ГОЛОЩЕКИНДІК ГЕНОЦИДТІҢ АЩЫ ШЫНДЫҒЫ МЕН ҚАЗАҚ

Презентация қосу

ТАҚЫРЫБЫ
1924-1933 ЖЫЛДАРЫ 2,5 МИЛИОННАН
АСТАМ ҚАЗАҚТЫҢ ӨМІРІН ЖАЛМАҒАН
"ГОЛОЩЕКИНДІК ГЕНОЦИДТІҢ" АЩЫ
ШЫНДЫҒЫ МЕН ҚАЗАҚ
ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯСЫНЫҢ ҚАТАЛ Фили́ пп Иса́ евич
ТАҒДЫРЫ Голощёкин

Дайындаған:Есеналы Аида
Голощекин кім
еді?
Ф.И.Голощекин (Шая Ицкович) 1876
жылы 26 ақпанда (ескіше 10 наурызда)
Витебск губерниясындағы Невель деген
шағын қаладағы ұсақ буржуаға
жататын отбасында дүниеге
келді.Голощекин 1903 жылы Ригада
РСДРП қатарына кірді. Оның бұдан
кейінгі Қазан төңкерісіне дейінгі өмірі
қуғын-сүргінмен өтеді. Небәрі алты
жылдың ішінде жеті рет түрмеге отырып
1918 жылдың ақпанынан бастап Уральск әскери комиссары
шығады.
болады. Сол жылдың шілде айында Екатеринбург ақ
казактар мен ақ чехтардың қоршауында қалады. Урал
облыстық советінің құрамындағы солшыл ехерлер,
анархистер, әсіресе, қызыл революционерлер Романовтарды
құртуды талап етті. Олардың қатарында Голощекин де
болды. Осы кезде Урал облыстық советінің шешімі бойынша
17 шілдеде Ипатьев үйінде қамалған ІІ Николай патша
атылды.
“Кіші Қазаны” төңкерісі
Голощекин 1926—1927 жылдардағы шабындық
және егістік жерлерді бөлу науқанын “Кіші
Қазан” деп атады. Бұл тек 1926—1927
жылдарда жүргізілген, бірақ сәтсіз аяқталған,
жартыкеш науқан ғана болып шықты. Ол
науқан қазақ ауылына елеулі әлеуметтік
өзгерістер әкелген жоқ. Голощекиннің “Кіші
Қазаны” — шабындық және егістік жерлерді
қайта бөлуі сәтсіз аяқталды. Оны біз мына
ресми мәліметтен де айқын көреміз: “Қайта
бөлуді өткізу бірқатар қиыншылықтарға
кездесті: жерлерді есепке алу жүргізілмеді —
олар көзбен, доңғалақтардың айналымымен,
адамдардың және аттардың адымдарымен,
арқанмен және т.с.с өлшенді; байлар оған
қарсыласып,
Қосшы одағыәр түрлі алғанда
жалпы өсек-аяңдар таратты,
қайта бөлуге қатысуда жеткілікті
уәкілдерді
белсенділікжәне жасырылған
көрсете қоймады, жайылымдарды
қайта бөлу төңірегіне кедейлер
көрсеткен
бұқарасын кедейлерді соққыға жығып
жеткілікті топтастыра алмады. Болыстық атқару
тастаудың
комитеттерібірқатар жағдайлары
мен ауылдық болды;
кеңестер қажетті белсенділік таныта
алмады, қайта бөлу ауылдық кеңес аппаратында таптық
бағыттың бұрмалануы орын алғанын анықтады.
Голощекиннің саясаты.

Голощекин жалпы Одақ көлемінде және Қазақстанда
қалыптасқан өзіне қолайлы жағдайларды ұтымды пайдалана
отырып, өз қарсыластарымен күрес барысында түрлі әдістерге
барды. Солардың бірі ескі (салыстырмалы түрде — М.Қ.)
революцияға дейінгі, анығырақ айтқанда, алаштық
интеллигенцияға қоғамдық саяси күрестің түрлі
құйтырқыларынан хабарсыз жас ұлттық интеллигенцияның
келесі буынын қарсы қою болатын. Бұл әдісті 20-шы жылдардың
басында жоғары билікке енді ғана араласа бастаған қазақ
интеллигенттері өзара билік үшін күресте қолдана бастаған.
Егер деректердің көрсетуіне сенсек, осы мезгілде толып жатқан
түрлі топтар (меңдешевшілдер, сейфуллиншілдер,
сәдуақасовшылдар т.б.) біріне-бірі алашордалықтармен
байланыста болды сияқты айып таққан. Олардың арасында
кезінде билікке қарсы әрекеттер жасаған алаштық
интеллигенцияны ғайбаттап, жаңа өкіметтің Қазақстандағы
өкілдеріне жағынып, қызмет бөлісуді көздегендер де бар еді.
Басқаша айтқанда, ескі патшалық тәртіп тұсындағы болыстық
үшін талас, енді жаңа жағдайда өзге сипат алды, рулық бөлудің
орнын таптық бөлу басты. Тек ұлттық тұтастық негізде ғана
ГОЛОЩЕКИН ГЕНОЦИДІ

