ЖҰМЫР ҚҰРТТАР

Презентация қосу

ЖҰМЫР ҚҰРТТАР ТИПІ-
N E M AT H E L M I N H E S , Н А Ғ Ы З
ЖҰМЫР ҚҰРТТАР НЕМЕСЕ
НЕМАТОДТАР КЛАСЫ-
N E M AT O D A
• ОРЫНДАҒАН: АРҚАЛЫҚ КАМИЛА

• АСАБАЕВА ЖАНЕРКЕ

• АСҚАРОВА ГҮЛНАЗ

• БАЙМБЕТОВА МӨЛДІР
• 1.Жұмыр құрттарға жалпы сипаттама
• 2.Жұмыр құрттардың типтері
• 3. Нағыз жұмыр құрттар класыNEMATODA
• 4. Нағыз жұмыр құрттардың систематикасы
• 5.Нағыз жұмыр құрттарға жалпы сипаттама
МАЗМҰНЫ • 6.Аскарида.Аскаридалардың өмір циклі
:
ЖҰМЫР
ҚҰРТТАР
•Жұмыр құрттардың көптеген түрлері теңіздер мен
мұхиттарда, тұщы суларда, топырақта қозғалып өз
бетімен тіршілік етсе, біразы өсімдіктер мен
жануарлардың, адамның паразиттері. Бұлардың
планета биосферасында кездеспейтін ортасы жоқ.
ǿондықтан бұлар космополиттік топ болып табылады.
Ȁипің негізгі сипаты: денесі бөлшектенбеген
(сегменттелген);зəр шығару жүйесі дамымаған, зəрді
денеден тері бездері шығарады немесе
протонефридиялы; қан айналу жəне тыныс алу
жүйесі дамымаған; ас қорыту жүйесінде артқы ішегі
жəне аналь тесігі дамыған; нерв жүесі ортогонды,
сезім мүшелері нашар дамыған; дара жыныстылар,
жыныс жүйесінің құрылысы өте қарапайым.
ҚҰРЫЛЫСЫ
Денесі жіп тəрізді (грек. nematos – жіп) созылыңқы келеді.
Ұзындығы 1 мм-ден 8 м-ге (Ǿlacentonema gіgantіssіma)
жетеді. Бұлардың денесінің сырты қалың кутикула
қабатымен қапталған. Ұзын, ұршық тəрізді бұлшық еті
жиырылғыш келеді əрі қозу толқынын (импульсін) қабылдап,
бір бұлшық еттен екіншіге өткізеді. Ȁері-бұлшық ет қапшығы
мен ішектің арасындағы дененің алғашқы қуысы (іші сұйық
затқа толы) оның жұмырлығын тұрақты түрде сақтайды,
денесінің тірегі болып, зат алмасу процесіне қатысады. Ас
қорыту жүйесі ұзына бойына созылған тік түтік тəрізді
алдыңғы, ортаңғы жəне артқы ішектен тұрады. Ауыз қуысы
дененің алдыңғы ұшында орналасқан, ол өңешке ұласады.
Зəр шығару жүйесі протонефридиялды (зəрді тері бездері
арқылы шығарады). Қан айналу жəне тыныс алу жүйесі
дамымаған. Жүйке жүйесінің орталық бөлімін жұтқыншақ
маңындағы жүйке сақинасы мен бірнеше жүйке бағаналары
(ұзына бойына созылған) құрайды. Жүйке клеткалары жүйке
бағаналарымен байланыса жекелеген ганглияларды құрмай,
тек құрсақ жүйке бағанасында «құрсақ тізбегін» құрай
дамыған. ǿезім мүшелері нашар дамыған. Дара
жыныстылар, арасында гермафродиттер де кездеседі.
Жұмыртқалары жатынның ішінде ұрықтанады. Ǹөпшілігі
жұмыртқа салады, сонымен қатар тірідей туатын түрлері де
кездеседі. Жұмыр құрттар – адам, өсімдіктер мен
жануарлар организмінде де паразиттік тіршілік етеді
ЖҰМЫР
ҚҰРТТАРДЫҢ
БЕРІЛУІ
•Адам денесінде олардың дернәсілдері дамымайды,бірақ
аллергия тудырады.Балықтармен қоректенетін құстардың және
сүтқоректілердің ішегінде жартылай ересек күйге ауысады.
Бір айдан кейін олардың дернәсілдері тіршілігін жояды,сол
себепті теңіздерден алыс тұратын адамдарға бұл кұрттар туатын
аурумен шалдығып қкалу қаупі аз.Себебі теңіз онімдерін жеткізу
және сақтауға көп уақыт кетеді.Керісінше,теңізг жақын елдер-
Жапония,Голландия,Германия,Ұлыбритания елдерінде теңіз
өнімдерін жартылай шикі тұтынғандықтан паразитті жумыр
құрттар арқылы таралатын ауру жиі кездеседі,және коп адамдар
содан қайтыс болып жатады.
• Жұмыр құрттардың жалпақ
құрттардан айырмашылығы, ішкі
мүшелерінің арасында дене
қуысының болуы. Бұл қуыстың өзіндік
қабырғасы болмағандықтан оны
алғашқы қуыс немесе схизоцель деп
атайды. Сондықтан кейде жұмыр
құрттарды алғашқы қуыстылар деп
атайды. Денесінің ішкі қуысындағы
сұйық заттың біркелкі қысымда болуы
оның дене жұмырлығын тұрақты
етеді. Құрттардың денесі жұмыр
болып келетіндіктен типтің аталуы да
солай.
НАҒЫЗ ЖҰМЫР
ҚҰРТТАР
КЛАСЫ –
NEMATODA

