Мәдениеттің мәтіндік концециялары

Презентация қосу

ҚЫЗЫЛОРДА ҚАЛАСЫ ҚОРҚЫТ АТА АТЫНДАҒЫ ҚЫЗЫЛОРДА УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ИНСТИТУТЫ ФИЗИКА-МАТЕМАТИКА КАФЕДРАСЫ

Студенттің аты-жөні:Құдайберген Диана
Оқу тобы:Ф-20-1
Пәні:Мәдениеттану
Пән мұғалімі:Камалова Фэриде

Қызылорда қаласы,2021 жыл
1. Мәдениеттің мәтіндік концециялары: Р. Барт, Ю. Кристева.
2. Мәдени код түсінігі. Мәдениет этосы. Бұқаралық
мәдениет коды. Қазақтың дәстүрлі мәдениетінің коды.
Француз эстетигі, семиотик және эссеист Ролан
Барт (1915-1980) - структурализмнің негізгі
тұлғаларының бірі. Оның көзқарастары
айтарлықтай эволюциядан өтті. 1950 жылдары ол
Дж. П. Сартр мен марксизмнің қатты әсерін бастан
өткерді, 1960 жылдары оның көзқарастары
структурализм мен семиотикаға сәйкес келеді, ал
1970 жылдары ол постструктурализм мен
постмодернизм ұстанымдарына ауысады.
Р. Бартпен қоғам мен мәдениеттің негізгі және ең
маңызды мәселелерін шешу және шешу оның тіл
тұжырымдамасымен анықталады. Ол тілді
шындықтың іргелі өлшемі ретінде қарастырады.
Барт ортағасырлық жағдайдан басталады, онда тіл
мен табиғат тең және тең өлшемді салалар ретінде
қабылданады. Сонымен қатар, ол бұл жағдайды
тілдің пайдасына қайта қарастырып, оған тілден
тыс әлемнің болуы, кем дегенде, проблемалық деп
саналуы керек деп санайды: "әлем әрқашан
қазірдің өзінде жазылған".
Ол бұл тезисті қоғам мен мәдениетке одан әрі таратады. Қазіргі қоғам француз ойшылына тілдің, сөйлеу мен
жазудың жоғары өркениетімен ұсынылған, онда барлық заттар белгілі бір функцияны орындап қана қоймайды,
сонымен қатар олар үшін "тек мағынаның моделі ғана емес, сонымен қатар оның негізі"ретінде әрекет ететін
маңызды, символдық жүйелерге айналады. Тіл барлық заттар мен құбылыстарды қамтиды және енеді, одан тыс
ештеңе жоқ: "тіл – барлық жерде, бәрі-тіл". Барт мәдениетті "тілдер дисперсиясының өрісі"деп анықтайды.
Р. Барт тілді кез-келген биліктің, кез-келген үстемдік пен зорлық-зомбылықтың негізгі көзі ретінде
қарастырады. Ол әр тіл "фашистік"деген ойға келеді. Тілді өзгерту-ол үшін қоғамды өзгерту керек. Ол тіпті
әлеуметтік төңкерісті "символдық жүйелерге тиесілі революция"ретінде көреді. Барт кітапты өзгерту әлемді
өзгертуге тең деп санайды. Сондықтан ол Авангард әдебиетін революциялық деп жариялайды. Сонымен бірге
белгілер туралы ғылым – семиотика оған әлеуметтік сынның негізгі құралы болып көрінеді. Барт құрылымдық-
семиотикалық әдіснамаға ерекше үміт артады. Лингвистика және семиотика, оның пікірінше, "олар бізді үнемі
әлеуметтанушылық пен тарихизм бастайтын тығырықтан шығарады".
Барт барлық әлеуметтік-саяси мәселелерді тіл, Лингвистика және семиотика призмасы арқылы қарастыруға
тырысады. Ол 1968 жылдың мамыр айында француз студенттерінің әйгілі қойылымдарын осылай түсіндіреді,
өйткені бұл оқиғалардағы басты мәселе "Бастилияны басып алу" емес, "дискурсты алу"деп санайды.
Сондықтан, Барт кез-келген детерминизмнің шешуші қарсыласы болса да, оның тұжырымдамасы
лингвистикалық детерминизмге негізделген. Структурализмнің басқа өкілдерімен бірге ол заттарға емес,
сөздерге ерекше артықшылық береді.
"Семиотика" терминін алғаш рет Ю.Кристева
