Үнді мифологиясы

Презентация қосу

Үнді мифологиясы

Орындаған: Рысдәулет Тоқжан
Үндістан
Үнді халқының, көрші Қытай елі сияқты, 4-5 мыңжылдық өркениеттік тарихы бар. Олай болса,
оның өзіне тән ерекшеліктері біршама.

Үнді елінің ғажап ерекшелігі – оның әлеуметтік ұйымдастыруында. Ондағы адамдар үлкен
жабық әлеуметтік топтардан тұрады. Оны – варна, я болмаса каста дейді.

Негізінен алғанда, Үндістан қоғамында 4 каста тарихи пайда болды. Олар:

Брахмандар (ақтар); айналысатын істері – ой еңбегі, негізінен, діни қызметкерлер, ел
басқарушылар.

Кшатрилер (қызылдар); айналысатын істері – жауынгерлік істер.

Вайшьилер (сарылар); еңбек ететін адамдар, негізінен, егін егу, мал бағу, қолөнермен
айналысу т.с.с.

Шудралар (қаралар) – ең ауыр, кір жұмыстармен айналысатындар.
Үндістан мифологиясы
• Үнді халқының тағы бір орасан-зор ерекшелігі – оның өте бай мифологиясында. Жер
бетіндегі бірде-бір халықтың аңыздарын үнді аңыздарымен салыстыруға болмайды.

