Сезім түрлері

Презентация қосу

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
Университеті

Тақырыбы: Эмоция, сезім, ерік

Орындаған: Есмырза Ақперзент
Тексерген: Қайратова Іңкәр Қайратқызы
Кіріспе «Эмоция» ұғымының төркіні –
«емовера» деген латын сезінен,
«эмоцион» дейтін француз сөзінен
шыққан. Қазақша мәні – тітіркендіру,
толқу. Бұл – жан дүние-сінің сыртқы
және ішкі әсерлер салдарынан
ызалану, қаһарлану, қорқу мен
шаттану сияқты жағдайларынық
көрініс беруі.
Адам өміріндегі эмоциялардың орны аса маңызды. Адамның
эмоционалды өмірінің мәні әр алуан түрлі. Эмоциялар әр түрлі
жағдайларда, іс-әрекет үрдісінде, ондағы нақты жетістіктерге бағалаушы
қатынасты анықтайды. Өнер туындыларын қабылдауда, басқа
адамдармен қарым-қатынаста пайда болатын ойлардың нәтижесінде
тұлғаның даму үрдісінде адамның эмоционалды тәжірибесі өзгеріп,
толықтырылып отырады. Эмоциялар бұған қоса адамдардың қарым-
қатынастары реттеуші рөлінде көрінгендіктен, психологияда эмоцияларға
психологтар көп көңіл бөліп, кеңінен қарастыруда. Бүкіл әлем
психологтары адамның эмоционалды аймағының дамуына көңіл
аударуда.
Психологтар, эмоциялар өндірісте, отбасында,
өнерде, педагогика мен клиникада, шығармашылықта
және адамның рухани дағдарыстарында, яғни адамның
барлық іс-әрекетіне қатысады деп есептейді. Адамдардың
эмоцияларының негізінің зерттелуі психологиялық-
педагогикалық тұрғыда маңызды, өйткені өсіп келе
жатқан ұрпақтың тәрбиесі балаларға тек білімдердің,
іскерліктер мен дағдылардың нақты жүйесін оқытуды
ғана емес, сонымен қатар, олардың айналасындағы
ақиқатқа жэне адамдарға нақты эмоционалды қатынасты
қалыптастыруды болжайды.

В.К. Вилюнас эмоцияларды жеке үрдістер
ретінде емес, тұлғаның бүтіндей қызмет етуінің
көрінуі ретінде қарастырды. Автордың ойынша
эмоционалды құбылыстың құрылымы бір
жағынан – қандай да бір бейнелеуші мазмұннан,
екінші жағынан – эмоционалды күйзелістің
өзінен тұрады деп есептеген.
Өмір сүру барысында адамның эмоциялары мен сезімдері
күрделеніп және жіктеліп дамудың ұзақ жолынан өтеді.
Адамның эмоционалды аймағында төмендегідей негізгі
жағымды өзгерістер болады:

1 2
• жақсы мен • жаманға
жаманға мойынсынбауы;
барабар
эмоционалды
реакциялардың
пайда болуы;
П.Я.Якобсон өз уақытында сезімдер, көніл-күй, аффектілер мен эмоциялар
сияқты эмоционалды үрдістерді эмоционалды өмірмен байланыстырды.
Адамда нақты заттардың немесе құбылыстардың шеңберіне арналган
эмоционалды қатынас сезімі ең негізгі сьңары болып табылады.

А.Г.Ковалев сезімдерге жеке түлганың нақты заттық бағдарға ие тұрақты
қатынастарын, яғни махаббат жэне жек көруді, сыйластықты қарастырды.
Сезім-тұрақты құрылым немесе тұлға қасиеті, ал эмоция – сезімнің көрінетін
үрдісі. Сонымен, сезімдер – нақты жағдайлардың жалпылану нэтижесі
ретінде онтогенезде қалыптасатын эмоциялардың дамуының жоғары
нәтижесі.

А.Н. Леонтьев, Л.И. Божович эмоциялардың дамуы мінез-құлық мотивтерінің
дамуымен, баланың жаңа қажеттіліктерімен қызығушылықтарының пайда
болуымен тығыз байланысты екендігін көрсетеді.
Сезім
Сезімдер – өте күрделі психикалық процестердің бірі.
Сезімдер адамның тіршілікқажетіне, өзара қарым-
қатынасына байланысты сан алуан формаларда
көрінеді. Адам сезімдері тарихи-әлеуметтік сипатта
болады. Демек, адамның өмірі қогамға байланысты,
оның әрекеті де қоғамдық саналы әрекет. Олай
болса, адамның сезімдері де қоғамдық сипатта
болып, сезімнің мазмұнын қоғамдық болмыс
белгілеп отырады. Сезімдерден эмоцияларды айыра
білу қажет.
Сезім түрлері