ЖҰМЫР
ҚҰРТТАР КОЛОВРАТКАЛ
ҚҰРСАҚ
КІРПІКШЕЛІЛЕР
ТИПІ 5 АР КЛАСЫ —
ROTATORIA
КЛАСЫ –
GASTROTRICHA
КЛАСҚА
БӨЛІНЕДІ

ТҮКТІ ҚҰРТТАР
КИНОРИНХАЛА
КЛАСЫ –
Р КЛАСЫ –
NEMATOMORPH
KINORHYNCHA
A
Н А Ғ Ы З
Ж Ұ М Ы Р
Қ Ұ Р Т Т А Р
К Л А С Ы –
N E M AT O D A

• Нағыз жұмыр құрттар жануарлардың ішіндегі сан
жағьнан ең көбі. Қазірдің өзіңде ғылымға 27 000
түрі белғілі. Олар теңіздер мен мұхиттарды, тұщы
суларды, топырақ арасын мекендейді. Көптеғен
тұрлері үй малдары мен құстардың, адамдар мен
өсімдіктердің паразиті. Бүл қасиеті олардың кең
таралуына және жаңа мекендерге бейімделуіне
үлкен себеп болады. Академик К.И.Скрябиннің
ұсынысы бойынша үрықтанған жүмыртқаның
сыртта аралық иесінің қатынасуынсыз дамитын
паразиттік құрттарды геогельминттер деп атады.
Мысалы, адам аскаридасы, ал ұрықтанған
жұмыртқаның сыртга аралық иессіз дами алмайтын
паразиттік қүрттарды биогельминиттер деп
атайды. Мысалы, цепендер, таспа және жалпақ
қүртгар. Жүмыр құртгардың ішінде малдарда
паразиттік тіршілік ететіндердің биологиясын
білудің маңызы зор. Олардың малдар мен
адамдардың ішінде шоғырланатын жерлері: ішекте,
ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ФИЗИОЛОГИЯСЫ

Нематодтардың денесі сыртынан қалың
кутикула қабатымен қапталған.
Кутикула (латынша “cuticula” – қабықша)
клеткалық қүрылысы жоқ, эпителий
клеткаларынан бөлінетін тығыз
Нематодтардың дене мөлшері мен
Грек тілінде “nematos” – жіп деген қабықша. Қүрамьщдағы белок пен
формасы (пішіні) эволюция барысында
мағынаны білдіреді. Бүлардың денесі минералды заттар және сақиналы әрі
түрлі тіршілік орталарына бейімделу
жіп тәрізді созылыңқы, цилиндр немесе үзын-ща келген таралымдары оған
нәтижесінде (бентос қабатында
үршық тәрізді болып, үштарына қарай механикалык беріктік береді де, оны
сырғуға, суда жүзуге, топырақ аравына
сүйірлене түседі. созылғыш етеді. Кутикула сомалық
енуге) қалыптасқан.
(дене) бүлшықеттерге тірек бола түрып
нематоданың өзіндік сыртқы қаңқасын
қүрайды да, денені механикалық
жарақаттанудан, улы заттардың
әсерінен сақтап, қор-ғайды.
• Кутйкуланың астында орналасқан гиподерма • Әрбір бүлшықет клеткасы үзын үршық тәрізді
қабаты клеткалы не синцитиялы (клеткалардың болып, жиырыл-ғыш және цитоплазмалық
косылуынан туған плазмалық қатар) қүрылысты
аймақтан, сонымен қатар нерв бағана-ларына
болып келеді. Денесінен өтетін төрт таралымына
бағытталған плазмалық өсінділерден түрады.
(сызы-ғына) .байланысіы ғидодерма ішке қарай
төрт ойық (білеу) қүрайды. Бүлшықет клеткасының жиырылғыш
аймағында миофибрилдер, ал цитоплазмалық
• Гиподерманың астында бір қабаттан түратын үзына
аймақта ядро, митохондриялар, гликоген
бойы бүл-шықеттері жатады. Олар түтас қабат
қүрмай гиподерманың төрт ойығына сәйкее төрт гранула-лары, тірек талшықтары, басқа да
таспа (лента) тәрізді жіктеліп, бөлініп жатады: органеллалары орналасқан. Плаз-мшгық
екеуі бүйір, екеуі арқа қүрсақ бөлімінде. немесе иннервациялық өсінділері ортальіқ нерв
• Нематодтардың денесі арқа қүрсақ жүйесінің қозу толқынын (импульсін) қабылдап,
бүлшықеттерінің қарама-қарсы кезектесе бір бүлшықеттен екіншіге өткізеді. Сонымен
жиырылып серпілуінің нәтижесінде дорзо-вентраль- нематодтардың бүлшықет клеткасы
ды бағытта ғана иіле алады және қүрт оң немесе жиырылғыш қызметінен басқа, қозуды өткізу
сол жақ бүйірімен қозғалады. қмзметін де атқарады.
ІШКІ
ҚҰРЫЛЫСЫ