"Семиотика"еңбегінде қолданған. "Семанализ - бұл
мәтіндік мағынаның теориясы", ол Ф.де Сауссурдың
семиологиясына балама ретінде Ю. Кристева жасаған
мәтіндегі мағынаны және оның түрлерін зерттейді.
Семиология - "қоғам өміріндегі белгілердің өмірін
зерттейтін ғылым", - деп жазды ф.де Сауссур өзінің" Жалпы
тіл білімі туралы жазбалар " атты еңбегінде, осылайша
оның теориясындағы белгінің негізгі рөлін жариялады.
Белгі, Ф. де Сауссура екілік құрылымға ие, онда бір
жағынан мағынасы (өрнек жоспары), ал екінші жағынан
мағынасы (мазмұн жоспары) бар.
Ю. Кристева белгінің үстемдігін жоққа шығарып, белгі
ұғымын, оның тарихи дамуын, "оның әртүрлі мағыналық
тәжірибелерге қатынасы және олардағы рөлі"туралы қайта
қарауды ұсынды. Бұл ғылымды "семиология "немесе"
семиотика "ретінде емес, мағынаны, оның элементтері мен
заңдылықтарын сын ретінде — семанспекция ретінде" құру
керек, ол" тарих пен тарихтағы белгілер жүйесінің ғылыми
теориясына "негізделіп, сыни бағытқа ие болады.
Семанализді түсіну үшін маңызды-мәтін категориясы. Ю. Кристева мәтінді мәтін туудың нәтижесі ретінде
объект ретінде түсінді, мұнда мәтінді тудыру процесі мағынаны білдіреді. Мәтін-бұл шығарма емес, өндіріс.
Зерттеуші мәтінді "белгілі бір транслингвистикалық құрылғы", "мәтіндік өнімділік" ретінде қарастырады, ол
әдебиеттің (мәтіннің) ішкі өлшемі бола отырып, "әдебиет (мәтін) емес, кез-келген жұмыс сияқты.өзіндік
құнның ішкі өлшемі, бірақ өзіндік құны емес". Мәтін нақты нәрсені көрсетпейді, мәтін шындықты өзгертеді.
Алайда, кез-келген әдеби шығарма Ю.Кристеваның семанализінің объектісіне айналмайды, тек семиотикалық
практикамен байланысты және "идеологема бола отырып, ол қазірдің өзінде аяқталды, басында жабылды".
"Идеологема" Ю.Кристева белгілі бір мәтіндік ұйымның қиылысуын семиотикалық тәжірибе ретінде атайды,
ол өзінің кеңістігіне кіретін немесе оған қатысты емес мәтіндер кеңістігінде жіберетін басқа мәлімдемелермен.
Идеологема-мәтін құрылымын тарихи және әлеуметтік координаттармен анықтайтын интертекстті функция.
Ю. Кристеваның теориясында екі өрісті ажыратуға болады - семиотикалық және символдық, олардың
қиылысында "сөйлеу тақырыбы"пайда болады. Семиотикалық-бұл тілдің долингвистикалық кеңістігі, ол
тақырыпты қалыптастырудың негізгі кезеңі болып табылады. Оның негізінде белгі жатыр. Мұндай дискурстың
тақырыбы белгімен анықталады. Символдық "басқа" (адресат) сөзінің әсерінен қалыптасады. Орта ғасырлар,
дейді Кристева, кез-келген элемент таңбаның үстемдігі кезінде басқа элементпен байланыста болған кезде
символдың дәуірі болды.
Ю. Кристеваның тұжырымдамасын дамытуды жалғастыра отырып, Р.Барт оқуға түбегейлі мән береді.
Р.Барттың айтуынша, кез-келген мәтіннің ерекшелігі оның атауы немесе авторлық қолтаңбасы сияқты
ажырамас атрибуты емес. Бұл-мәтіндердің, тілдер мен жүйелердің шексіз жиынтығынан қалыптасып,
қалыптасып, әрбір жаңа мәтінде жаңғыртылып отыратын" жылжымалы ерекшелік".
Мәдени код – ғасырлар тарихымен ажарланған, ұрпақтан ұрпаққа берілетін таңдамалы мәдениет бейнелері мен рухани және
материалды мұралар жүйесі.
Адамзат баласы жасаған мәдениет екі түрге бөлінетінін білесіздер. Біріншісі – рухани мәдениет, екіншісі –