1. Моральдық
(моральдық) сезімдер

2. Зияткерлік сезімдер

3. Эстетикалық сезім
еал
ба
ыд ұ
ы
т,
лж
әст
әан
тс
еб
із
и о
ді сғ
ы
ик
қ қт
оғ
еұа
нмб
ст
ыд
ар
л
ыеқ
ст ас
сба
ы
ж рл
әдғ
ана
ен
нғ
т.еа
н
б.
м
мАе
д ос
р
еаа
м әл
ьр
ө
знт
Сезім қызметтері
Адам сезімдері ұзаққа созылған
филогенетикалық даму тарихына
байланысты көптеген ерекше
сипаттағы қызметтерді атқаратын Коммуникатив
болды. Икемдеу тік
қызметі
Ауысу қызметі

Икемдеу
немесе
ынталандыр
у
Бейнелеу
қызметі
Ерік
Ерік — адамның өз мінез-кұлкын саналы түрде меңгере алу қабілеті.
Адамды әр алуан әрекеттер мен іске бағыттайтын нәрсе,— мақсат қою,
соған талпыну. Мұны психологияда ниет (мотив, себеп) деп атайды.
Адамның мақсаты, қалауы, әр түрлі істерді орындауға ұмтылуы, жалпы
алғанда, ниеттерінің, жиынтығы психологияда адам ниетінің өрісі
делінеді. Басқаша айтқанда, бұл — адамнын бағдарлы әрекеті.
Сонымен, адам ниетінің өрісіне оның саналы әрекеті, еріксіз істері,
айқындалған істері, мақсаты, әлі жете анықталмаған істері де жатады.
Ниеттерді орындауда тіршілік үшін маңызды да, мәні аз да істер
кездесіп отырады. Ниет өрісі өзгергіш, әрі қозғалғыш, сондай-ақ сыртқы
жағдайлардық өзгеріп отыруына орай айнымалы болып келеді. Алға
қойған мақсатқа сәйкес ниеттің мазмұны да айқындала түседі. Осы
тұрғыдан алғанда, адам ниетінің мәні жекеменшікті не менмендікті,
өрісі тар тоғышарлықты не өрісі кең қоғамдық сипатты білдіреді. Адам
ниетінің өрісі белгілі мақсатқа бағытталып, оның азаматтық қасиеті мен
іскерлігін, адамгершілік сапаларынын өзгеруі мен тұр-сипатын білдіреді.
Ерік үдерістерінің негізгі қызметтері:

ынталандыру (инициирующая)
объектив не субъектив кедергілерді жеңе отырып, қандай да әрекет, іс-
қимылды бастауға мәжбүр ету.

әрқилы ішкі не сыртқы кедергілерге қарамастан ерік күшімен белсенділікті
бір қалыпта ұстау.
тұрақтандыру (стабилизирующая)

қандай да уақыт сәтіндегі іс-әрекеттің мақсатына сай келмейтін ниеттер мен
тілектерге, әрекет-қылықтың өзге де жолдарына тоқтау беру.
тежестіру (ингибирующая)
Ерік сапалары
Ынта-
Ұстам- лылық
дылық
Батыл-
дық

Табан-
дылық

Тартын-
шақтық

Сенім-ділік
Мақсат
бағыт-
тылық
Еріктік мінезқұлық, еріктік әрекеттердің физиологиялық меха-
низмдерімына төмендегідей болып келеді.Үлкен ми сыңарларыны
ң төбелік бөлігінде қимыл қозғалысты басқаратын
учаске орналасқан.Ол ми қыртысының барлық учаскелерімен,
соның ішінде барлық талдағыштардың ми қыртысы ұштарымен
байланысып жатады. Бұл байланыс ми қыртысының белгілі бір
учаскесінде пайда болып қозудың қимыл-қозғалыс учаскесіне
жетіп, онда да осындай процесс туғызу мүмкіндігін қамтамасыз
етеді. Мысалы, көру талдағышының ми қыртысы ұшындағы қозу
қимыл-қозғалыс учаскесіне беріледі де, онда қозу туғызады.
Талдағыштан қозғалыс учаскесіне келетін хабар қозғалыс
реакциясын іске қосатын механизм міндетін атқарады. Қозғалыс
учаскесі үнемі талдағыштардың ми қыртысы ұштарынан келіп
түсетін хабарлардың «атқылауы» астында болады. Хабар алған соң
қозғалыс клеткалары кез келген сәтте қимыл жасау жөнінде
бұйрық беруге мүмкіндік алады.
Пайдаланылған әдебиеттер
• https://www.freepapers.ru/
• https://baribar.kz/student/25967/sezimder-m
en-emotsiyalar-turaly-zhalpy-tusinik/
• https://baribar.kz/student/25973/emotsiya-e
motsiyanynh-damuy-zhane-qalyptasuy/

Ұқсас жұмыстар

Психологиялық тренинг

Психикалық құбылыстардың түрлері

ЖАЛПЫ ПСИХОЛОГИЯ ПӘНІ ЖАЙЛЫ

ҚАБЫЛДАУДАҒЫ ИЛЛЮЗИЯ ЖӘНЕ ГАЛЛЮЦИНАЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҰЛҒААРАЛЫҚ КОММУНИКАЦИЯҒА ӘСЕРІ ТУРАЛЫ

Эмоцияның түрлері

Сезімнің түрлері

Пәндер