Ауылды кеңестендірудің сипаты. Голощекин ауылды
кеңестендіру жұмысы әлі де әлсіз, оны күшейту керек деп
есептеді. Бұл істегі, яғни кеңестендірудегі кемшіліктерді қазақ
байларына, рулық қатынастарға жапты. Оған жергілікті
ерекшеліктерді ескере отырып жүргізілетін шаралар ұнамады.
Кеңестендіру ісінде де таптық тұрғыда қарау қажет дегенді
желеу етіп, ауылдағы ауқаттыларға қарсы күресті күшейтуді
ұсынды. Оның бұл солақай бағыты да қазақ басшылары мен
зиялыларының қарсылығына кезікті. Оларды “оңшылдар”,
“солшылдар” деп топтарға бөліп, қудалады. Ақыры Сталиннің
тікелей қолдауымен 1927 ж. Қазақстандағы ауылдық
кеңестерге жаңа сайлау өткізуді ұйымдастырды. Ол бойынша
байлар деп есептелгендер сайлау құқынан айырылды.
Ауылдарда кедейлер жиналыстары өткізілді. Сайлау науқанын
жүргізу үшін аудандарға арнайы уәкілдер жіберілді. 1928
жылғы 1 қазанда Қазақстандағы барлық кеңестердің 2199-ы
қазақ шаруаларының, 1209-ы орыс-украин шаруаларының
кеңестері болды. Бірақ бұл жаңа сайланған кеңес органдары да
өздерін жетекші күш ретінде көрсете алмады.
1932—33 жылдардағы
ашаршылық.
Шабындық және егістік жерлерді қайта бөлу,
тәркілеу, азық-түлік салығы, күштеп
отырықшыландыру мен ұжымдастыру барысындағы
зорлық-зомбылықтардан көп азап шеккен ең
алдымен қазақ халқы болды. Бар дүниесінен, мал-
мүлкінен, құрал-саймандарынан, тіпті жертөлесінен
де айырылған қазақтар ашаршылыққа ұшырап,
босқын күйге көшті. Өлкелік партия комитетінің
1932 жылдың қыркүйегіндегі Торғай ауданындағы
уәкілі Нышанбаев мұнда әр адам басына орта
есеппен алғанда 56 килограмм ғана астық және бір
ғана мал қалғанын, ал бұлар алты айдан кейін
мүлде таусылып, қаңтардың соңына қарай, қыстың
қақаған, сары аяз сақылдаған уақытында нағыз
қиямет-қайым орнайтынын алдын ала ескертіп,
дабыл қақты. Ол сонымен бірге кейбір ауылдардың
қазірдің өзінде алапат аштыққа ұшырағанын, толық
емес мәліметтер бойынша ауданда ең кемі 2042
адам аштық құрбаны болғанын, ал 8500 адам
аштан өлейін деп жатқанын Құрамысовтың,
Кахианидің, Исаев пен Құлымбетовтың аттарына
жолдаған ресми мәлімдемесінде ашық айтты.
Анадан туғандай тыржалаңаш, аш адамдардың
Қазақ даласындағы ашаршылықтың жантүршігерлік көрінісін
мұрағат қойнауындағы құжаттардан кездестіруге болады. Мұны
Голощекин өзі жіберген жергілікті жерлердегі уәкілдері арқылы
жақсы біліп, одан толық хабардар болып отырды. Міне, сондай
жергілікті жағдайдан нақты да шынайы мәліметтер түсірген Ораз
Жандосовтың Әулиеатаның Сарысу ауданындағы ашаршылық
туралы жан түршіктірер мәлімдемесін сол қалпында келтірелік:
“Ауылдарды аралаған кезімде мен ондаған күндер бойы
жерленбеген мәйіттерді кездестірдім. Бұл жағынан, тірі қалған
әйелдер мен жас балаларға ешкім көмек көрсетпейді.
Таңданарлықтай болса да, әйелдер жоқшылық пен аштыққа
төзімділеу. Еркектердің бірден ұнжырғасы түсіп кетеді.
Күйзелгендер қолдарына не түссе де түк қалдырмай жеп қояды.
Сүйек-саяқты жинайды және жүрек жалғау үшін ондаған мәрте
қайнатады. Тамақ орнына жартылай өңделген терілер де кете
береді. Мен иттің етін жеген және онысын жасырмайтын бірнеше
адамдарды кездестірдім. Оныншы ауылдан келе жатқан жолымда