материалдық мәдениет. Рухани мәдениетке музыка, әдебиет, сәулет өнері, сурет өнері, кескін өнері жатса, адам
баласының шаруашылыққа байланысты күнкөрісінен туған дүниелері материалдық мәдениетті құрайды. Зиялы
қауым арасында, тіпті оқымысты ғалымдар арасында мәдениет және өркениет ұғымдарын шатастырушылық әлі
де кездеседі. Осы арада олар шаруашылық жүргізу мәдениетінің, саяси мәдениеттің, экономика мәдениетінің
тағы сол сияқты мәдениеттердің болатындығын ескермеді. Осыдан барып, мәселен, көптеген адамдар мәдениетті
тек қана өнер туындылары құрайды деп ойлайды да, оны өркениетпен тең қойып, жаңсақ түсініктерге жол береді.
Мәдениет тарихында күні кешеге дейін еуропалықтар Батыс дүниесінің ғана мәдениетін мойындап келді. Оларда
мәдениет жасаушы тек еуропалықтар делінген кеудемсоқтық теория белең алды. Бірақ Шығыс өркениетін
жасаған мәдени мұралардың ғажайып үлгілері оларды өздерінің менменсіген қисындарынан бас тартуға мәжбүр
етті.
Қазақтың дәстүрлі мәдениеті, құдайға шүкір, ешкімнен кем емес. Мысалы, эпос жанрын алайық. Айтатынымыз
да, мақтан ететініміз де – осы эпостарымыз. Кең қарымды, кең құлашты, қазіргіше айтқанда – поэмаларымыз.
Әлемде эпос тудырған халықтар саусақпен санарлық. Батысымызда байырғы гректер «Иллиада» мен
«Одессеяны» тудырса, Шығысымызда үнділер «Махабхарата» мен «Рамаянаны» тудырған, одан кейін Шығыс
Европада «Үлкен Этта», «Кіші Этта», «Каллевала» сияқты құранды эпостар туған. Эпостық жырлары бар елдер
осылар ғана. Мүйізі қарағайдай «ұлы орыс» халқының «Игорь жорығы туралы жыры» бар болғаны 8-ақ бет
болса, мен қарасөзге айналдырған «Алпамыс батыр» эпосы 800 бетті құрады.
Екінші, дәстүрлі мәдениетімізді, яғни қолөнеріміз жайлы ауыз толтырып айта аламыз. Қолөнер мәдениетіміз өте
тереңнен бастау алады. Скифтің алтынмен апталған, күміспен күптелген дүние мүліктерінен бастап, өзіміздің
күні кешеге дейін әке-шешеміз тіккен киіз үй – қолөнердің ең ұлы шыңы. Киіз үйдегі сүйектен, ағаштан,
киізден, шиден т.б. жасалған қажетті заттардың бәрінен құрастырылған ғажайыпты ақыл-ойдың нәтижесі,
табысы деп қабылдауға болады. Бұл ретте көшпелілер өзінің тұтынатын қолөнер заттарын өнер деңгейіне
жеткізген. Мен бала кезімде шешей қымыз сапырып отыратын мүйіз ожауды ұстап ойнаудан жалықпайтынмын.
Кейін тура сондай мүйіз ожауды Орталық мемлекеттік музейден көргенде көзіме жас үйірілді. Қандай сұлулық!
Неткен әдемілік! Демек, көшпелілер өнер деңгейінде өмір сүрген. Тұтынған заттарының барлығы өнер
деңгейінде болған. Ол тозса, қайтадан одан да жақсы қылып жаңасын жасайтын болған. Қолөнердің ұлы
туындысы – киіз үй.
Үшіншісі, музыкалық мәдениеті. Музыкалық мәдениетіне мен екі-үш ақ мысал келтірейін: сіздер ол
мәдениеттің тектілігін, терең асыл екендігін пайымдайсыздар. Қазақ халқы қазақ атауын иемденбей
тұрған кездің өзінде-ақ осы далада домбыра тартылып, күй жанры туған. Күні бүгінге дейін орыс,
татар сияқты өзіміздің бұрынғы Кеңес одағының аясындағы елдерді алсақ, осылардың дәстүрлі
музыкасында күй жанры, яғни аспапты музыка жанры жоқ. Орыстар балалайканы қолға алып, жерді
бір теуіп, частушка айтады, бар музыкасы осы ғана. Ал, күй деген – музыкадан сөзсіз бөлініп шыққан
дыбыс, музыкалық жанрдың дүниеге келуі. Бұл бейнелеп айтқанда сөз өнерінде роман, эпопея