1 . Д Е Н Е Н І Ң А Л Д Ы Ң Ғ Ы Б Ө Л І Г І
2 . І Ш Е К
3 . К Л О А К А
4 . З Ә Р Ш Ы Ғ А Р У Ж Ү Й Е С І
6 . Ж Ү Й К Е С А Қ И Н А С Ы
АС ҚОРЫТУ
ЖҮЙЕСІ
• Ac қорыту жүйесі үзына бойы созылған тік түтік тәрізді,,
алдыңғы, ортаңғы және артқы ішектен түрады. Ауыз тесігі
дененің алдыңғы үшында орналасып, көпшілік жағдайда ёрекше
өсінділер -еріндермен қоршалған; арқа және екі бүйірлік. Ауыз
тесігі ауыз қуысымён (стома) жалғасады. Ауыз қуысының
қүрылысыәр түрлі. Нематодтардың жануарлар паразиті болып
келетін (зОЪпаразит) өкілдерінің ауыз қуысында қутикулярлы тіс
өсінділері болады, ал өсімдік паразиттершің (фитопаразит) ауыз
қуысы сорғыш мүшеге -стилетке айналған. Стилет ауыз
қуысында арнайы бүлшықет -протракторлар арқылы қозғала
алады. Дщырақіа және суда тіршілік ететін жыртқыш
нематодтарда стомалық қуыс найзамен немесе қозғалмайтын
өсінділер – онхамен қаруланған.

• Ауыз қуысы өңешке үласады. Өңеш үш қырлы, алдыңғы бөлімі
қалың, бүлшыкетті, артқысы – безді. Өңештің кеңейген,_бөлімі
бульбус деп аталады Көттшілігінде бульбусы екеу: ортаңғы
(метакорпальды) және артқы (кардиальды),. Кардиальды
бульбустың үккіш аппараты жақсы дамыған (75-сурет).

• Өңештің ортаңғы ішекке жалғасатын жерінде ерекше өсіндісі
(cardium) боладві. Ол ортаңғы ішекке еніп жатады да, ішек
ішіндегі қоректік заттардың өңёшке қарай кері қайтуына
тосқауыл жасайды.
ЗӘР ШЫҒАРУ
ЖҮЙЕСІ