елсіз жапаннан екі жасөспірімді көрдім. Олар қайдағы бір ескі
жұрттағы, атылған иттердің терісін алу үшін қалған өлімтіктеріне
бара жатыр екен. 5-ауылда тамақтанбаудан жартылай ісінген, аяғы
ауыр әйел маған жақын келіп, оған ит атып беруімді өтінді. Кейбір
тық пен ет дайындау және ұжымдастыру.
1920 жылдардың соңында Қазақстанда
күштеп астық пен ет жинау кең етек алды.
Ол, әсіресе, Сталиннің 1928 ж. қаңтардағы
Сібірге сапарының барысында Новосибирск
мен Омбыда сөйлеген сөздерінде РСФСР
қылмыстық кодексінің 107-бабын жаппай
қолдануды талап етуінен кейін қатыгездік
сипат алды. Ол бапта тауарларды сатып
алу, жасыру немесе базарға шығармай қою
жолдарымен бағасын қатты көтергені үшін
1929 ж. 13 ақпанда БК(б)П Қазақ өлкелік комитетінің алқасы
қатал жазалау қарастырылған еді.
мәжілісінде Голощекин астық дайындау мәселесінде жеке шешім
қабылдауы үшін ерекше құқық беретін қаулы шығартты. Сол
себепті бұл науқанның да өткізілу барысындағы кемшіліктер мен
зардаптарына Голощекин тікелей жауап беруі тиіс. Астық пен ет
дайындау күштеу, жазалау, қорқыту-үркіту тәсілдері арқылы
жүргізілді. Әпербақан Голощекин елдің экономикалық-әлеуметтік,
табиғи-географиялық даму ерекшеліктерін білмеді. Оған көңіл
аударғысы да келмеді. Сондықтан да тіпті жер шаруашылығымен
айналыспайтын көшпелі қазақтардың өзінің астық өткізуін талап
етті.
Үш жылда ет өткізу жоспары 160 мың бастан — 1,5 миллионға,
яғни 10 есеге дейін өсті. Мұндай асыра сілтеудің зардаптарын ең
алдымен қазақтар тартты. Мәселен, 1933 ж. 10—16 шілдеде өткен
БК(б)П Қазақ өлкелік комитетінің алтыншы пленумында
келтірілген мына мәліметтер бұл тұжырымды нақтылай түседі.
“Менің бауырымның, 12 жыл жалшы болған адамның бір ғана
сиыры болды. Ешқашан, ешқандай егістікпен айналыспады. Соған
қарамастан оған 1930 ж. 5 пұт астық салығы салынды. Бұл
астықты төлеу үшін соңғы сиырын және үйдегі мүліктерін сатуға
мәжбүр болды. Өкінішке орай, мұндай жағдайлар өте көп болды”,
— дейді пленумға қатысқан Нұрмұхамедов. Сөйтіп, жергілікті
жерлерде егіншілікпен айналыспағандарға астық, малы жоқтарға
ет салығын салу кең өріс алды. Оны орындамаған жергілікті
басшылар да, шаруалар да жазаға тартылатын еді. Сол себепті
ешкімнің ешкімді аямауы, әрқайсысы өз басын қорғау үшін,
жауапкершіліктен бас тарта отырып, басқаларды құрбандыққа
шалуға бейімделе бастады. Сталиндік-сібірлік тәсілді негізге
алған Голощекин астық пен ет дайындау науқаны барысындағы
қателіктерін кулактар мен байларға қарсы күрес желеуімен
бүркемеледі. Азық-түлік дайындау науқаны шаруаларды
шаруашылығы ғана емес, өз өмірлері үшін де қорқынышқа бөледі.
Назарларыңы
зға

рахмет!!

Ұқсас жұмыстар

ГОЛОЩЕКИН КІМ

Голощекиндік геноцидтің ащы шындығы мен қазақ интеллигенциясының қатал тағдыры

ҰЖЫМДАСТЫРУДЫҢ ЗАРДАПТАРЫ

Ауыл шаруашылығын ұйымдастыру

Қуғын - сүргін, ашаршылық құрбандарын еске алу

Екінші ашаршылық

Қазақстан репрессия жылдарында

Кеңестік тоталитарлық қоғам тұсындағы ұлт мүддесінің аяқ асты болған тұсарын ақиқатты тұрғыда зерттеп, парасатпен зерделеу тарихшылардың басты парызы

1937 - 1938 жылдардағы Қазақстандағы жаппай репрессиялау шаралары және оның салдары

Азаматтық және ашаршылық қозғалыс

Пәндер