылысты
айтады.Құқықтық мемлекет жоғары өкіметтің қаулы – қарарларымен кіргізілмейді. Ол үшін мемлекет жан –
жақты дамып, пісіп жетілуі керек.
Саяси өмірде азаматтық қоғам барлық азаматтарға мемлекеттік және қоғамдық істерге еркін қатынасуына
жағдай жасайды. Мұндай қоғамда адамның халықаралық дәрежеде танылған ережелерге сай төмендегідей
азаматтық құқықтары жүзеге асырылады:
-ұлттық – этникалық, саяси, діні, жастық, жыныстық белгілері бойынша қандай да болсын алалаушылыққа
жол берілмейді;
-жеке тұлға мен азаматтық абыройы болып саналадытын пәтер үйі мен мүлкі, мамандық таңдау еркіндігі,
тұратын мекенің анықтау, ел – жұртқа келіп – кету, хатта жазылған және телефонмен сөйлеген сөз
құпиялылығы, баспа сөз және хабарлама бостандығы заң жүзінде сенімді қорғалады;
-адам өзінің көзқарасы мен рухани мүдделерін өзі шешеді,
-азаматтың құқықтар сот органдары мен қоғамдық ұйымдар жағынан толық қорғалады. Кеңестік кезеңде
қоғам өмірі барынша мемлекеттендірілген болады. Ол жүйе қүйрегеннен кейін азаматтық қоғамға өтуге
«жоғарыдағы» мемлекеттің өзі ұйтқы болып отыр. Еліміздің 1995 жылғы Конституциясы Қазақстанда
әлеуметтік бағдарды нарық экономикасы мен жеке адамның автономиясын тұрақты қалыптастыру үшін оған
қажатті құқық жағдайлардың негізін қалады. Оған тең дәрежеде танылатын және қорғалатын мемлекеттік
меншік пен жеке меншікті, адам және азамат құқықтарының кең ауқымды және біртутас кешенің, отбасын,
ана мен әке және баланы мемлекеттің қорғауын; идеологиялық және саяси әр алуандықдықты және тағы
басқа да жаңа Конституцияда бекітілген қазақстандық азаматтық қоғамды ерікті дамытудың алғы
шарттарын жатқызуға болады.

Ұқсас жұмыстар

Саяси мәдениет пен мінез - құлық

САЯСИ САНА, САЯСИ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ САЯСИ ИДЕОЛОГИЯ

Саясаттану тарихы

САЯСИ ЖҮЙЕ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

Саяси мәдениет және саяси идеология

БӨЖ ЖҮЙЕ

САЯСИ МӘДЕНИЕТТІҢ МӘНІ, ФУНКЦИЯЛАРЫ

Саяси жүйе түсінігі

САЯСИ ДАМУ

Саяси мәдениет және саяси әлеуметтену

Пәндер