• Нематодтарда кірпікшелерінің жойылып кетуіне
байланысты протонефридиялы зәр шығару жүйесі де
жойылып, зәр шығару қызметін мойын безі (ренетта) деп
аталатын бір клеткалы тері (гиподермальды) бездері және
фагоцитарлы клеткалар атқарады.
• Мойын бездері екі типті болады: шомбал және
тармақталған. Еркін тіршілік ететін нематодтардың мойын
безі шомбал типті, түтікшесі қысқа. Топырақта және
паразиттік тіршілік ететін нематодтардың ерекшелігі –
мойын безі денеде бойлай орналасқан екі буйір экскреторлы
түтікшелерден күралған. Түтікшелердің артқы үшы
түйықталып бітеді, ал алдыңғы үштары бірігіп ортақ түтікке
айналады да, ол сыртқа зәр шығару саңылауымен ашылады.
Бірқатар түрлерінде экскреторлы жүйенің бір бүтағы
жойылып (көбіне оң жақтағысы), сол жақ түтігі өте жақсы
дамыған. Түтіктер арқылы денедегі (несеп) заттар сыртқа
шығарылады.
Қан айналу және тыныс Нерв жүйесі; Сезім мүшелері;
алу жүйесі Жыныс жүйесі
• Қан айналу және тыныс алу • Нерв жүйесі және сезім мұшелері қарапайым
жүйесі нематодтарда болмайды. Ерісін құрылысты. Бірін-шіден, нерв жүйесі тұтасымен
тіршілік ететін түрлері бүкіл денесі (терісі) гиподерма қабатында, теріге жақын
арқылы тыныс алады, ал эндопаразиттік орналасқан, екіншіден – күрделі ганглиозды
нематодтарда тыныс алу процесі клеткалар жүйесі дамы-май, нерв клеткалары
анаэробты, яғни оттегі жоқ жерде нерв бағаналарымен байланыса жекеленген
гликогеннің ашуы арқылы іске асады. (ганглияларды қүрмай), тек қүрсақ нерв
Гликоген қоры жүмыр қүрттарда белгілі бір бағанасының үзына бойында нерв клеткалары
жолмен гиподермада жиналады. шоғырланып “қүрсақ тізбегін” қүрып дамыған.
Гликогеннің анаэробты ыдырауы • Жыныс жүйесі. Нағыз жүмыр құрттар негізінен
нәтижесінде түзілген соңғы өнімдері – дара жыныс-тылар және жыныс диморфизмі
органикалық қышқылдар, соның ішінде май айқын байқалады. Аталықтары ұсақ,
және валериан қышқылдары қуыс
• жіңішке, денесінің соңғы ұшы қүрсақ жағына
сүйықтығында жиналып, улы, күйдіргіш
иіріліп (қайырылып) келген. Аналықтарының
затқа айналады. Сондықтан қүртты
денесі ірі, жуан, созылыңкы.
сойғанда өте мүқият және абай болу керек.
НАҒЫЗ ЖҰМЫР ҚҮРТТАР БІРНЕШЕ ОТРЯДҚА (12)
БӨЛІНЕДІ, СОНЫҢ ІШІНДЕ МАЛДАРДЫҢ ПАРАЗИТІ,
БИОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒЫНАН МАҢЫЗЫ БАР 4 ОТРЯД:

Аскаридал Власоглав Нитчаткал Острицала
ар тар ар р
1. Жұмыр құрттардың тіршілік ортасы?
2. Жұмыр құрттардың зәр шығару түрі?
3. Ауыз қуысы қай жерде орналасқан?
4. Жұмыр құрттардың жалпақ құрттардан айырмашы
лығы?

5. Жұмыр құрттар типі қандай 5 класқа бөлінеді?
СҰРАҚТАР
6. Академик К.И.Скрябиннің ұсынысы бойынша үрықт
: анған жүмыртқаның сыртта аралық иесінің қатына
суынсыз дамитын паразиттік құрттарды қалай
атайды?

7. Ас қорыту жүйесі құрылысы\ неден тұрады?
8. Зәр шығару жүйесіндегі мойын безі қандай екі
типтен тұрады?
1. Теңіздер мен мұхиттарда, тұщы суларда, топыра
қта
2. Зəрді денеден тері бездері шығарады немесе про
тонефридиялы
3. Дененің алдыңғы ұшында орналасқан
4. Ішкі мүшелерінің арасында дене қуысының болуы
ЖАУАПТА 5. Нағыз жұмыр құрттар,құрсақ кірпікшелілер ,
РЫ: киноринхалар , түкті құрттар, коловраткалар
6. Геогельминттер
7. Ұзына бойы созылған тік түтік тәрізді,, алдыңғы,
ортаңғы және артқы ішектен түрады
8. Шомбал және тармақталған
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

Картоптың алтын түстес жұмыр құрты

Омыртқалы жануарларының ішек тоғышарлары

НЕМАТОДТАРДЫ МӘДЕНИЕТТЕНДІРУ

Медициналық гельминтология

Құрттар бөлімі

Буылтық құрттардың жалпы сипаттамасы. Азқылтанақты құрттар класының өкілі, шұбалшаңның тіршілік ортасы және сыртқы құрылысы

Инвазиялық аурулар жөніндегі ілім. Инвазиялық аурулардың номенкулатурасы

Жұмыр құрттар типінің жалпы сипаттамасы. Ішексорғы және үшкір құрттардың құрылысы. Олардың пайдасы мен зияны

Инвазия көздері, инвазиялық аурулардың клиникалық, субьклиникалық және жасырын түрлері

Инвазиялық ауруға ұшыраған құс ұшасын ветсан сараптауға арналған

Пәндер