• Үнді аңыздарында 3 мыңнан артық Құдай кейіптері суреттелген! Олар да адамдар
сияқты сүйінеді, күйінеді, туады, қартаяды, соғысады, бір-біріне көмектеседі т.с.с.
Үнді мифологиясының негізгі
ұғымдары
• Митра;
• Варуна;
• Агни;
• Тапас;
• Рита;
• Карма;
• Мохша;
• Пуруша;
• Дхарма және т.б.
Митра, Варуна
• Митра-құдайлардың ведиялық пантеонындағы Күн құдайы, достықты қамқоршысы.
Бұл достық өзара түсіністіктің, бейбіт ынтымақтастықтың, мейірімді мейірімділік пен
бірліктің бейнесі. Митра-адамдарды біріктіретін, адамдар арасында достық қарым-
қатынас орнататын Құдай.Ведада Митра күндізгі жарықпен байланысты және
күннің қамқоршысы ретінде көрінеді, ал Варуна, керісінше, түн мен қараңғылықтың
бейнесі. Митра-Адитиевтің, Адити мен Кашяпаның ұлдарының он екі "әлемдерінің"
бірі.
• Варуна (санскр. वरुण) — су элементі мен аспан кеңістігінің құдайы, ол ғаламдағы
әділеттілік пен тәртіп заңдарын сақтауға, сондай-ақ сатяны сақтауға жауап береді.
Ведиялық пантеонның құдіреті бар жоғарғы, білімді, құдіретті құдайы Варуна-батыс
бағыттағы әлемнің (локапалдың) қамқоршыларының бірі. Ол сонымен қатар жер
асты және су асты әлемінің иесі, түн патшалығының билеушісі, түнгі аспан құдайы-
Күн батқаннан күн шыққанға дейін жүретін ғарыш кеңістігінің қараңғы аспан
мұхитының иесі. Оның еркіне сәйкес ай мен жұлдыздар қозғалады, олар варунаның
мыңдаған көздерін бейнелейді, ол аспаннан жерге қарайды. Варуна-эмоцияларды
басқаратын Құдай және алдамшы иллюзия әлемінің қатал иесі. Ол Асура деп
аталады — ведадағы мұндай эпитет жоғары құдайларды білдіреді. Варуна
надандық пен алдаудың жолын таңдап, әділдік жолынан адасқандарды бақылайды.
Агни, Тапас
• Агни (санскр. ््नन — от) — от құдайы, ведиялық пантеонның басты құдайларының
бірі. Агни-құрбандық ошағы мен пештің құдайы. Біз көрген және сезінетін оттың өзі
материалдық әлемдегі Агнидің өрескел көрінісі ғана. Бірақ от құдайы-тазалық пен
тақуалықтың бейнесі, өмірдің символы, өрескелдікті нәзіктікке айналдыратын
күш.Агни өзін рухани жылу-Тапас ретінде көрсетеді (саскр. Ішкі отты тұтату,
энергетикалық "ластануды" жағу, тәртіптеу тәжірибесі рухани күш-қуаттың
көтерілуіне әкеледі, бұл бізге болмыстың жаңа қырларын көруге мүмкіндік береді,
бізді рухани өзін-өзі жетілдірудің алтын баспалдағының жаңа сатыларына көтереді.
• Тапас (" жылу"," жылу"," аскеза", символдық түрде "мақсатқа жетуге деген
ұмтылыспен жану," надандық пен күнәдан арылуға деген ұмтылыс " деп түсінуге
болады) — ежелгі үнді мифологиясында ғарыштық жылу ғаламның негізінде де,
діни тақуалық мінез-құлықтың негізінде де әмбебап космогониялық принцип
ретінде. Бұл туралы "Ригведада" айтылған, онда оның ғарыштық және рухани
деңгейлердегі шығармашылық әлеуеті сипатталған. Тапас-бұл жылу (жылу) емес,
балапандарды өсіретін құстың жылуы, сондықтан энергия шығындарымен
байланысты. Бұл сөз аскетизмге қатысты қолданыла бастады, өйткені ежелгі
үндістер құс жұмыртқаны инкубациялаудан салмағын жоғалтады деп сенген.
Рита, Карма
• Рита — ведиялық санскриттегі термин, сөзбе-сөз аударғанда "заттардың табиғи
тәртібі" дегенді білдіреді, авесталық aša-мен байланысты. Рита сөзінің антонимі-
анрита.Ведастарда баяндалған Рита ұғымы индуизмдегі және басқа үнді
діндеріндегі дхарма тұжырымдамасының философиялық негізі болды. Рита-бұл
әмбебап ғарыштық Заң, оған сәйкес "тәртіпті ретке келтіру", ғаламның айналуы
және барлық нәрсенің, соның ішінде ғарыштың, адамзаттың және оның моральдық
негіздерінің болуы жүреді. Риттің әртүрлі көріністері-қарапайым адамдар үшін
көрінбейтін девалар және олардың әрекеттері, олар басқаратын ғаламдағы
процестер және жердегі табиғи құбылыстар. Рита сырттан емес, өзінен-өзі
анықталады, ол бәрін, соның ішінде өзін де анықтайды. Дэвалар орнатқан рита
оларды толықтай қарама — қарсы-анритамен ("тәртіпсіздік", "Рита болмауы")
күресуде қорғайды және қолдайды.
• Карма, камма (санскр. कर्म, пали kamma — әрекет, міндет, қызмет", б.э. कर्म्् Karman
IAST — "іс, әрекет, еңбек", kar IAST — "істеу")-Үнді діндері мен философиясындағы
орталық ұғымдардың бірі, адамның әділ немесе күнәкар әрекеттері оның тағдырын,
қайғы-қасіретін немесе ләззатын анықтайтын әмбебап себеп-салдар заңы. Карма
Сансара деп аталатын себептік қатардың негізінде жатыр және негізінен бір
тіршіліктен тыс байланыстарды түсіну үшін қолданылады. Әр түрлі үнді діндерінде
Карма ұғымының бір-бірінен сәл өзгеше философиялық түсіндірмелері берілген.
Мохша, Дхарма
• Мокша (санскр. "Босату") немесе мукти (санскр. индуизмде, джайнизмде және ерте
буддизмде-туылу мен өлім циклінен (Сансара), материалдық өмірдің барлық
азаптары мен шектеулерінен босату.Индуизм философиясында "Мокша" ұғымы
сананың жоғары, трансцендентальды күйі ретінде қарастырылады, онда материя,
уақыт, кеңістік және карма, сондай-ақ эмпирикалық шындықтың басқа элементтері
майя ретінде қарастырылады. Мокша, алайда, тақуалық әрекеттері үшін өлімнен
кейінгі сыйақы емес — азаттық жердегі өмір бойы өзімшілдікті немесе жалған эго
(аханкара) арқылы өтіп, адамның шынайы, терең мәнін таза рух немесе жан ретінде
ашады. Мұндай босатылған адам "тірі кезінде босатылған" — "дживанмукта"деп
аталады.
• Дхарма, дхамма (санскр. "Ілім", "заң" және т.б.) — үнді философиясы мен үнді
діндеріндегі маңызды ұғымдардың бірі. Дхарма ұғымына балама табу қиын.
"Дхарма "сөзі сөзбе — сөз" сақтайтын немесе қолдайтын "деп аударылады
(санскрит түбірінен дхар немесе дхри - "ұстау, қолдау"). Контекстке байланысты
дхарма "моральдық принциптер", "діни парыз", "болмыстың әмбебап Заңы" және т.
б.Дхарма Үнді діндерінің ілімдерінде маңызды рөл атқарады, олардың әрқайсысы
дхарма қағидаларын ұстанады және қолданады. Үнді діни дәстүрлерінде дхарма
нормаларына сәйкес өмір сүретін адамдар Мокша немесе нирванаға жете алады
деп саналады. Үнді қоғамында дхарма-бұл әр адамның құқықтары мен міндеттері
Пуруша
• Үнді космогониясына (Дүниенің пайда болуы) келер болсақ, онда ол Пуруша – ғарыш
адамымен байланыстырылады. Құдайлар оны құрбандыққа шалып, оның денесінен
бүкіл Дүние пайда болады.

• «Пуруша неше бөлікке бөлінді? Оның аузы мен бөксесі, қолы мен аяғы не нәрсеге
айналды? Оның аузы – Брахманға, қолы -кшатриге, бөксесі – вайшьиге, аяғы –
шудраға айналды. Ай -ойынан, күн – көзінен, кіндігінен – кеңістік, тынысынан – жел,
басынан – аспан, аяғынан – жер. Осылай Дүние келді», – дейді Ригведа.

• Ал Упанишадаға келер болсақ, Дүниені жаратқан Брахман болып саналады.
«Брахман – ең бірінші Құдай, бәрін жаратқан, бәрін сақтайды. Ол – Дүниенің ең
басы, себебі байланыстырушы». Оны қалай танып-білуге болады? деген сұраққа,
«нети-нети» (ол емес, ол емес) деген жауап береді. «ол танылмайды, бұзылмайды,
байланбайды, ауыспайды …»
Назарларыңызға рахмет

Ұқсас жұмыстар

Ежелгі Мысыр құдайлары

Антика философиясын дағы рух пен парасаттың космологизмі

Грек мифологиясы

ЕЖЕЛГІ ГРЕК МИФОЛОГИЯС

Үнді философиясы

Үнді мәдениеті

Пәндер