жанрының дүниеге келгені сияқты. Ал енді осы күй өнерін туындатқан авторлы музыканың өзіне осы
далада 1200 жыл. Нанбасаңыздар, айтып шығайын. Исі 40-тан астам түркі халқының ішінде Қорқыт
бабамыздың күйін сақтап қалған жалғыз халық – қазақ. Қорқыттан бізге жиырмаға тарта күй жеткен.
Олар әлі күнге дейін үлкен сахналарымызда тартылады. Қорқыттың бергі жағында Шыңғыс ханның
алдында күй тартқан – найман Кетбұға күйші. Күйшінің он үшінші ғасырдағы «Ақсақ құлан» күйінің
бізге он варианты жетті. Осы орайда айта кетейін, қазір Европа кітапханасында тұрған «Кодекс
Куманикус» кітабында сол Кетбұғаның «Ақсақ құлан» күйінің ноталық жазбасы бар. Қазақ
музыкасына үлес қосқан еврей зерттеуші Борис Григориевич Ержакович ескі нотадағы аталған
музыканы бүгінгі нотаға түсіргенде «Ақсақ құлан» күйі шығады. Күйді алғаш рет М.Әуезов атындағы
Әдебиет және өнер институтында істеп жүрген кезімде естідім. Кетбұғадан кейін сары Салтық, одан
бері қарай Байжігіт, кешегі Абылай хан кезіндегі атақты күйшілер, XIX ғасырдағы Құрманғазы,
Дәулеткерей, Қазанғап, Тәттімбет сияқты ондаған-жүздеген классикалық күйшілер өткен. Демек,
қазақтың рухани мәдениетінің осы үш саласы күні бүгінге дейін ұлтымызға айрықша қызмет етіп келе
жатыр.
XX-XXӀ ғасырларда бұқаралық мәдениеттің кең етек жаюының басты себебі ақпараттандыру мен
компьютерлендіруге байланысты. Мәдени өнімдерді тарату, көбейту, өңдеудің жаңа жағдайларында (баспа-
көбейту техникаларының жаңаруы, радионың пайда болуы, кинематографияның дамуы, телехабарлардың
таралуы, үн және бейне жазушы техникалық қүралдардың жетілдірілуі) ақпараттық-желілік жүйелердің даму
қарқындылығы және әзара іс-әрекет принциптері ғылыми-техника- лық қайта құрулардың түбегейлі өзгеруімен,
технология саласында күшті дамумен сипатталады (компьютерлік желілердің құрылуы, спутниктік таралым,
онлайндық тораптардың және интернеттің пайда болуы). Постиндустриалды қоғам мәдениеті бұқаралық және
ақпараттық сипат алады. Жаһандану жағдайында этникалық мәдениеттің қатаң шекаралары шайылып, оның
өзіндік этномәдени ерекшелігін сақтап тұратын "жабықтығы" жойылады. Этникалық мәдениетті діңгек түтатын
ұлттық мәдениет - ол тек ресми, мемлекеттік мәдениет қана емес, әртүрлі субмәдениеттердің (оның ішінде
бұқаралық мәдениет те кіреді) өзара ықпалдасуы нәтижесінде пайда болған ұлттық мәдениет жиынтығы.
Бұқаралық мәдениет те біртұтас емес, ол көпқырлы. Ең күштісі - маргиналдық қабат, одан кейін танымал,
жастардың субмәдениеті және т.б. жатады. Қазіргі жаһандану процесі жағдайында бұқаралық мәдениет
трансұлттық мәдениеттің болашақ үлгісі ретінде қабылданады, басқа қырынан этникалық құндылықтарға және
этномәдени өзіндікке қарсы тұратын мәдениет ретінде түсіндіріледі.

Ұқсас жұмыстар

Мәдениет тілі

Мәдениеттің белгілер жүйесінің типологиясы

Компьютерлік сауаттылық және оқушылардың ақпараттық мәдениеті

АҚПАРАТТЫҚ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ БОЙЫНША САБАҚ ӨТКІЗУ

Мәтіндік құжат

Мәтіндік редактор

Мәтіндік редактор. Мәтіндік редактормен жұмыс жасау

Мәтіндік ақпаратты өңдеу

Microsoft Word мәтіндік процессоры

Қолданбалы программалық жасақтама

Пәндер